شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
رمزارزها یک حقیقت انکارناپذیر است که کشورهای پیشرو از این ظرفیت‌ها برای تقویت رقابت یا سالم‌سازی بازارها مالی خود استفاده می‌کنند و اقبال به رمزارزهای ملی شاهدی بر این مدعاست.
به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی «درآمدی بر موضوع‌شناسی رمزارزها با تأکید بر بیت‌کوین» با ارائه دکتر سید احمد عاملی مدیر هیئت اندیشه‌ورز اقتصاد و الگوی پیشرفت اسلامی حوزه علمیه خراسان و حجت‌الاسلام دکتر علی نعمتی، محقق و عضو انجمن اقتصاد اسلامی حوزه علمیه قم چندی قبل در مرکز تحقیقات اسلامی مشهد برگزار شد. سخنرانان در این نشست به تبیین خاستگاه، ماهیت و کارکردهای رمزارزها پرداختند و آن را دارای کارکردهای مثبت برای اقتصاد و البته برخی ابهامات فقهی دانستند.
ضرورت ماهیت‌شناسی دقیق پولهای کنونی
حجت‌الاسلام نعمتی، دبیر هیئت اندیشه‌ورز اقتصاد و الگوی پیشرفت اسلامی حوزه علمیه خراسان، در ابتدای این نشست ضمن تأکید بر عدم کار فقهی بر روی ماهیت پول علیرغم کار بر روی دراهم و دنانیر در مباحثی چون بیع صرف و خمس و زکات، بیان کرد: نتیجه این شده که فقهای ما زکات پولهای رایج امروزی را رد کرده‌اند؛ چرا که آن را مصداق پول نداسته‌اند، در حالی که ماهیت‌شناسی دقیق پول ما را به این امر می‌رساند.
این دکترای اقتصاد پولی از دانشگاه علامه، افزود: عدم کار فقهی بر روی ماهیت پول بعلاوه تغییر و تحولات سریع پول و مصادیق و موضوعات جدید پولی از جمله پولهای دیجیتال و مجازی، سبب شده کار اجتهادی بسیار سخت و مشکل شود و در این زمینه می‌بایست موضوع‌شناسی دقیقی با مدد از کارشناسان حوزه‌های فنی و اقتصادی رمزارزها صورت پذیرد.
آیا از نظر فقهی انتشار پول بر عهدۀ حاکمیت است؟
نعمتی با طرح سؤالاتی از قبیل اینکه آیا تولید و استخراج پولهای رمزنگاری‌شده که شامل کدهای کامپیوتری و دیجیتال هستند، مصداق اکل مال به باطل هست؟ یا اینکه آیا این پول‌ها مالیت شرعی دارند یا خیر و نیز آیا ضرب و انتشار پول طبق فقه اسلامی و سیره مسلمانان از وظایف حاکمیت اسلامی و متمرکز است یا اینکه مسلمین نیز می‌توانند به این امر مبادرت ورزند؟ گستره این پدیده و مسائل ذیل آن را از حیث فقهی تبیین نمود.
در ادامه دکتر عاملی، مدیر هیئت اندیشه‌ورز اقتصاد، ضمن بیان این نکته که منشأ رمزارزها در پدیده‌ای به نام استارتاپ‌هاست (کسب‌وکارهای مبتنی بر تکنولوژی‌های جدید)که تنوع بالایی دارد، بیان کرد: از مهم‌ترین آنها استارتاپ‌های فناوری مالی (فین‌تک‌ها) هستند که خدمات مالی همچون تراکنش‌ها، خرید و فروش سهام، انتقالات وجوه را در بستر فناوری‌های جدید ارائه می‌دهد و رمزارزها یکی از شاخه‌های فین‌تک‌ها به شمار می‌روند.
عناصر ۵گانه تعریف رمزارز
استادیار دانشگاه خوارزمی ضمن بیان تعریف اولیه از رمزارزها، آنرا حاوی ۵ عنصر مهم و حیاتی دانست که عبارتند از: پول دیجیتال، تولید واحد و استخراج پول، تأیید اصالت تراکنش پول، الگوریتم‌های رمزگذاری (بلاک‌چین) و عدم تمرکز. ایشان با توضیح ارز مجازی که برخی شرکت‌ها به صورت داخلی به مشتریان خود عرضه می‌کنند همچون سکه‌ها یا پول‌ها در بازی‌های آنلاین، آنرا نوعی از پول دیجیتال دانست و افزود: رمزارزها نیز، گونه‌ای تکامل‌یافته از ارزهای مجازی هستند و سپس به توضیح عناصر آن پرداخت.
عاملی در ادامه با بیان اینکه در موضوع‌شناسی رمزارزها، چند نکته مهم وجود دارد، افزود: اولا اینکه خاستگاه رمزارزها در کشور ما و کشورهای درحال توسعه نبوده، بلکه کشورهای پیشرفته است؛ لذا باید به نظرات متخصصان اقتصادی و بانک مرکزی این کشورها رجوع کرد و دیدگاه آنها به لحاظ فنی مهم بوده و باید مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.
دو نوع نگاه خردنگر و کلان‌نگر به رمزارزها
مدیر هیئت اندیشه‌ورز اقتصاد در بیان نکته دوم به ذکر دو دیدگاه کلی خرد نگر و کلان‌نگر در موضوع‌شناسی پدیده‌های اقتصادی اشاره کرد و افزود: در دیدگاه خردنگر، رمزارزها به‌عنوان یک محصول فناورانه در حوزه مالی، از جنبه طراحی، استخراج، مبادله و ماهیت اقتصادی بررسی و تبیین می‌شوند؛ سؤالاتی چون آیا امکان چندبار خرج کردن رمزارز یا جعل آن وجود دارد؟ آیا امکان تشخیص مالک حقیقی یا حقوقی رمزارز یا طرف معامله وجود دارد؟ و نیز سؤالاتی فنی چون نحوه تشکیل بلوکه‌ها در بلاک‌چین، محتوای بلوکه‌ها، چگونگی تأیید محتوای بلوکه‌ها، نحوه تولید کلید خصوصی و عمومی و استخراج رمزارزها در این دیدگاه بررسی می‌شود.
وی در توضیح دیدگاه کلان‌نگر به رمزارزها افزود: در این دیدگاه، این پدیده از حیث اثرات اقتصادی، امنیتی و فناورانه بر اقتصاد ملی و بین‌المللی و نحوه اثرگذاری بر سایر صنایع و آینده آنها بررسی و تبیین می‌شود و سؤالاتی همچون تأثیرگذاری رمزارزها بر سرعت تراکنش‌ها مالی در دنیا، آزادی فعالیت‌های اقتصادی افراد، کاهش هزینه‌های مبادلاتی، جلوگیری از خلق پول و تورم، بهبود فضای کسب‌وکار و نیز اثرات آن بر دورزدن تحریم‌ها و جلوگیری از بلاک‌شدن دارایی‌ها و نیز اثرات آن بر نظام پولی و حاکمیت پولی و گسترش پولشویی و فرار مالیاتی در این دیدگاه مطرح می‌شود.
شکست انحصار دولت در چاپ پول توسط رمزارزها
در ادامه نشست حجت‌الاسلام نعمتی، رمزارزها را نوعی از پول اعتباری محض همچون پولهای رایج کنونی بانک مرکزی دانست با این تفاوت که در رمزارزها، انحصار دولت در پول اعتباری شکسته شده و افراد و شرکت‌هایی وارد می‌شوند و پول یا سهام مجازی جدید منتشر کرده و اینها بعد مدتی در بین مردم به رسمیت شناخته شده و معتبر می‌شوند و مورد مبادله قرار می‌گیرند.
وی عرضه و انتشار توکن اولیه رمزارزها را همچون عرضه اولیه سهام در بازار بورس دانست که بعد در میان مردم، در بازار ثانویه مورد مبادله و خرید و فروش قرار می‌گیرد و افزود: تمام ترتیبات مهندسی کامپیوتر و نیز الگوریتم‌های پیچیده و فنی رمزنگاری، بخشی از تلاش افراد سازنده رمزارزها دانست که برای جلوگیری از جعل و تقلب و غش پولهای مشابه صورت می‌گیرد.
امکان تقلب در رمزارزها وجود ندارد
دبیر هیئت اندیشه‌ورز اقتصاد، رمزارزها را یک سیستم غیرمتمرکز دانست که اطلاعات تمام تراکنش‌ها و مبادلات در دسترس تمامی مبادله‌کنندگان این بازار و در سیستم‌های کامپیوتری و موبایلی افراد وجود دارد و هرگونه تقلب و غش در آن، به‌سرعت توسط اطلاعات به‌اشتراک‌گذاشته شده در این سیستم‌ها شناسایی شده و عملا امکان کلاهبرداری وجود ندارد؛ بر خلاف مکانیسم فعلی پولهای بانکی، که شفافیتی در آن وجود نداشته و به‌صورت متمرکز توسط بانک مرکزی اداره شده و امکان غش در پول وجود دارد کمااینکه در این سال‌ها چنین بوده است.
نعمتی، انتشار توکن‌ها و پولهای اولیه رمزارزها را از حیث شرعی و فقهی محل تأمل و بحث دانست و افزود: باید بررسی کرد آیا پولهای اولیه عرضه‌شده که از هیچ به‌وجود می‌آید، مالیت شرعی دارد یا خیر؟
نحوه مواجهه کشورها با بیت‌کوین
در پایان نشست دکتر عاملی، نحوه مواجهه کشورهای مختلف با این پدیده را مورد بررسی قرار داد و ضمن بیان اینکه کشورهای پیشرفته همچون آمریکا، کانادا، ژاپن و انگلستان علیرغم اینکه تلقی‌های مختلف از آن به مثابه پول، دارایی و سهام داشته‌اند، آنرا به رسمیت شناخته و نگاه مثبتی به آن دارند و بر درآمد حاصل از آن مالیات وضع کرده‌اند، افزود: اما متأسفانه کشورهای غرب آسیا و کشورهای آفریقایی همچون پاکستان، لیبی، الجزایر، عربستان و… که ثبات سیاسی و امنیتی یا شرایط اقتصادی مناسبی نداشتند، به‌واسطه عملیات خرابکارانه و تروریستی، آنرا ممنوع اعلام کرده و منافع آن را کمتر از مضرات آن ارزیابی کرده‌اند.
چشم‌انداز روشن رمزارزها و فناوری بلاک‌چین
وی در خاتمه بحث خود، به چشم‌انداز رمزارزها اشاره کرد و افزود: از سال ٢٠١٠ که بیت‌کوین متولد شده است تا کنون بیش از ٢ هزار رمزارز ایجاد شده است و بازار مالی رمزارزها با رشد سرسام‌آوری همراه بوده است به‌طوری که از یکی دو میلیارد یورو به ٢٠٠٠ میلیارد دلار افزایش داشته است. حتی اگر فرض محال کنیم همه رمزارزها امشب از بین بروند، اما ریشه آنها که حوزه‌ای به نام «بلاک‌چین» است، آیندۀ فناوری‌های مالی را در دنیا تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، به‌طوری که بانک‌های مرکزی در دنیا به‌خاطر کارکردهای مثبت آن همچون شفافیت، کارایی، سرعت انتقال، کاهش هزینه‌های مبادلاتی و… به سمت تولید رمزارزها ملی رفته‌اند. همچنین یک کاربرد مهم بلاک‌چین در طراحی «قراردادهای هوشمند» است که تحولی را در آینده مبادلات مالی در دنیا رقم خواهد زد.
استادیار دانشگاه خوارزمی در جمع‌بندی بحث خود تأکید کرد: رمزارزها یک حقیقت انکارناپذیر است که کشورهای پیشرو از این ظرفیت‌ها برای تقویت رقابت یا سالم‌سازی بازارها مالی خود استفاده می‌کنند و اقبال به رمزارزهای ملی شاهدی بر این مدعاست.
یادآوری می‌شود، این نشست علمی با حضور جمعی محدود از اساتید، طلاب و فضلای حوزه و دانشگاه، اردیبهشت ۱۴۰۰ در مرکز مرکز تحقیقات اسلامی مشهد وابسته به دفتر آیت‌الله اشرفی شاهرودی برگزار شده است.
ایشان فردی هست که به احکام اسلام جزیره ای نگاه می کند .در نگاه تمدنی و توحیدی ، طلا و نفره، انتخاب خدای متعال هست برای پول زین للناس حب الشهوات….من الذهب و الفضه .
و یا در حدیث امام باقر علیه السلام آمده هست ، که درهم و دینار مهرهای خدای متعال در زمین هست ،جعلها الله مصلحه لخلقه و بها تستقیم شئونهم و مطالبهم .
پول اسلامی کالای واقعی هست .
تمام پولهای اعتباری بدعت و حرام است .
و خلق پول ، شرک در ربوبیت .
از اینکه در این مسئله هم ورود کردین تشکر میکنم .