اجتهاد و اصول فقه

آیت‌الله صانعی خطاب به اعضای فراکسیون زنان مجلس گفت: چنانچه با مشکلاتی در قانون و جامعه مواجه شدید مأیوس نباشید. نظرات فقهی متفاوت با قانون فعلی را مطالعه کنید و چنانچه فقهای گذشته و حال فتوا و نظر فقهی در موردی داشتند بررسی کنید و اگر حتی نیاز بود از مراجع تقلید استفتاء نمایید و با استناد به آن نظرات فقهی به صورت طرح به مجلس ارائه دهید و تلاش کنید که همگان در خصوص مشکل و راه حل آن بحث کنند.

اختصاصی شبکه اجتهاد: طبق اطلاعات جمع آوری شده، تعداد دروس مراجع، علما و اساتید در حوزه‌های علمیه، بیوت و عتبه مقدسه عراق ۲۵ درس که به تفکیک: در کربلا دو درس فقه و اصول و در نجف ۱۱ درس فقه، ۹ درس اصول و سه درس خارج اقتصاد، تفسیر و عقاید برگزار می‌شود. همچنین در شهر بیروت ۱۳ درس که به تفکیک: شش درس فقه، پنج درس اصول و دو درس رجال برگزار می‌گردد و در عربستان دو درس فقه و اصول و در سوریه یک درس فقه برگزار می‌شود.

شبکه اجتهاد: از مبانی تأثیرگذار در نسبت میان فقه و علوم انسانی و هم‌چنین تأثیرگذار در فرایند اجتهاد انسان شناسی است:

بیست و سومین نشست مجمع فقه اسلامی اهل سنت کشور، صبح سه‌شنبه ۲۱ آذرماه با حضور جمعی از علما و مفتیان اهل سنت سراسر کشور، در دارالعلوم زاهدان آغاز به‌کار و ۲۲ آذرماه به کار خود پایان داد.

متأسفانه امروز ضعف بزرگی را در حوزه‌های علمیه شاهد هستیم. اینکه حوزه‌ها از جامعه عقب مانده‌اند و به مسائل مستحدثه ورودی اثرگذار ندارند. مسائلی همچون امربه معروف و عدالت اجتماعی، از بحران خیزترین مسائل امروز جامعه و تمدّن اسلامی پیش روی ماست که مورد غفلت شدید نهاد متوّلی امر فرهنگ دینی و فقه و شریعت است.

من برای این مطلب مناظره می‌کنم. مرحوم نجفی، صاحب جواهر، در آغاز بررسی هر مسأله ای، ابتدا شهرت را تبیین می‌کند. هر دلیلی هم که مخالف شهرت باشد، کنار می‌زند و بعضا احتمالات ضعیف را برای اثبات آن تقویت می‌کند. اگر به مخالفت با فقه جواهری متهم نمی‌شدم، مواردش را ذکر می‌کردم.

در مباحث اجتهادی، زن می‌تواند مانند مرد به درجه اجتهاد رسیده و نظر زن مجتهده بر خود دارای حجیت است اما به نظر می‌رسد چون مسئله مرجعیت از ابعاد زعامت در مذهب شیعه است و مسئله زعامت نیز همواره بر دوش بزرگ‌مردان تشیع واگذارشده خداوند به خاطر کرامت و احترامی که به زن قائل بوده این مسئولیت سنگین و خطیر را از دوش آنان برداشته است

شبکه اجتهاد: سید حسن اِسْبِه‌ای اصفهانی معروف به مدرّس از جمله اعاجیب عصر خود به‌شمار می‌رفت. [۱] ابتدا از ده اِسْبِه، از توابع و مضافات قمشه اصفهان پس از تکمیل فارسی و مقدّمات عربی به اصفهان آمده، و در آنجا نیز سطوح معموله را از فقه و اصول در خدمت مرحوم حاجی میرزا بدیع و دیگران کامل کرده،

استاد و مدرس دوره تقریر نویسی حوزه علمیه خراسان گفت: شناخت مکاتب فقهی کمک قابل ملاحظه‌ای به فهم دقیق وتبیین مساله یابی در فقه می‌کند.

شبکه اجتهاد: مفروضات و اندیشه‌های حاضر در ذهن، در موارد بسیار، به مثابه خاستگاه و چارچوبی برای حرکت فکری و استنباطی عمل می‌کنند، به آن جهت می‌بخشند و نص را متناسب با خود شکل می‌دهند.گاه ابعاد این تاثیرگذاری تا آنجا به پیش می‌رود که این دیگر نص نیست که حرف می‌زند؛ بلکه چارچوب‌های فکری پیشینی هستند که به نام نص و در جایگاه استنباط از آن، سخن می‌گویند و اندیشه یا اندیشه‌هایی را القا می‌کنند.

شبکه اجتهاد: مراسم گشایش فاز نخست مدرسه «دارالعلم» آیت‌الله خویی(ره) در نجف اشرف، با حضور شخصیت‌های تراز اول دینی و علمی از جمله مراجع عظام تقلید، نمایندگان مراجع، فرزندان مراجع و اساتید برجسته حوزه برگزار شد.

شبکه اجتهاد: پیامبر اعظم(ص) در جامعه‌ای به رسالت مبعوث شدند که به سبب جهان بینی و ایدئولوژی صحیح، روابط اجتماعی آن با دشواریهای بسیاری دست و پنجه نرم می‌کرد؛ کینه، عداوت، رقابت‌های ناسالم و کشمکش‌های دایمی بین آنها جریان داشت. پیامبر اکرم (ص) در پرتو تعالیم اسلام، در مدتی نه چندان طولانی، آن جامعه منحط و گرفتار جهل و تباهی را متحول کردند تا ناامنی، هرج ومرج، فساد اجتماعی و درگیری‌های قومی جای خود را به وحدت، امنیت، برادری، محبت و ایثار داد.

شبکه اجتهاد: سیره نبوی همواره از جمله موضوعات مهم و مورد مطالعه اندیشمندان مسلمان بوده است. تحلیل رویدادها و حوادث ویژه تاریخ اسلام و نیز بازشناسی کیفیت موضع گیری‌های پیامبر اکرم (ص) در برابر رخدادهای گوناگون زمان، همواره موضوع مطالعه تحلیلگران تاریخ اسلام بوده است. سیره پیامبر (ص) در ایجاد امت واحد می‌تواند مبین و مفسر اصول و معیارهایی برای وضعیت کنونی جهان اسلام باشد،

نرم‌افزار مجموعه آثار آیت‌الله میرزا جواد تبریزی(ره) که به همت مرکزتحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) تولید و عرضه شده است، ارائه دهنده متن ۴۷ عنوان کتاب در ۱۰۵ جلد از آثار آیت‌الله میرزا جواد تبریزی، به زبان عربی و فارسی، در موضوعاتی مانند: فقه، اصول فقه، عقاید و معارف اسلامی، حدیث، رجال، دعا، اخلاق، تاریخ اسلام و زندگی نامه می‌باشد.

اختصاصی شبکه اجتهاد: وحدت و انسجام اسلامی، اصل اساسی و راهبردی دائمی برای ارتباط اجتماعی در امت اسلامی است. اما این امر، نیازمند بازخوانی چند مسأله اساسی است که موضع شایسته در قبال آنها، مبادی تصدیقی انسجام اسلامی را در ابعاد شناختی، اخلاقی و رفتاری، تشکیل می‌دهد.

مرحوم واعظ زاده خراسانی متواضع بود و هیچ ادعایی نداشت همان سیره شیخ طوسی، سید رضی و… را داشت. مساله تقریب را هم وظیفه شرعی بود که قبول کرد وگرنه کسی نمی‌توانست با این کیفیت این وظیفه را عهده دار شود؛ جاه طلب نبود.

رئیس هیات امنای دانشگاه مفید برگزاری مجالس بزرگداشت نام آوران و بزرگانی چون مرحوم آیت‌الله موسوی اردبیلی را تذکر، تجلیل و بهانه‌ای برای پیشرفت بیشتر دانست و با اشاره به تبحر و مهارت مرجع فقید شیعیان در فقه و اصول گفت: چیزی که امروز در حوزه‌های علمیه بیش از هر وقتی نیاز است به آن اهتمام داشته باشیم اساس فقه و اصول است.

[box type="shadow" align="" class="" width=""]اشاره: نقدهای وارده و انتشار آن در «شبکه اجتهاد» به هیچ روی، به منزله تأیید و یا رد دیدگاه‌های وارده نیست و صرفاً از باب تعاطی افکار و تضارب آرا و زمینه‌سازی برای هماوردی اندیشه‌های متفاوت صورت می‌پذیرد. این نقد و نقدهای مشابه که در گذشته منتشر شده و در آینده بیشتر خواهد شد، به همین دلیل فوق‌الاشاره است.[/box]

نهاد روحانیت به عنوان یک نهاد از جامعه انسانی نیازمند تحول هست، اما باید این تحولات را جهت داد. اگر روحانیت بخواهد کار خودش را درست انجام بدهد، باید نیرو و بودجه امکاناتش ده برابر بشود. اگر امکانات فراهم شود و برای کسانی که در این عرصه وارد شده‌اند برنامه ریزی کرد، می‌توان فقیهان مبرزی مانند آنچه در گذشته بود تربیت کرد، و در کنار آن می‌توان متخصصین دیگری در سایر بخش‌های دین نیز تربیت نمود.

شبکه اجتهاد: چهارمین نشست علمی از سلسله پیش نشست‌های همایش بزرگداشت آیت‌الله موسوی اردبیلی(ره) در دانشگاه مفید برگزار شد. در این جلسه حجت‌‌الاسلام والمسلمین محمود شفیعی با موضوع «سیاست عملی مرحوم آیت‌الله موسوی اردبیلی» و دکتر یوسف خان‌محمدی با موضوع «بررسی مبانی دینی رأی اکثریت در دیدگاه آیت‌‌الله‌ موسوی اردبیلی» به بیان دیدگاه‌های خود درباره شخصیت و منش این مرجع فقید پرداختند.

حجت الاسلام اسلامی گفت: فقه می‌تواند مسائل خود را به سبک جدید ارائه دهد، یعنی سیستماتیک شدن و برقراری ارتباط فقه با علوم انسانی؛ باید پارادایم فکری سایر نقاط جهان را بدانیم.

شبکه اجتهاد: اولین اجلاسیه فقه مسائل مستحدثه با حضور اساتید دروس خارج حوزه‌های علمیه چندی قبل در سالن همایش مدرسه علمیه معصومیه قم برگزار شد. بر اساس این گزارش: آیات و حجج‌اسلام والمسلمین مؤمن، استادی، اعرافی، علیدوست، شب زنده‌دار، میرمعزی، احمدی فقیه یزدی و غرویان از سخنرانان این اجلاسیه بوده و به ارائه نقطه نظرات خود پیرامون نحوه ورود در مسائل مستحدثه پرداختند.

بیش از ۳۰ مدرسه فقهی در حوزه وجود دارد که کار آنها مجتهد پروری است یعنی نخبگان و استعدادهای برتر را شناسایی کرده و تحت برنامه‌های بسیار منظم و فشرده پرورش می‌دهند، این برنامه غیر از پرورش عمومی حوزه است و سابقا چنین مدارسی برای پرورش مجتهد وجود نداشت.

شبکه اجتهاد: اولین اجلاسیه فقه مسائل مستحدثه با حضور اساتید دروس خارج حوزه‌های علمیه در سالن همایش مدرسه علمیه معصومیه قم برگزار شد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی گفت: گمان می‌کنم نسل جدیدی از فقیهان کارآمدتر در راه است. در آینده شاهد فقیهانی پرهیزگارتر و آشناتر به مسائل زیست جهانی خواهیم بود و مخروط مطالعات فقهی دگرگون می‌شود.

اختصاصی شبکه اجتهاد: با توجه به آنچه از میان عبارات سید مرتضی در مختلف رسائلش و کتاب الذریعه او فهمیده می‌شود، موقف او در قبال روایات موجود در میراث فقهی و حدیثی امامیه به وضوح فهمیده می‌شود که او حجیتی برای روایات آحاد قائل نیست و در تمام جزئیات مباحث فقهی و کلامی خود بر این عقیده پافشاری می‌کند.

اختصاصی شبکه اجتهاد: با تبدیل عالَم، به دهکده جهانی و توسعه یافتن دنیای مجازی، دامنه‌ی مخاطبین کثرت یافته و حجم کسانی که می‌توانند در زمانی اندک، به یک متن یا سخنرانی دست پیدا کنند بالا رفته و کما کان رو به افزایش است و این برای منسوبین به دنیای علم (خصوصا علم دین) شرائط را بسیار حساس‌تر کرده تا هر سخنی را بر زبان نرانند مگر اینکه تحقیق وافی در آن مسأله کرده باشند یا از نتائج تحقیق دیگران، استفاده کرده باشند تا خدای نکرده دین، متهم به خرافات و اموری که در شأنش نیست نگردد.

فهرست جامع اطلاعات دروس خارج فقه و اصول حوزه‌های علمیه سراسر کشور در سال تحصیلی ۹۷-۹۶ با قابلیت جستجوی پیشرفته اطلاعات بر اساس استان، شهر، نام استاد، ماده درسی، مبحث درس، زمان و مکان جغرافیایی بر روی «شبکه اجتهاد» قرار گرفت.

به رسمیت نشناختن شخصیت حقوقی توسط بسیاری از فقها، موجب تبدیل اموال دولتی و عمومی به «مجهول‌المالک» می‌گردد. مجهول‌المالک شدن این اموال اما چالش‌های فراوانی را به دنبال دارد که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: مشروعیت دستبرد به اموال دولتی تحت عنوان «لقطه»، عدم لزوم تبعیت از قانون در رابطه با اموال دولتی و ...

به نظر می‌رسد می‌شود نظریه اجتهاد متوسط را از مبادی به موضوعات مستنبطه نیز تسری داد که به عنوان یک مبانی روش شناسانه در تلفیق علوم انسانی اسلامی و ساحت‌های بینا رشته‌ای علوم دینی مطرح شود