یادداشت فقهی و اصولی

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله شیخ مرتضی آشتیانی از فقهای متقی و اساتید برجسته خارج حوزه علمیه مشهد و از رهبران بزرگ مشروطیت بود که نقش بسیار مهمی در پیروزی مشروطیت در ایران داشت‌. او در سال ۱۲۸۱ هق در بیت علم و فقاهت در نجف متولد شد. پدرش آیت‌الله میرزا حسن آشتیانی از شاگردان برجسته آیت‌الله شیخ مرتضی انصاری بود و از مراجع تقلید مقیم تهران به‌شمار می‌آمد. پدرش به خاطر احترام و علاقه خاصی که به استادش شیخ مرتضی انصاری داشت، پس از فوت استادش، نام این نوزاد پسر را “مرتضی” گذاشت. آیت‌الله میرزا حسن آشتیانی پس از فوت …

شبکه اجتهاد: شیخ طوسی چندین کتاب فقهی دارد: النهایه فی مجرد الفقه و الفتوی (فقه روایی) المبسوط فی فقه الامامیه (فقه تفریعی) الجمل و العقود فی العبادات (فقه فتوایی) مسائل الخلاف (فقه مقارَن)؛ تک‌نگاری‌های فقهی دیگری نیز دارد. دو کتاب التهذیب و الاستبصار وی نیز کتب «روایی» هستند با رویکرد فقهی و از این جهت در دسته کتب فقهی نمی‌گنجند. روش شیخ در النهایه این است که متن روایات را با حذف اسانید و نام امام و با تعهدی نسبتا زیاد به تحفظ بر عین الفاظ می‌نویسد. در این کتاب به سبک صدوق اول و دوم و مفید، به احکامی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی رحمه الله علیه از فقهای برجسته و بسیار با عظمت شیعه است که سالها ریاست مرجعیت شیعه و زعامت حوزه علمیه نجف را برعهده داشت‌ و مرجعیت جهانی یافت. وی در اصفهان متولد شد. به‌خاطر استعداد و جدیت در تحصیل و قوت در حافظه و درک اساتید بزرگ، تحصیلات حوزوی خود را با موفقیت به اتمام رساند. ایشان سالها در اصفهان و نجف نزد اساتید برجسته فقه و اصول، به تحصیل پرداخت تا به مدارج عالیه اجتهاد و فقاهت نائل آمد. آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی از شاگردان برجسته و کم نظیر آخوند خراسانی …

شبکه اجتهاد: مصیبت ارتحال انسان مخلص، فقیه متبحر در عرصه ‌بین‌الملل اسلامی، شخصیت برجسته جهان اسلام، حامل و متخصص اندیشه‌های وحدت گرا و مشاور مقام معظم رهبری، آیت‌الله تسخیری (قدس سره) سایه‌ای از حزن و غم را بر دل و جان طیف گسترده‌ای از آشنایان، علاقه مندان و مرتبطان با این شخصیت در داخل و خارج کشور افکنده است. آیت‌الله تسخیری هدیه‌ای بود ساخته و برخاسته از درون حوزه و نظام برای امت اسلامی که از حساسیت‌ها، محدودیت‌ها، امکانات، موقعیت‌ها و فرصت‌های پیش روی در عرصه ‌بین‌الملل و فضای میان مذاهب اسلامی به خوبی مطلع بود و در این مسیر …

شبکه اجتهاد: در شرائط خطیر کنونی، بحکم وظیفه‌ی طلبگی، نکاتی را به حضور باهرالنور علمای اعلام، مؤمنین و فضلای کرام معروض می‌دارد: ۱- شریعت اسلام، «محمدی الحدوث» و «حسینی البقاء» است؛ لهذا سوگواری مشروع برای حضرت سیدالشهداءِ و الأحرار حسین بن علی (سلام الله علیه و علی اصحابه الذین بذلوا مُهَجهم دونه)، از مصادیق قطعی تعظیم شعائر و موجب قوام و دوام شریعت محمدیه است. تعظیم شعائر عامه اگر فی نفسها (جز مواردی که دلیل خاص دارند) مستحب باشد، تعطیل کلی و کامل آن حرام است؛ بر مؤمنین و شیعیان آن بزرگوار شاید و باید که در ذکر مصائب و …

شبکه اجتهاد: در دوره مأموریت در تایلند، توفیق میزبانی مرحوم آیت‌الله تسخیری را داشتم. این عالم وارسته و انسان بزرگ که انصافاً برای کاهش اختلافات در امت اسلام، نقشی بسیار تأثیرگذار داشت، جهت شرکت در همایش تقریب مذاهب روز چهارشنبه ۲۷ تیرماه ۱۳۸۶ به بانکوک آمد. مرحوم آیت‌الله واعظ زاده خراسانی نخستین دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی که او نیز فعالیت‌های ارزنده‌ای در این زمینه داشت نیز در هیئت ایرانی حضور داشت. افتتاح اجلاس توسط نخست‌وزیر تایلند نشان‌دهنده توجه این دولت به موضوع آن بود. آیت‌الله تسخیری یک‌شب هم برای شام مهمان ژنرال سونتی رئیس شورای امنیت ملی …

شبکه اجتهاد: با اعلام موضع صریح رهبر معظم انقلاب در باره مرجع تصمیم‌گیری و ضوابط برگزاری مراسم عزاداری سیدالشهداء علیه السلام در ماه محرم، احساس می‌شد دیگر نیازی به اظهار نظرهای موافق و مخالف در این باره نباشد، ولی با توجه به پاره‌ای نوشته‌ها و گفته‌ها و فرسته‌ها، شاید درنگی دیگر در این زمینه خالی از لطف و حتی ضرورت نباشد. صورت‌بندی موضوع بحث گاه به نظر می‌رسد هنوز محل اصلی نزاع و اختلاف رأی بین کسانی که در رد و قبول یکدیگر سخن می‌گویند روشن نیست. استدلال کردن به اهمیت و برکات اقامه عزا بر سیدالشهداء در پاسخ کسانی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی، یکی از علمای ربانی و فقهای اصولی برجسته معاصر بود‌. او که از نوادر و نوابغ روزگار معاصر و جامع معقول و منقول بود، در علوم غریبه، ختومات، اذکار و ادعیه نیز استاد بلکه صاحب نظر بود. در این مقاله، بیشتر بر جهات فقهی و اصولی ایشان تمرکز شده است. تولد و خاندان علمی: شیخ مجتبی قزوینی در حدود ۱۳۱۵ هق در قزوین در بیت علم و معنویت متولد شد. پدر حاج شیخ مجتبی قزوینی: آیت‌الله شیخ احمد تنکابنی، از علمای مقیم قزوین بود که تحصیلات حوزوی خود را در نجف به اتمام رسانده …

شبکه اجتهاد: اخیرا کلیپی از استاد سیدکمال حیدری در فضای مجازی منتشر شده و در کانال‌ها و سایت‌های آتئیست و ضداسلام به‌طور گسترده پوشش داده شد و مورداستقبال قرار گرفت. در این کلیپ تحت‌عنوان «چالش‌های پیش‌روی دین در مواجهه با کرونا» مطالبی طرح شده که به بیان و نقد اجمالی مواردی از آن می‌پردازیم. ۱- در کلیپ آمده است که کرونا غرور قرائت سنتی از دین را فروریخته، زیرا دعا و توسل به خدا و ائمه(ع) نتوانسته است مشکل را حل کند. در پاسخ می‌توان گفت اولا به چه دلیل ادعا شده که درخصوص بیماری کرونا در سطح کشور هیچ‌کس …

شبکه اجتهاد: احیای شعائر مذهبی و برپاداشتن مناسک آیینی یکی از مهمترین رموز حفظ هویت و استمرار اصالت جامعه است، چرا که تحکیم پیوندهای اجتماعی و جامعه پذیری افراد از طریق همین آیین‌ها صورت می‌‌پذیرد و ارزشها و آداب و عناصر فرهنگی نیز در خلال همین مناسک از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌‌شود. این موضوع در جامعه ما -که بافت و متن دینی ویژه دارد- از جهات دیگری نیز اهمیت پیدا می‌‌کند، زیرا آیین‌هایی چون مراسم عزاداری سالار شهیدان در ماه محرم بخشی از فرصت‌های تعلیم و تربیت فکری و معرفتی نیز هست و علاوه بر جنبه شکلی و …

شبکه اجتهاد: انقلاب اسلامی از آغازین روزهای پیروزی خود، مساله امت اسلامی و وحدت میان مسلمین را به عنوان یکی از اهم شعارهای خود در دستور کار قرار داده و در برهه‌های مختلف نیز صدق عملی خود را در تحقق این شعار به نمایش گذاشت. فراتر از وحدت میان مسلمین، انقلاب با دستور کار قرار دادن محورهایی مانند «دوگانه استکبار-استضعاف»، «جبهه جهانی مستضعفین» و… دایره وحدت را فراتر از مسلمانان قرار داد و غیر و دشمن خود در فضای پر از ظلم و ستم دنیا را، نه دوگانه­‌های فرقه‌­ای و مذهبی و نه غیریت‌­سازی­‌های دینی بلکه جبهه کفر، ظلم و …

شبکه اجتهاد: برخی روشنفکران عرب تمدن اسلامی را «تمدن فقه» توصیف کرده‌اند. این سخن از جنبه‌های مختلف سخن درستی است. از فقه در این تعبیر طبیعی است که تعبد شخصی به فروع فقهی مراد نیست. بلکه جنبه تمدنی فقه در اسلام است که مقصود است. روشنفکری دینی در ایران چند دهه‌‌ای است که در برابر توجه به جنبه‌های معنوی دین اهمیت فقه را کم جلوه‌‌ می‌دهد. البته آنچه از گفتمان روشنفکری دینی در ایران بر‌‌ می‌آید این است که منظورشان از فقه، فقه به‌مثابه دانش است. به نظرم این باور ناشی از دو فهم نادرست است: یکی از خود اسلام …

شبکه اجتهاد: خبر برای برخی ساده و عادی و برای جمعی سوزان تا عمق پوست و استخوان منتشر شد: حجت‌الاسلام والمسلمین سید عباس موسویان در اثر ابتلا به کرونا درگذشت. برای کسانی که موسویان عزیز را از نزدیک می‌شناختند این مصیبت بسیار خرد کننده است هرچند باید تسلیم امر الهی بود و بدون اینکه ابراز شکایتی باشد، گفت: الحمد لله على کل حال. جناب موسویان اهل فضل بود. فضل و علمش قرین تواضع مطبوع بود. علم فراوان سر او را به پایین کشیده بود و به پایین‌‌ها هم نگاه مهربانانه داشت. گفتارش عین صواب و سداد. روشش به دور از …

اختصاصی شبکه اجتهاد: حقوق بشر اسلامی، موضوع پر چالش و پر حاشیه‌‌‌‌ای است و در طول دهه گذشته بحث‌ها و انتقادات پر حرارتی را به خود دیده است. فعالیت‌های ژورنالیستی خبرگزاری‌ها و شبکه‌های ماهواره‌‌‌‌ای خارجی و همچنین موضع‌گیری منفی جریان‌های چپ و جریان‌های مخالف نظام آتش این تنور را داغ تر کرده است. اولین و مهم‌ترین چالش حقوق بشر اسلامی، وجود آن است؛ مخالفین همواره به استناد دلایلی که بعداً اصالت آن را بررسی‌‌‌ می‌کنم اعتقاد دارند چیزی به نام حقوق بشر اسلامی وجود ندارد، یعنی اسلام به این مطلب توجه نداشته و تجویزی برای آن ندارد. در مقابل، موافقین …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام دکتر سیدعباس موسویان در تاریخ دوم خرداد سال ۱۳۳۹ در یکی از بخش‌های استان آذربایجان شرقی به‌نام عجب‏شیر دیده به جهان گشود. وی  تا سال ۱۳۵۴ در همان شهر زندگی ‏کرد اما از سال ۱۳۵۴ برای ادامه تحصیل به شهرستان تبریز آمد و در هنرستان صنعتی تبریز و در رشته برق مشغول به تحصیل شد. همزمان با سال آخر دبیرستان که مواجه با انقلاب اسلامی بود وی با توجه به نقش مؤثر مدرسه محل تحصیلش در جریانات انقلاب اسلامی گرایش زیادی به مسائل دینی و اسلامی پیدا کرد و همین موضوع باعث شد پس از دوره دبیرستان …

شبکه اجتهاد: حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سخنرانی تلویزیونی به مناسبت عید قربان امسال به دهه‌ی دوم ذی‌حجه، دهه‌ی ولایت، اشاره کردند و روایتی از امام باقر(علیه‌السّلام) قرائت کردند با این مضمون که در اسلام به هیچ چیزی مانند ولایت تأکید نشده است. در این یادداشت به بررسی مفهوم این حدیث براساس اندیشه امام خمینی و رهبرانقلاب می‌پردازیم. یکی از احادیث مشهور درباره‌ی ولایت، حدیثی است که از امام محمد باقر(علیه‌السّلام) نقل شده و بیانگر اصول دین در پنج مورد (نماز، روزه، حج، زکات و ولایت) و برتری ولایت بر سایر ارکان است. در این مقاله ضمن برشمردن معنای لغوی و …

شبکه اجتهاد: وقف با موضوعات فراوانی در جامعه درهم‌آمیخته و مدیریت مستقل و جزیره‌ای آن بدون نگاه واقعی به جامعه نتیجه مطلوبی نخواهد داشت. فرهنگ، اقتصاد، دین و شعار آن، از موضوعات کلانی هستند که ارتباط عمیقی با مقوله وقف دارند. البته تمام زیر موضوعاتی مانند علم، بهداشت و … که واقفان با آن نیت‌ها اموال خود را وقف کرده‌اند نیز می‌تواند با وقف مرتبط باشد. استفاده حداکثری از این فرصت، نیازمند مدیریتی مقیّد و در عین‌ حال چابک دارد. تولیت اوقاف در برخی کشورهای اسلامی مانند مصر، مالزی، ترکیه، عراق و… با یک وزارتخانه است و متولی اوقاف در …

شبکه اجتهاد: فقه شیعه مستند به احادیث امامان شیعه و به طور خاص تعالیم فقهی دو امام محمد باقر و جعفر صادق (ع) است. احادیث فقهی امامیه عمدتا در کتب اربعه ثبت شده است. این چهار کتاب هر کدام با یک هدف متفاوت تدوین شده و از گستردگی منابع و شیوه‌های متفاوت در نقل احادیث و سنت‌های نقل احادیث فقهی موجود در میان امامیه بهره برده‌اند. اما در نهایت مستند اصلی همه آنها به دفاتری از حدیث و فقه بر می‌گردد که اصحاب ائمه از تعالیم فقهی آنان تنظیم کردند و به اصول اربعمائه بعدها شهرت یافت. این اصول اولیه …

شبکه اجتهاد: فقه سیاسی که به نوعی تکالیف شرعی و زندگی سیاسی مومنان بلکه شهروندان را تعیین می‌‌کند فی‌‌الواقع خود «حکمرانی» و «آیین اداره مطلوب جامعه» است و دارای قواعد متعددی است که در میان آنها «قاعده مصلحت» و «قاعده اهم و مهم» از جایگاه ویژه‌‌ای برخوردار است. اولی حاکمان و فقها را ملزم می‌‌کند که همواره «مصالح انسان‌‌ها و جامعه» را بر هر امر دیگری مقدم بدارند و بر پایه «مقتضیات زمان و مکان» نیازها و شرایط جامعه را مورد بررسی و احکام و مقررات دینی را بر پایه آن تبیین و درخواست کنند. «قاعده تقدم اهم بر مهم» …

اختصاصی شبکه اجتهاد: به دنبال پاسخ به شبهه‌‌ی «عدم سرایت ایمان و کفر در حقوق شهروندی»، یکی از طلاب محترم یادداشتی به عنوان نقد در فضای مجازی قرار داده است، تحت عنوان «تأملی در ابتناء حقوق شهروندی بر ایمان و کفر»، انتظار آن بود که بعد از دعوت این‌جانب از جناب آقای دکتر محقق داماد(دام عزه) برای مناظره و گفتگو، خود وارد بحث می‌شدند و برای دفاع از نظریه خویش مطالب خود را بیان می‌کردند. به هر حال، مناسب دیدم جهت تنویر اذهان و تعمیق بحث، خود اقدام به پاسخ نمایم. لازم می‌دانم از برخی مراجع معظم تقلید که نسبت …

شبکه اجتهاد: سخن گفتن درباره حد و حدود شریعت اسلامى و این که به صورت موجبه جزئیه است نه کلیه، در گرو اقامه برهان و دلیل است، طرح چنین ادعاء پیراسته از دلیل، شأن یک نویسنده واقع گرا نیست، از این جهت نقطه نظرها مطرح مى‌شود: اوّلاً: هیچ اسلام شناسى سالبه کلیه را ادعا نکرده است تا در مقابل موجبه کلیه قرار گیرد. به گواه این که آیات مربوط به موضوعات اجتماعى چند برابر آیات ناظر به عبادات است. حتى در کتب فقهى ابواب مربوط به عبادات بسیار محدود است، در حالى که ابواب مسائل اجتماعى و سیاسى چند برابر …

شبکه اجتهاد: اولین چیزی که در شرایط کرونایی برای برخی از نویسندگان در اولویت قرار می‌گیرد مناسک دینی و مذهبی و ضرورت تعطیلی آنهاست. بگذریم از کسانی که تعطیلی مناسک می‌گویند و تعطیلی شریعت منظور می‌کنند، برخی از مخالفان برگزاری مراسم محرم صادقانه نگران سلامتی مردم و جامعه هستند و هراس از این دارند که با کرونایی شدن جامعه نه فقط جامعه دینداران بلکه خود دین و منطق حفظ نفس و «لا تلقوا بایدیکم الی التهلکه» آسیب ببیند. در این باره چند نکته به نظر می‌رسد که برگزاری مناسک محرم را و لو در وضعیت کرونایی ضروری نشان می‌دهد: ۱- …

شبکه اجتهاد: در روزهای اخیر در فضای مجازی از آقای عبدالعلی بازرگان در این راستا سخنانی منتشر شد که با وقایع تاریخ انطباق ندارند. این نوشته به منظور نقد آن گفتار فراهم آمده است. نسل‌های پس از عصر تشریع بخش عظیمی از احکام و معارف دینی را از طریق سنت معصومی که عبارت از قول و فعل و تقریر معصومان است، دریافت کرده و می‌کنند. به همین دلیل علم حدیث و توابع آن مثل رجال و درایه که این دسترسی را از انحراف حفظ می‌کنند، از علوم ارجمند دینی بشمارند و در باره آن‌ها کتاب‌های ارزشمندی نگاشته شده است. و …

شبکه اجتهاد: عده‌‌ای تصور می‌کنند آنچه ما از پیشوایان اصلی مذاهب فقهی اهل سنت به ویژه مالک بن انس و ابو حنیفه و یا حتی شافعی در اختیار داریم از لحاظ سندیت قوی تر از آن چیزی است که در مباحث فقه از ائمه شیعه داریم. در مقام استدلال به دو موضوع عموما اشاره می‌شود: یکی اینکه ما جز به شکل محدود از ائمه شیعه برخلاف ائمه مذاهب اهل سنت متن فقهی مکتوبی که خود آنان نوشته باشند در اختیار نداریم. دوم اینکه آنچه به عنوان حدیث از ائمه شیعه و به ویژه دو امام باقر و صادق (ع) در …

شبکه اجتهاد: اخیرا کلیپی از آقای عبدالعلی بازرگان منتشر شده که در آن ادعا کرده پیامبر(ص) از نگارش حدیث منع کرده‌اند و دلیل آن نگرانی پیامبر اکرم (ص) از به وجود آمدن دکان دیگری در برابر قرآن و نیز بی‌اعتباری نقل شفاهی از آن حضرت است. وی ادعا کرده در صد سال نخست هیچ‌کس هیچ چیز ننوشته است و نیز ادعا کرده امامان شیعه علیهم السلام نه چیزی نوشته‌اند و نه به نوشتن تشویق کرده‌اند. حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدحسن جواهری عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در یادداشتی به این مدعا پاسخ داده است، متن این یادداشت در ادامه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: چندی پیش یکی از مدرسین محترم حوزه علمیه قم، یادداشتی را تحت عنوان «پاسخ به شبهه عدم سرایت ایمان و کفر به حقوق شهروندی» در انتقاد از استاد سید مصطفی محق داماد نگاشتند که به‌نظر می‌رسد از جهات مختلف محل مناقشه است؛ لذا در این یادداشت به بررسی آن خواهیم پرداخت. گفتنی است، این جوابیه مورد تایید استاد محقق داماد می‌باشد. ۱- استاد فاضل لنکرانی: چرا و با کدام مدرک و دلیل، ایمان را به قلب منحصر می‌کند؟ در روایات معتبر از امیرمؤمنان علی(ع) رسیده است که: «الْإِیمَانُ مَعْرِفَهٌ بِالْقَلْبِ وَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْکَانِ» (نهج …

شبکه اجتهاد: قرارداد الکترونیکی در بیانی ساده، قرارداد الکترونیکی، قراردادی است که با به کارگیری ابزار الکترونیکی منعقد می‌شود. اما آنچه که بیشتر در مباحث قرارداد الکترونیکی مورد نظر فقه و حقوق است، قراردادی است که در فضای مجازی و رایانه‌ای منعقد می‌شود؛ به این صورت که شخصی با عنوان «اصل ساز» با ساختن سامانه یا ارائه فراخوان در فضای مجازی برای انجام قرارداد اقدام می‌کند. به رغم آن که امروزه قرارداد الکترونیکی حجم وسیعی از مبادلات اقتصادی خرد و کلان را در سطح ملت‌ها و دولت‌ها به خود اختصاص داده است، از آن جا که این نوع قرارداد به …

اختصاصی شبکه اجتهاد: برای این که فهم عمیق و دقیق از تکالیف عملی داشته باشیم؛ باید پشتوانه فکری لازم داشته که بدون آن پشتوانه، این فهم صورت نخواهد گرفت. به دیگر سخن؛ مستندات برای ارزیابی در حوزه علمی نیاز است و روشمندی و روش شناسی در کاربردی کردن و عملیاتی کردن اصول و قواعد در استنباط از ادله فقهی بسیار مهم است. لذا تحقیقات علمی زمانی ارزشمند خواهند بود که مبتنی بر واقعیات باشند و عملیات استنباط روشمند انجام شود. بر این اساس و با این مقدمه به بررسی دربارۀ‌ حکم وجوب یا استحباب و تعجیل زمانی غسل جمعه و …

شبکه اجتهاد: با مراجعه به مصادر رجالی اهل سنت می‌بینیم تشیع ـ به معنی اعتقاد به ولایت بلافصل أمیر المؤمنین و برائت از خلفای دیگر ـ گناهی است نا بخشودنی، و اتهام به تشیع برای ذکر یک راوی در کتب ضعفاء کافی است. به این اقوال در تضعیف یک راوی تنها به جرم شیعه بودن بنگرید: ۱. قال أشهب: سئل مالک عن الرافضه؟ فقال: لا تکلّمهم ولا ترو عنهم فإنّهم یکذبون۱ ۲. حرمله بن یحیى قال: سمعت الشافعی یقول: لم أر أحداً من أهل الأهواء أشهد بالزور من الرافضه۲ ۳. المؤمل بن إهاب قال: سمعت یزید بن هارون یقول: لا …

شبکه اجتهاد: یکی از مهم‌ترین راه‌های اصلاح اندیشه و فهم ما از دین و مذهب شناخت دین و منابع دینی در بستر تاریخی آن است. این شناخت درک ما را از تحول تاریخی فهم‌های دینی ارتقا‌ می‌دهد. اگر خواهان اجتهاد در اصول و فروعیم و اگر‌ می‌خواهیم درک درستی از دیالکتیک “نص” و “تاریخ” و سهم مقتضیات زمان و مکان در فهم فقیهان و متکلمان از دین و منابع دینی داشته باشیم چاره‌ای نداریم الا اینکه به تاریخ مراجعه کنیم. قرآن را در بستر تاریخی عصر نزول و سیره پیامبر اکرم (ص) ببینیم و تعامل صحابه و تابعین و نسل‌های …