همه مطالب

دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسامی از تدوین پروژه «بهره گیری از اهداف دین در اجتهاد» خبر داد و گفت: این پروژه ذیل میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی قرار گرفته و در قالب کتاب منتشر می‌شود. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام سعید ضیائی‌فر در رابطه با پروژه تحقیقاتی اظهار داشت: تا کنون اجتهاد عهده دار استنباط احکام شرعی فرعی بوده ولی به مسائل نوپیدایی مانند نظام سازی، برنامه ریزی، قانون گذاری و ارائه الگو، فلسفه و امثال اینها کمتر وارد شده است. وی افزود: تنها نمونه کاری که در زمینه ارائه نظام می‌توان مشاهده کرد، کاری است که مرحوم …

مرحوم شیخ جواد تبریزی در درس فقه و اصول نشان می‌داد که در کجاها اخباری‌ها اجتهاد می‌کردند و در چه مسائلی وارد اصول می‌شدند. در واقع اخباریگری با آن توصیف محمدامین استرآبادی و آن رویکرد تندش اصلاً ممکن نیست عملی بشود؛ یعنی اگر بخواهیم وارد مباحث دینی بشویم، ممکن نیست با آن روش استرآبادی به نتیجه برسیم. به گزارش خبرنگار اجتهاد، محمدامین بن محمد شریف (۱۰۳۶ق)، معروف به اَمین استرآبادی، فقیه و محدث شیعه و از علمای بزرگ امامیه و اوج اندیشه و گرایش به مکتب اخباریگری در سده دهم و اوایل سده یازدهم هجری است. از آغاز زندگی او …

استاد رضا مختاری می‌گوید: آیت‌الله خامنه‌ای وقتی به این بحث رسیدند به جای اینکه محور بحثشان را مکاسب محرمه شیخ قرار دهند، روایات غناء قرار دادند و فرمودند که ما روایات را دانه به دانه از روی این کتاب می‌خوانیم. روایات را از روی کتاب خواندند و تمام روایات را از لحاظ سندی و متنی بررسی کردند، همچنین تحقیقات فقها را که در مجلدات دیگر کتاب بود به مناسبت بحث کردند، بعضی‌ها را قبول کردند و بعضی‌ها را رد کردند، بنابراین فقط به روایات اکتفا نشد. به گزارش شبکه اجتهاد، کتاب متن درس خارج فقه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در موضوع …

اثر جدید فقهی آیت‌الله سید احمد خاتمی استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم به نام «فقه‌الحکومۀ» توسط دفتر نشر معارف راهی بازار کتاب شد. به گزارش شبکه اجتهاد، جدیدترین اثر فقهی آیت‌الله سیداحمد خاتمی، استاد و عضو شورای عالی حوزه علمیه قم با عنوان «فقه الحکومۀ» که برگرفته از درس خارج اوست، توسط حجت‌الاسلام علی احمدخواه کوهنانی تدوین و توسط دفتر نشر معارف راهی بازار کتاب شد. براساس این گزارش، این اثر جدید به بررسی و تبیین مبانی فقهی موضوع «ولایت فقیه» می‌پردازد. سیر منطقی اثر باتوجه به تبویب صحیح و دسته بندی درست، از آیات، روایات، شرایط …

ما در گزینش نظریه فقهی بعنوان مبنای تقنین باید یک سیاستی داشته باشیم که آن سیاست الان روشن نیست. بر اساس تجاربی که بنده دارم، ما باید دنبال آن دسته از نظریات فقهی برویم که قابلیت اجرایی دارد و یا چالش کمتری به دنبال دارد و خواسته‌های افراد جامعه را بیشتر تأمین می‌کند. ولی در مواردی که ما نظریه فقهیِ متعین و مشخص و غیر اختلافی داریم، نمی‌توانیم این نظرات را نادیده بگیریم. اما در مواردی که نظریه‌های مختلف و فتاوای اختلافی داریم، ظرفیت انعطاف وجود دارد زیرا در نهایت، از هر فتوایی که متابعت کنیم، در نهایت طبق نظریه …

حجت‌الاسلام عبدالکریم فرحانی عضو مجلس خبرگان رهبری گفت: ما اگر سازمان فقه امام خمینی(ره) را ترسیم کردیم، می‌توانیم آینده فقه شیعه و حکومت اسلامی را متوجه شویم، امام ثابت می‌کند که این استنتاج از کتاب و سنت اخذ شده است. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم فرحانی در نشست علمی با عنوان «آینده فقه شیعه و حکومت اسلامی» که در مدرسه امام کاظم(ع) برگزار شد، اظهار داشت: اگر بتوانیم گفتمان فقه حکومتی را در فضای پژوهش حوزه گسترش دهیم، حوزه می‌تواند در ماموریت مهمی که بر عهده دارد موفق شود. او افزود: در آغاز انقلاب، سه فضا و تلقی …

تاویل می‌تواند ضمن تحفظ بر نص گفت‌وگویی برقرار کند و ما را از زمان و مکان صدور روایت فراتر ببرد و دغدغه‌ای به نام جهانی شدن را برای ما تعبیر کند.  نظریات مختلفی برای این هدف و منظور وجود دارد. برای مثال شیخ محمد جواد مغنیه در کتاب فقه الامام الصادق می‌فرماید «اجتهاد فرآیندی است که مکانیزم تنقیح مناط بر پایه یک سری مقاصد و مسائل مثل ظهور عرفی استوار است». مرحوم امام نقش زمان و مکان را در فرآیند اجتهاد مطرح می‌کند و الگویی جدید ارائه می‌دهند. به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی «قوت‌هاقوت‌ها و ضعف‌های فقه سیاسی در …

حجت‌الاسلام موسویان سه سنخ مال شامل «مالی که ارزش مصرفی و استعمالی دارد که پاسخگوی نیازی از نیازهای انسان است»، «مال اعتباری که فرد معتبر یا نهاد معتبری آن را اعتبار می‌نماید و بر اساس آن معامله صورت می‌پذیرد» و «مال اعتباری که به صورت خود جوش از سوی مردم جهت رفع نیازهای عمومی خود اعتبار می‌کنند» را از یکدیگر تفکیک کرد و گفت: رمزارز در هیچ سنخی از این سه سنخ نمی‌گنجد. به گزارش شبکه اجتهاد، سومین نشست رمزارزها با موضوع کار بررسی مسائل فرعی فقهی رمزارز با حضور اساتید حوزه و دانشگاه و رئیس هیأت مدیره انجمن بلاکچین …

آیت‌الله سیداحمد مددی با بیان اینکه فقه شیعه اساساً «ولایی و استنباطی» است، تصریح کرد: «فقه ولایی» بر خیلی از مسائل اصول اثرگذار است، به ویژه در بحث «تعارض» نبود «اصول فقه ولایی» سبب شده است تا با مشکلات مختلفی روبه‌رو شویم و در نتیجه هنگام روی آوردن به «فقه ولایی» در جمهوری اسلامی، ناچار شدیم نهاد‌هایی مانند مجلس خبرگان، مجمع تشخیص مصلحت نظام و شورای نگهبان را تشکیل دهیم تا بتواند «فقه ولایی» را در جامعه اجرا کند. به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله سیداحمد مددی، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، عصر روز گذشته، اول مردادماه، در …

در آستانه ۲۳ ذی القعده روز زیارتی مخصوص هشتمین پیشوای شیعیان جهان امام علی بن موسی الرضا(ع) آیین غبارروبی مضجع شریف رضوی با حضور مراجع عظام تقلید، علمای اعلام و خدام آستان قدس رضوی برگزار شد. به گزارش شبکه اجتهاد، در این مراسم معنوی که با حضور آیات عظام مکارم شیرازی، جوادی آملی، علوی گرگانی و سبحانی برگزار شد، در فضایی سرشار از معنویت و روحانیت روضه منور رضوی با گلاب ناب شست وشو داده شد. در این مراسم که آیت‌الله علم‌الهدی، حجت‌الاسلام والمسلمین سید مصطفی خامنه‌ای و حجت‌الاسلام والمسلمین مروی تولیت آستان قدس رضوی حضور داتشند، آوای جان بخش …

مخالفت با بدحجابی و مواجهۀ دولتی با آن، باید مبتنی بر «دلیل» باشد و دلیل باید به‌گونه‌ای ساخته‌وپرداخته شود که «فراگیر» و «غیرشکننده» باشد. دراین‌باره، با شبکه‌ای از مفاهیم روبرو هستیم: «قانون / ضابطه / جرم / هرج‌ومرج»، «هنجار / عُرف / ارزش / فرهنگ / انحراف»، «حرام / معصیت / گناه / فساد»، «اخلاق / حیا / عفت / پاکدامنی / وقار / متانت / شخصیّت»، «خانواده / وفاداری / خیانت»، «عقده / خلاء / کمبود / خودنمایی / بیماریِ روانی»، «شخصی / خصوصی / فردی / عمومی / اجتماعی» و …. به گزارش شبکه اجتهاد، متن زیر یادداشتی …

جدیدترین استفتائات در مرداد ماه ۹۸ مطابق با فتوای حضرت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در عبادات و مسائل مستحدثه منتشر شد. به گزارش شبکه اجتهاد، متن سؤال و جواب این ۱۳ استفتاء در مرداد‌ماه ۹۸ به نقل از دفتر مقام معظم رهبری به شرح زیر است: استفاده نیروهای امدادی از کمک‌های مردمی سؤال ۱: آیا استفاده نیروهای امدادی از کمک‌های مردمی که معلوم نیست فقط برای استفاده‌ی حادثه‌دیده‌گان فرستاده شده است یا نیروهای امدادی هم حق استفاده را دارند، مجاز است؟ جواب: جایز نیست، مگر آنکه مطمئن باشند اهدا کنندگان آنان را نیز در نظر داشته اند. …

آیت‌الله جوادی آملی گفت: در کتب ما هست که اگر شخصی کذب بگوید یا ظلم کند مستحب است وضوی خود را تجدید کند، از این دست مسائل اخلاقی باید در فقه احیاء گردد و این امر مفغول مانده است.

شبکه اجتهاد: مراسم رونمایی از درسنامه غنا و موسیقی امروز با حضور شخصیت‌های برجسته علمی حوزه در مرکز تخصصی فقهی ولی امر(عج) در قم برگزار شد. در ابتدای این مراسم حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم مقیمی، از اساتید خارج فقه حوزه، به اهمیت به روز کردن مطالعات تخصصی فقهی اشاره کرد و گفت: مقام معظم رهبری مباحث بسیار مهمی را در مباحث تخصصی و فقهی خود مطرح کرده‌اند که می‌تواند راهگشای فعالان این عرصه باشد. در ادامه این مراسم آیت‌الله شب زنده دار و آیت‌الله محسن اراکی از اساتید برجسته حوزه علمیه قم به ارایه مباحث خود پیرامون فقه موسیقی پرداختند. در …

هیئت اندیشه ورز دین، سلامت و سبک زندگی معاونت پژوهش حوزه علمیه خراسان اعلام کرد: ثبت نام دوره تربیت پژوهشگر فقه پزشکی تا ۵ مردادماه ادامه دارد. به گزارش شبکه اجتهاد، ثبت نام دوره عمومی تربیت پژوهشگر فقه پزشکی که به همّت هیئت اندیشه ورز دین، سلامت و سبک زندگی معاونت پژوهش این حوزه برگزار خواهد شد، تا ۵ مردادماه ۹۸ ادامه دارد. براساس این گزارش، طلاب سطح ۳ و ۴ علاقمند به شرکت در این دوره، پس از ثبت نام و قبولی در مصاحبه علمی جهت شرکت در دوره دعوت خواهند شد. متقاضیان می‌توانند برای نام نویسی به سایت …

رئیس‌جمهور افغانستان دستور تأسیس مرکز صدور فتواهای شرعی در این کشور را صادر کرد. به گزارش شبکه اجتهاد به نقل از خبرگزاری «اطلس» افغانستان؛ در دستور محمد اشرف غنی، رئیس‌جمهور افغانستان آمده است: این مرکز که با عنوان «دارالافتاء» جمهوری اسلامی افغانستان نامگذاری می‌شود به عنوان تنها مرجع صدور فتواهای شرعی تأسیس خواهد شد. بنا به دستور رئیس‌جمهور افغانستان، این مرکز از نظر راه‌اندازی و برخورداری از بودجه به صورت مستقل فعالیت می‌کند و از سوی دولت هزینه‌ای دریافت نخواهد کرد. همچنین براساس دستور اشرف غنی، وزارت دادگستری وظیفه دارد که سند قانونی تأسیس مرکز صدور فتواهای شرعی جمهوری اسلامی …

عضو فقهای شورای نگهبان با بیان اینکه برخی موسیقی‌های صداوسیما حرام است، گفت: اگر نفس انسان به صداهای حرام و شبهه‌ناک عادت کند، موجب قساوت دل می‌شود و لذت مناجات و خلوت با خدا را از انسان می‌گیرد. به گزارش شبکه اجتهاد، آیین رونمایی از درسنامه «غناء و موسیقی» متن درس خارج فقه مکاسب محرمه رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای با حضور و سخنرانی دو تن از اساتید باسابقه خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم آیت‌الله محمدمهدی شب‌زنده‌دار‌ و آیت‌الله محسن اراکی صبح امروز با حضور اساتید برجسته حوزه و پژوهشگران حوزوی و فقه هنر در مرکز …

شبکه اجتهاد: پس از شکل‌گیری انقلاب شکوهمند اسلامی، دانش فقه که کاربردی‌ترین دانش علوم اسلامی است، به عنوان تئوری اداره جامعه بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت. از یک طرف حکومت اسلامی نشان دهنده جنبه علمی فقه در برخورد با تمامی معضلات اجتماعی، سیاسی، نظامی و فرهنگی شناخته شد و از سوی دیگر فقه تئوری واقعی و کامل اداره انسان از گهواره تا گور. بدیهی است در این شرائط دانش فقه پا به عرصه جدیدی نهاده که پیش از این تجربه نکرده بود. قبل از این فقه امامیه که دارای پیشینه‌ای روشن از آغاز غیبت کبری بوده، بیشتر به …

کتاب جدید شیخ حیدر حب‌الله، پژوهشگر لبنانی و استاد خارج فقه حوزه علمیه قم با عنوان «فقه المصلحه، مدخلاً لنظریه المقاصد و اجتهاد المبادئ و الغایات» در بیروت چاپ و منتشر شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، کتاب «فقه المصلحه، مدخلاً لنظریه المقاصد و اجتهاد المبادئ و الغایات» تألیف استاد حیدر حب‌الله در ۶۵۴ صفحه و از سوی انتشارات دار روافد بیروت روانه بازار کتاب شد. این کتاب حاوی مباحث مهمی در رابطه با شریعت و مصلحت است که در چهار فصل و یک خاتمه به نگارش درآمده است: «الفصل الأول المصلحه، بوصفها البنیه الذاتیه للتشریعات»، «الفصل الثانی المصلحه بوصفها قاعده …

شبکه اجتهاد: در هر مجلسی که می‌نشینیم، مشکلات و دشواری‌های اقتصادی کشور، به‌خصوص نگرانی از تحریم‌های جدید فروش نفت، سخن روز است. هرکسی هم برای وضع موجود، تحلیل و توجیه خود را طرح می‌کند؛ از سوءِ‌مدیریت‌ها گرفته تا برخی فسادهای نهادینه‌شده در سیستم اداری. من اما می‌خواهم سراغ علت اصلی بروم آن هم از موضع تخصصی‌ام بی‌آنکه دلائل دیگر را نفی کرده باشم و آن نیست جز «سوءِبرداشت» حاکمیت از ماهیت حقوقی «مالکیت منابع ملی» و «محدودۀ حق حاکمیت» نسبت‌به آن‌ها. ابتدا نظرم را دربارۀ این مهم‌ترین منابع ملی کشور و نحوۀ استفاده از آن طرح می‌کنم و سپس استدلال‌هایم …

شبکه اجتهاد: رهبر انقلاب اسلامی در بیانیه‌ی «گام دوم انقلاب» با مرور تجربه‌ی ۴۰ ساله‌ی انقلاب اسلامی اعلام کردند: انقلاب «وارد دوّمین مرحله‌ی خودسازی و جامعه‌پردازی و تمدّن‌سازی شده ‌است». گام دومی که باید در چارچوب «نظریه‌ی نظام انقلابی» و با «تلاش و مجاهدت جوانان ایران اسلامی» به‌سوی تحقق آرمانِ «ایجاد تمدّن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمی (ارواحنافداه)» برداشته شود. در مطلب پیش رو، حجت‌الاسلام‌ والمسلمین سید محمدمهدی میرباقری استاد خارج فقه و اصول و از صاحب‌نظران و اساتید حوزه‌ی «تمدن‌پژوهی» در گفتگویی تفصیلی به تحلیل کلانِ این بیانیه پرداخته است. موضوعاتی چون: مقیاسِ بیانیه‌ی گام دوم، شاخص‌های …

چهاردهمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «جُستارهای فقهی و اصولی» به صاحب امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی و مدیر مسئولی مجتبی الهی خراسانی و سردبیری حسین ناصری مقدم منتشر چاپ و منتشر شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، این شماره فصلنامه علمی پژوهشی «جُستارهای فقهی و اصولی» ویژه بهار ۹۸ دربردارنده هفت مقاله علمی: «ترجیح روایت به سبب احدثیت»، «بازکاوی اجتماع امر و نهی»، «بررسی فقهی برخی ادله شورای نگهبان در رد معاهدات استرداد مجرمان میان ایران و سایر دولتها»، «تأملی تطبیقی بر دیات صدمات خطایی مسری و غیر مسری در فقه و حقوق کیفری (نقد و پیشنهاد اصلاح ماده ۵۳۹ …

گمان نمی‌‌رود که در میان متفکران حدیثی و اصولی کسی قائل به انطباع صد در صد روایات حکایت‌‌گر سنت با آنچه در واقعیت قول و فعل و تقریر پیامبر و امام رخ‌داده است، باشد. پس ما با پرسشی مواجه نیستیم که منجر به ایجاد دو دیدگاه رد و قبول تدوین سنت نبوی باشد؛ اما درباره کیفیت این تطابع سخن بسیار است. این‌‌که ما روشی معتبر برای کشف سنت واقعی داشته باشیم، قابل مناقشه است. به گزارش شبکه اجتهاد، کارگاه چالش‌های نظریه سنت از نگاه فریقین از نخستین مدرسه بهاری حدیث چندی پیش با حضور استاد مجتبی الهی خراسانی برگزار شد. …

افراد بعضا با معلومات طبی خود، کتاب طبی را نسبت به معصوم می‌دادند تا طب را ترویج کنند، چون این افراد شخصیت سرشناسی نبودند این کار را انجام می‌دادند تا بگویند علم با دین منافات ندارد. مثلا همین طب الرضا سلام الله علیه کاملا از معلوماتش قابل تفکیک است، چون کتب طبی که تا آن زمان نوشته شده است واضح و مبرهن وجود دارد، لذا این طب الرضا هم واضح است که از کجا آمده. این مسئله برای ما ابهامی ندارد… به گزارش شبکه اجتهاد، استاد سید احمد مددی در درس خارج فقه کتاب مکاسب سال ۹۱-۱۳۹۰ به موضوع ورود …

حجت‌الاسلام دکتر کریمی‌نیا، ضمن تشریح رویه حقوقی تغییر جنسیت اظهار داشت: با اینکه ما پشتوانه عظیم فقهی از جمله مقالات، ‏فتاوا و استفتائات فقهی در اختیار داریم، اما سهم حقوق و مراکز قانون گذاری در این رابطه بسیار ناچیز است. به ‏طور مشخص، ما هیچ قانونی را نداریم که از سوی مجلس شورای اسلامی صادر شده و یا به تایید رسیده باشد. ‏از این رو و به دلیل عدم وجود نهاد متولی خاص، می‌توان گفت سامان یافتن مجموعه‌ای از کلاف سردرگم‌ها که در این بحث وجود دارد با دشواری همراه است. ‏ به گزارش شبکه اجتهاد، مسائل مستحدثه از جمله …

استاد خارج فقه حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه مکتب آیت‌الله خویی، تطبیقی و مکتب فقهی امام خمینی تحلیلی است، گفت: این دو مکتب همواره در طول تاریخ فقه بالیده و جلو آمده‌اند. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی در سخنانی در جمع برخی طلاب لبنانی خاطرنشان کرد: هر کدام از این دو مکتب در سه زمینه “صدور روایت”، “محتوای روایت”، و “تعیین وضعیت موارد نبود روایت یا آیه” مسیرى متمایز و البته متناسب با اصول و مبانی خود را شکل داده و تحقق بخشیده اند. وی با اشاره به اینکه نقطه ثقل در عمل استنباط در …

نخستین همایش بین‌المللی «میراث کربلا و جایگاه آن در جهان اسلام» توسط مرکز تراث کربلا و آستان مقدس حضرت ابوالفضل العباس(ع) برگزار می‌شود. به گزارش خبرنگار اجتهاد، مرکز میراث کربلا وابسته به بخش معارف اسلامی و انسانی آستان مقدس حضرت عباس(ع)، از پژوهشگران و محققان برای شرکت در نخستین همایش بین‌المللی «میراث کربلا و جایگاه آن در جهان اسلام» با شعار «هویت ما، میراث ما» در روزهای ۹ و ۱۰ ربیع‌الاول ۱۴۴۱ مصادف با ۱۶ و ۱۷ آبان ماه ۱۳۹۸ (۷ و ۸ نوامبر ۲۰۱۹) دعوت به‌عمل آورد. محورهای ۱۰گانه همایش محورهای این همایش، «علوم قرآنی و تفسیر، علوم حدیث …

شبکه اجتهاد: در روزهایی که برما گذشت، عالم فرزانه آیت‌الله سید‌محمد حسینی شاهرودی روی از جهان برگرفت و رهسپار ابدیت شد. بر اساس اظهارات فرزند ایشان، این عالم بزرگوار در ۱۷ سالگی به درس خارج رسید. طلاب و اهل علم می‌دانند که معنای این سخن چیست؛ کسی که در ۱۷ سالگی به درس خارج برسد، یعنی مباحث کتابی برای او تمام شده‌اند و نوبت به علوم سینه به سینه‌ای می‌رسد که باید از استادان و بزرگان فرا گرفته شود. ایشان در ۳۲ سالگی، اجازه اجتهادی قراء از یکی از اعاظم دریافت کرد، البته مسلما قبل از آن به مرحله اجتهاد …

عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی (ره) اظهار کرد: پیشنهادی که محققان بانکداری اسلامی در مورد جریمه تأخیر ارائه داده‌اند این است که اولاً این جریمه تبدیل به تعزیر شود و دوم اینکه عایدی آن هم به بانک برنگردد، بلکه وارد صندوق خیریه‌ای شود که برای بدهکاران مُعسِر یا هر کار خیر دیگری استفاده شود و برای بانک درآمد ایجاد نکند. به گزارش شبکه اجتهاد، مجلس شورای اسلامی، روز گذشته ۲۵ تیرماه، دوفوریت «حذف سود و جرایم مضاعف بانکی» را به تصویب رساند. با تصویب دوفوریتی طرح الزام بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی به حذف سود و جرایم مضاعف از بدهی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در آینده پژوهی رویکردهای مختلفی وجود دارد که حوزه علمیه و فقها گرانقدر برای اینکه بتوانند در آینده نقش دین در مدیریت فرد و جامعه را گسترش دهند، مناسب است که با این رویکردها به مطالعات آینده شناسی بپردازند. ۱- رویکرد اکتشافی: این رویکرد که حالت پیش بینانه دارد، موضوع آن اکتشاف «آینده‌های محتمل بر پایه روندها و رویدادهای جاری است. سوال این رویکرد این است که اگر فقه هیچ مداخله‌‌ای در ایجاد و دگرگونی شرائط نداشته باشد، روندها و رویدادهای جاری، چه آینده‌های محتملی را نوید‌‌ می‌دهد؟ آنچه از این رویکرد بدست‌‌ می‌آید، جنبه اخباری داشته، …