اجتهاد و اصول فقه

استاد درس خارج فقه حوزه علمیه مشهد گفت: آنچه در بحران کرونا بروز کرده است چالش مدیریتی و تدبیری است که در یک پاندمی ضعف مدیریتی در پزشکی و امور مساجد وجود دارد. باید پروتکل‌هائی برای باز بودن مساجد طراحی شود و این ربطی به فقه ندارد، اینها ضعف‌های تدبیر است که نیاز به توسعه آموزش‌های فردی است. به گزارش شبکه اجتهاد، نشست تخصصی مجازی «کرونا و زیست فقهی» با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین رضا اسلامی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی، استاد درس خارج فقه حوزه علمیه مشهد، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی ابراهیمی، عضو …

مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا (ع) تهران در پنج رشته فقه تخصصی نظام ساز پژوهشگر و کارشناس علمی می‌پذیرد. یه گزارش شبکه اجتهاد، مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا (ع) تهران در رشته‌های فقه السیاسه، فقه القضاء، فقه التکنولوجیا الحیویه (زیست فناوری)، فقه التربیه و فقه الملکیه الفکریه، پژوهشگر و کارشناس علمی می‌پذیرد. بنابراین گزارش، ۱- برخورداری از سوابق فقهی و پژوهش‌های مرتبط ۲- توان مدیریت گروه علمی ۳- سوابق پژوهشی در رشته درخواستی ۴- داشتن فراغت کافی؛ از شرایط پذیرش می‌باشد. پژوهشگران و علاقه مندان می‌توانند رزومه کاری خود را به شماره ایتا ۰۹۳۸۱۵۰۴۲۷۷ ارسال کنند. علاقه مندان …

پژوهش حاضر ضمن اشاره به سیر تدوین و تطور این دانش و مجموعه‌ی صحابه نگاری‌ها و صحابه نگاران، به نقش شیعه و اهل سنت در تحولات ساختاری و محتوایی و بیان مزایا و نواقص صحابه نگاری‌ها پرداخته است. به گزارش شبکه اجتهاد، گروه فرهنگ و تمدن اسلامی پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت علیهم السلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی کتاب «سیر تدوین و تطور صحابه نگاری» نوشته حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا هدایت پناه (عضو هیئت علمی گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم) را منتشر کرده است. مسلمانان در سده‌‌ی نخست هجری به دلایل گوناگونی، به سیره‌‌ی نبوی توجه کردند …

شبکه اجتهاد: به بهانه ۱۶ رمضان و نیم قرن از درگذشت علًامه شیخ محمد رضا مظفًر(ره)؛ با نگاهی به تاریخ شکل گیری دانشکده فقه یا «کلًیه الفقه» یا «کلیه منتدی النشر» که شخصیت‌های برجسته‌ای از آن فارغ التحصیل شدند. دانشکده فقه یا کلًیه الفقه و یا کلیه منتدی النشر که از آنجا که شخصیت‌های برجسته‌ای فارغ التصیل گردیده که هرکدام چهره برجسته‌ای در حوزه علمیه نجف اشرف ودیگر حوزه‌ها بشمار می‌آمدند، به دانشکده اجتهاد شهرت یافت. کلًیه الفقه، نامی ماندگار در حافظه تاریخی بیش از نیم قرن اخیر نجف اشرف است. مکانی که دهها فاضل و دانش آموختگان حوزوی، زیر …

«بررسی دیدگاه امام خمینی درباره مرسلات فقهی شیخ صدوق»، «چرایی عدم ابلاغ وجوب خمس درآمدها (ارباح مکاسب) در زمان پیامبر اکرم(ص)»، «نقد و بررسی مبانی فقهی دیدگاه مشهور در مفهوم‌شناسی عدالت فقهی»، «از فقه ادله تا فقه علل»، « نگاهی نو به حکم فقهی «جهاد زن» و « پژوهشی فقهی و حقوقی در مبانی تعمیم حکم سب النبی بر غیر نبی(ص)» از جمله مقالات اخیر شماره بهار و تابستان ۹۹ فصلنامه «پژوهش‌های فقهی» است. به گزارش خبرنگار اجتهاد، فصلنامه علمی- پژوهشی «پژوهش‌های فقهی» در جهت انعکاس جدیدترین یافته‌های فقهی اساتید برجسته حوزه و دانشگاه به جامعه علمی، به صاحب امتیازی …

استاد فیرحی معتقد است: تضادی که روشنفکری دینی بین فقه و اخلاق ایجاد کرده، هر دو را از کار می‌اندازد؛ وقتی فقه را با شمشیر اخلاق زده می‌شود، قسمت‌ مولد فقه را که پایه‌هایی برای قواعد مدنی است شل می‌کند. با اخلاق نمی‌توان هیچ جامعه‌ای را اداره کرد چون اخلاق ضمانت اجرایی ندارد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، نشست‌های زنده مجازی «دین و جامعه امروز»، از اول ماه مبارک رمضان به همت بنیاد اندیشه و احسان توحید و انجمن اندیشه و قلم در حال برگزاری است. حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر داود فیرحی استاد دانشگاه تهران که شب گذشته استاد مدعو این نشست …

استاد علی‌اکبر رشاد در ششمین جلسه درس خارج فقه مهندسی ژنتیک به تبیین روش شناسی فقه زیست فناوری و فصول بیست گانه فقه مهندسی پرداخت. به گزارش شبکه اجتهاد، متن پیش رو گزارش مشروح ششمین جلسه از درس خارج فقه مهندسی ژنتیک و جنگ بیولوژیک است که توسط استاد علی‌اکبر رشاد به صورت آنلاین برگزار می‌شود. این دروس صبح روزهای زوج هفته، در مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضای تهران ارائه می‌شود و به صورت آنلاین از طریق شبکه مدرسه فقاهت قابل دریافت است. بسم الله الرحمن الرحیم. ‌ساختاربندی باید آن‌سان باشد که مباحث دانش از انسجام درونی و تمایز …

اگر صحبت‌های ایشان را در شورای افتاء یادداشت می‌کردند و چاپ می‌کردند و منتشر می‌شد، مجامع علمی که مدعی نقد و بررسی و تحقیق مسائل علمی هستند، می‌فهمیدند که در گوشه‌ی تهران فقیهی نشسته است که سرآمد بقیه فقها است و او نظراتی دارد که از نظرات بقیه فقها قوی‌تر است. لکن الان که کسی خبر ندارد و همه خیال می‌کنند که آقای خامنه‌ای فقط همان ولی فقیه است. شبکه اجتهاد: آیت‌الله سیدجعفر کریمی، فقیه برجسته‌ی حوزه‌ی علمیه، پس از عمری مجاهدت علمی و انقلابی سرانجام در سن ۹۰ سالگی (۹ فروردین ۹۹) دار فانی را وداع گفت. حضرت آیت‌الله …

شبکه اجتهاد: فایل تصویری ذیل بخشی از گفتگوی منتشر نشده KHAMENEI.IR با مرحوم آیت‌الله سیدجعفر کریمی می‌باشد که به‌تازگی منتشر شده است.

در بین نظام‌های اجتماعی، مهمترین و اساسی‌ترین نظامی که نقش مدیریت کننده برای نظمات متنوع اجتماعی دارد، عبارت است از نظام سیاسی. این نظام سیاسی مبتنی بر شناخت و آگاهی نسبت به مدیریت اسلامی، همان چیزی هست که ما به آن ولایت فقیه می‌گوییم. بنابراین ولایت فقیه رکن نظام سیاسی اسلام هست؛ و نظام سیاسی اسلام، مدیر و مقوم دیگر نظام‌های اجتماعی در اسلام است. اختصاصی شبکه اجتهاد: در سال‌های اخیر یکی از چالش‌های مهمی که در حوزه فقه مطرح شده است، ناتوانی فقه سنتی در اداره امور جامعه است؟ در پاسخ به این چالش، نظریات متفاوتی مطرح است. عده …

جدیدترین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «جُستارهای فقهی و اصولی» به صاحب امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی و مدیر مسئولی مجتبی الهی خراسانی و سردبیری حسین ناصری مقدم منتشر شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، هجدهمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «جُستارهای فقهی و اصولی» ویژه بهار ۱۳۹۹ دربردارنده هفت مقاله علمی، به همت اداره کل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی چاپ و در دسترس فقه‌پژوهان قرار گرفت. «واکاوی قاعده تبعیض در حجیت»، «بازخوانی ادله و مستندات قاعده «الولایه الخاصه أقوی من الولایه العامه»»، «حق محوری یا تکلیف مداری زبان فقه از دیدگاه فریقین با تأکید بر اندیشه‌های استاد جوادی آملی»، …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در این نوشتار، کتابهایی که در آنها به نحوی به کارآمدی فقه پرداخته شده‌ نمایه شده‌اند. این کتابها غالبا تمام حجم خود را به این امر اختصاص نداده‌اند بلکه در میانه مباحث خود، به کارآمدی نیز پرداخته‌اند یا آن که کارآمدی فقه را در عرصه خاص یا زاویه‌ای خاص مورد بحث قرار داده‌اند. ۱-فقه و سیاست در ایران معاصر تحول حکومت داری و فقه حکومت اسلامی – جلد ۱و۲ نویسنده: داود فیرحی سال انتشار: ۱۳۹۸ ناشر کتاب: نشر نی اشاره: درباره‌ی حکومت، به‌طورکلی، دو دیدگاه عمده وجود دارد: ذات‌گرایی و مخالف آن. مفهوم «حکومت‌داری» با عبور از …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در این نمایه مقالات، تلاش می‌شود مقالاتی که از زاویه‌ای به کارآمدی فقه می‌پردازند نمایه شوند. این نمایه اگرچه ممکن است ناقص باشد اما تلاش فراوان شده است که حتی الامکان مقاله مرتبطی جا نیفتد. ۱-تحلیل عناصر کارامدی علم فقه (مطالعه موردی، شروط امر به معروف و نهی از منکر) منبع: فقه و اصول سال پنجاهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۱۱۴ نویسنده: رضائی راد، عبدالحسین؛ پاییز ۱۳۹۷ – شماره ۱۱۴ علمی-پژوهشی (وزارت علوم) چکیده: در این مقاله، انتقاداتی که از نظر کارآمدی به برخی از آثار فقهی و به طور ویژه به مبحث امر به معروف شده است …

کتاب «مکتب فقهی محقق اردبیلی» از فقهای شیعه امامیه در قرن دهم هجری که پس از شهید ثانی مرجعیت و ریاست تامه شیعه را در نجف بر عهده داشت، به همت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به زیور طبع آراسته شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، کتاب «مکتب فقهی محقق اردبیلی» توسط حجج‌اسلام والمسلمین محمدعلی سلطانی و دکتر سیدعلی حسینی در گروه فلسفه فقه و حقوق پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تهیه گردیده است. کتاب حاضر حاصل چند سال تحقیق در آرای فقهی و دیدگاه‌های فرافقهی فقیه وارسته و ژرف‌نگر محقق اردبیلی (ره) است. نویسندگان تلاش کرده‌اند …

۶۰ اثر علمی از ابوالقاسم علی بن حسین بن موسی، ملقب به علم‌الهدی و مشهور به «سید مرتضی» توسط پژوهشگران بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در دست آماده‌سازی و چاپ است. به گزارش شبکه اجتهاد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در حال آماده سازی ۴۰ اثر از آثار سید مرتضی و ۲۰ اثر پیرامون اوست؛ ۴۵ اثر از این آثار به همت بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی آماده چاپ و ۱۵ اثر نیز در دست اقدام است. الذریه، النتصار، الناصریات، الشافی فی الامامه، انقاذ البشر، المحکم و المتشابه، تنزیه الانبیاء، الاصول الاعتقادیه، المسائل الرسیه الاولی، الغررو الدرر …

تنها ملاکی که باید بدان توجه کرد این است که مواردی که از باب ولایات است بر اساس ادله‌ی تعبدی زنان نمی توانند مسئولیت های سنگینی که ناشی از ولایت است را بر عهده بگیرند مثلا آن جایی که جنگ است، آنجایی که قضاوت است، آنجایی که دفاع است، یا مسائل انتظامی است این موارد یک سری اقتضائاتی دارد که با روح زن و زن بودن سازگار نیست و باید توجه داشت که این نظر را نمی توان نگاه فمنیستی به زن پنداشت. اختصاصی شبکه اجتهاد: برخی معتقدند دانش فقه در ذات خود، دانشی اقتدارگرا است. این اقتدارگرایی نیز از …

مراد نگارنده از رویکردهای فقهی نوع نگاه و تصوری است که از کلیت فقه و رسالت و وظیفه فقه و فقها وجود دارد و اختصاص به باب یا مسئله خاص ندارد و در واقع از سنخ نظریه‌پردازی کلان درباره فقه است. این سه رویکرد اصلی، به لحاظ سابقه و قدمت تاریخی، یکسان نیستند. برخی از آن‌ها جدید و فاقد سابقه روشن تاریخی در فقه شیعه است و محصول بازاندیشی در ماهیت فقه و اجتهاد سنتی از یک‌سو و اقتضائات دنیای جدید و تحولات محتوایی جدی در عرصه مناسبات و روابط اجتماعی است. به گزارش خبرنگار اجتهاد، کتاب «رویکردهای فقهی (فقه …

عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به وظایف حوزه‌های علمیه در توسعه و تعمیق علوم اسلامی در مرحله پساکرونا گفت: یکی از دانش‌های اساسی که باید گسترش آن برای مرحله پساکرونا مورد توجه حوزه‌های علمیه قرار بگیرد، فقه است، این دانش تحت عناوینی همچون فقه بیماریهای واگیردار، یا فقه بلاهای عام و فراگیر و یا فقه بهداشت عمومی قابل ردیابی و پیگیری است. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی عضو مجلس خبرگان رهبری و استاد خارج فقع حوزه علمیه قم در سخنانی خاطرنشان کرد: دست کم می‌‌‌توان توسعه سه مجموعه علوم تربیتی، کلامی و فقهی را در این …

شبکه اجتهاد: با وجود این همه مؤسسات و مراکز تحقیق و پژوهش و ساختمان‌های شکیل و بزرگ، و دوره‌های تخصصی در زمینه احیای میراث مکتوب، و کثرت انتشار کتاب‌های تحقیق و تصحیح شده قدمای شیعه و به ویژه میراث حدیثی، با غلاف‌های رنگارنگ و طرح‌های مختلف، و از همه مهمتر اهتمام دانش آموختگان و آموزان به قضایای تراثی و تاریخی و یا حتی مثلا نقد آن، این تصور و توقع به وجود می‌آید که نزدیک خواهد بود روزی که رفته رفته از مشکلات، خطاها و اشتباهاتی که در طول تاریخ در این میراث راه یافته کاسته شود. ولی با کمال …

صدمین شماره فصلنامه علمی- پژوهشی «فقه» به صاحب امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مدیر مسئولی حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالرضا ایزدپناه و سردبیری حجت‌الاسلام والمسلمین رضا اسلامی منتشر شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، در تازه‌ترین شماره فصلنامه فقه، هفت مقاله علمی – پژوهشی از سوی اساتید و محققان حوزه فقه و اصول از سوی پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، همراه با چکیده مقالات به زبان عربی و انگلیسی در ۱۸۴ صفحه نمایه شده است. «تبیین مفهوم بهره و ربای قرضی؛ با تأکید بر تحلیل فقهی «زیاده»، «تأثیر اسلام زانی غیر مسلمان بر سقوط مجازات حدی»، «حدود …

در حوزه فقه اگر یک نگاهی داشته باشیم به آنچه که صورت گرفته، فکر می‌کنم در بسیاری از مباحث، خودمان را با این روند کم و بیش در حال تطبیق هستیم. به این معنا که جهانی می‌اندیشیم نه اینکه بر اساس آنچه که الان سعی می‌شود جهانی شود خودمان را تطبیق بدهیم، بلکه به این معنا که بر اساس اصول و قواعد و مبانی و شیوه‌ها و روش‌های سنتی خودمان، سعی می‌کنیم با مسائل جهانی برخورد کنیم بدون اینکه تحت تاثیر فضاهای جهانی‌سازی دستگاهای تبلیغاتی قرار بگیریم. اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از ادعاهای فقه در دنیای معاصر پاسخ به همه …

شبکه اجتهاد: بانو سیده نصرت بگم امین در سال ۱۲۶۵ شمسی (۱۳۰۸ق) در اصفهان چشم به جهان گشود. نَسَبش با سی واسطه به امام علی بن الحسین زین العابدین (ع) می‌رسد. از چهار سالگی به فراگرفتن قرآن و از یازده سالگی به تحصیل زبان عربی پرداخت. با اینکه در پانزده سالگی ازدواج کرد، هرگز همسرداری و تربیت فرزندان، او را از تحصیل علم بازنداشت. در بیست سالگی به تحصیل فقه و اصول، تفسیر و علم حدیث پرداخت، بزودی به حکمت و فلسفه و در پی آن به عرفان روی آورد. علی‌رغم تمام مشکلاتی که در آن دوران برای تحصیل بانوان …

شبکه اجتهاد: آیت‌ﷲ ابراهیم (حاجی) امینی متولد ۱۳۰۴ در نجف‌آباد اصفهان است. آن طور که آیت‌ﷲ امینی در خاطراتش اشاره می‌کند، نجف‌آباد شهری مذهبی و طلبه‌پرور بوده است و همین فضا باعث علاقه ایشان به تحصیل دروس حوزوی شد. در آغاز راه طلبگی در فروردین ۱۳۲۱ به قم آمد(ص۵۲) اما به دلیل فشار اقتصادی و قحطی شدیدی که در آن سال‌ها به دلیل اشغال ایران توسط متفقین ایجاد شده بود(ص۵۴) تصمیم به ادامه تحصیل در حوزه اصفهان گرفت. پس از شش سال تحصیل در اصفهان یعنی چندی پس از حضور آیت‌ﷲ‌ بروجردی در قم، به حوزه قم بازگشت(ص ۸۲). در …

آیت‌الله ابراهیم امینی از فقها و علمای قم جمعه شب به رحمت خدا رفت. این فقیه عالی‌قدر اگرچه در سال‌های اخیر به واسطه حضور در جایگاه نیابت مجلس خبرگان وجهه‌‌ای سیاسی هم داشت اما شهرت وی در سال‌های قبل به‌واسطه تالیف کتاب‌هایی در حوزه‌های مختلف خصوصا مباحث تربیتی است. شبکه اجتهاد: آیت‌الله امینی بیش از ۳۰ کتاب تالیف کرده است که به گفته خودشان زندگی‌شان هم از راه دریافت حق‌التالیف کتاب‌هایشان تامین می‌شده است. ایشان در کتاب خاطرات خود به این مساله اشاره ‌کرده‌اند. ایشان ابتدا که به قم آمد، با فشار اقتصادی روبه‌رو شد و با همراهی بعضی از …

این متن، شرح احوال و نکاتی است درباره خاطرات مرحوم آیت‌الله ابراهیم امینی است که به عنوان مقدمه در کتاب جشن‌نامه ایشان منتشر شد. شبکه اجتهاد: آیت‌الله حاج شیخ ابراهیم امینی (م ۱۳۰۴ش) از چهره‌های مطرح فرهنگی حوزه علمیه قم هست که در مقام یک روحانی بلند پایه همیشه با توده‌های مردم در ارتباط بوده و در جهت ترویج عقاید دینی، اصلاح و تصحیح باورهای دینی و مذهبی و استوار کردن عقاید و ترویج اخلاق و منش مردم قدم برداشته‌اند. مرور بر نوشته‌های متعدد و آثار فراوان ایشان می‌تواند کمک جدی به شناخت شخصیت فکری و فرهنگی ایشان داشته باشد، …

وقتی آقای اشکوری پس از سقوط رژیم بعث به‌نمایندگی از آقای سید کاظم حائری به نجف رفت، به ایشان گفته بود: درست است که من به‌عنوان نماینده شما می‌روم، ولی من مبلّغ افکار و اندیشه‌های امام خمینی(ره) خواهم بود. ایشان هم گفته بودند: این کار را بکنید. همچنین گفته بودند: هر کس که نزد من بیاید، من او را به آقای خامنه‌ای(مد) ارجاع می‌دهم. سید کاظم حائری نیز پاسخ داده بود: همین کار را بکن! شبکه اجتهاد: دکتر محمدعلی آذرشب در سال ۱۳۲۶ش. در کربلا به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایى و متوسطه را در دبستان و دبیرستان مُخَیَّم گذراند و …

آیت‌الله ابراهیم امینی عضو مجلس خبرگان رهبری و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و از شاگردان برجسته آیات بروجردی، طباطبایی و امام خمینی، ساعتی پیش و مقارن با شب اول ماه مبارک رمضان در سن ۹۵ سالگی دارفانی را وداع گفت. به گزارش خبرنگار اجتهاد، آیت‌الله ابراهیم حاج امینی نجف آبادی در ماه‌های اخیر چند بار بدلیل بیماری در بیمارستان بستری و مرخص شده بود و در روز‌های اخیر در بیمارستان شهید بهشتی قم بستری بود که این عالم مبارز و متخلق پس از یک دوره بیماری عصر جمعه امروز در قم به ملکوت اعلی پیوست. پیکر مرحوم آیت‌الله امینی …

مدیر گروه فقه کاربردی پژوهشکده اسلام تمدنی گفت: برخی گمان می‌کنند کرونا توانسته دستگاه جدیدی را ایجاد کندکه عنوان آن را فقه کرونا گذاشتند. این بازی با مفاهیم است که به مصلحت دستگاه فقاهت فقیهان و آموزه‌های دینی نیست. وقتی گفته می‌شود «فقه کرونا» یعنی گویا این واقعه آن قدر در منابع ما بازتاب داشته است که ظرفیت طرح آن در حد یک فقه مضاف تعریف کنیم که این امر به گمان من جای اینکه به نفع دستگاه فقاهت باشد، به ضرر آن است. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین علی شفیعی در گفت‌وگویی از طریق پخش زنده اینستاگرام با …

ناشران کتاب، برادران و خواهران حوزوی ایرانی و غیر ایرانی، می‌توانند آثار علمی منتشر شده حوزویان را در قالب کتاب‌ یا پایان‌نامه‌های سطح۴ (دکتری) به دبیرخانه همایش ارسال کنند. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم مقیمی‌حاجی،‌ دبیر بیست و دومین همایش کتاب سال حوزه گفت: همایش کتاب سال حوزه با هدف شناسایی کتاب‌ها و نویسندگان برتر حوزوی و معرفی آن‌ها به جامعه علمی، همچنین تشویق و حمایت از نویسندگان کتاب‌های برتر حوزه و ارتقای سطح پژوهش‌های دینی و حوزوی برگزار می‌شود. وی افزود: ناشران کتاب، برادران و خواهران ایرانی و غیر ایرانی، بر اساس شرایط مندرج در فراخوان، می‌توانند …

هنجارها، روش‌ها و ابزارهای متناسب با خود را طلب می‌کنند؛ لکن فقه مدعی نیست که نباید از علوم بشری در این زمینه استفاده کرد، بلکه استفاده از علوم بشری در تشخیص موضوعات و انتخاب روش‌های متناسب و ایجاد ابزارهای مشروع جهت تحقیق آن اهداف و غایات همواره مورد توجه فقیهان بوده است؛ اگرچه ممکن است به حسب اشخاص و ادوار، و شرایط اجتماعی و تاریخی، فراز و فرودهایی داشته باشد. بسیاری از تاسیسات فقهی مانند عرف خردمندان، ضابطه‌‌های توانایی و قدرت، نظم شخصی و عمومی، عسر و حرجی بودن و نبودن، تشخیص اهم و مهم، تشخیص فاسد و افسد، و …