فضای صدور حدیث اهل بیت (ع) از دیدگاه آیت‌الله بروجردی

عضو هیات علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث گفت: آیت‌الله بروجردی بر دو رکن مهم تأکید دارد: یکی نقش مسائل و موضوعات مطروحه در عصر معصوم و تاثیر آن بر فهم روایات؛ و دیگری کاربست روایات اهل سنت در بازیابی فضای صدور و گفتمان رایج که بستر شناخت مسائل و موضوعات مطروحه در عصر معصوم است.

به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی «فضای صدور حدیث اهل بیت علیهم‌السلام از دیدگاه آیت‌الله بروجردی تا کتاب مدارک فقه اهل السنه» در «جامعه آل البیت علیهم السلام العالمیه» قم برگزار شد. در این نشست علمی حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدحسن حکیم به ارائه بحث پرداخت و حجت‌الاسلام والمسلمین ‌هاشم أبو خمسین، مدیریت جلسه را بر عهده داشت.

حجت‌الاسلام حکیم در ابتدا با اشاره به عنوان بحث، تاکید بر ایده پردازی مرحوم آیت‌الله بروجردی و محوریت بازیابی فضای صدور روایت را دو رکن اصلی بحث در معرفی کتاب «مدارک فقه اهل السنه علی نهج وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه» دانست.

عضو هیات علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث با اشاره به دیدگاه ویژه آیت‌الله بروجردی در تحلیل گزاره‌های تاریخی گفت: آیت‌الله بروجردی که از شخصیت‌های کم نظیر در میان عالمان امامیه است، در مقام تحلیل دلالی حدیث یا همان فرایند فقه الحدیث ـ به عنوان مقدمه‌‌ای اساسی از مقدمات استنباط حکم شرعی ـ بر ضرورت بازسازی فضای صدور روایات تاکید دارد.

این مدرس حوزه علمیه اظهار کرد: در بحث‌های اصولی مانده از آیت‌الله بروجردی، ایشان بر ضرورت و لزوم تدارک قرائن متصله و منفصله برای فهم احادیث تاکید‌‌ می‌‌کند. آیت‌الله بروجردی تصریح دارد که: «یکی از قرائن منفصله ضروری برای فهم احادیث اهل بیت علیهم‌السلام، متون و گزاره‌های حدیثی اهل سنت است»؛ التفات و بهره‌گیری از احادیث اهل سنت کوتاه‌ترین مسیر بازیابی فضای صدور روایات اهل بیت علیهم‌السلام است.

حکیم با اشاره به این مقدمات افزود: در نگاه آیت‌الله بروجردی اگرچه مصادیقی چون نظارت فیما بین کلمات فقیهان معاصر معصوم و نظارت و به جریان‌های حاکم در عصر معصوم‌‌ می‌‌تواند بر جوانبی از فقه الحدیث روایات اهل بیت علیهم‌السلام اثرگذار باشد؛ اما نقطه تاکید جدی آیت‌الله بروجردی بر نفس احادیث، کلمات وآراء اهل سنت یا موضوعیت داشتن خود ایشان نیست! بلکه آیت‌الله بروجردی مجموع گزاره‌ها را قرائن و دلائل و علائم و نشانه‌هایی‌‌ می‌‌داند که نقش مقدمی و تمهیدی دارند بر شناسایی گفتمان رایج در عصر معصوم که از رهگذر آن‌‌ می‌‌توان حدود موضوعات و مسائل مطروحه در عصر معصوم را کشف نمود؛ و این مهم‌ترین کاربستی احادیث و آراء اهل سنت در فهم روایات فقهی اهل بیت علیهم‌السلام است. چراکه مدالیل و مفاهیم تابع موضوع است و حسب موضوع کلام معنا‌‌ می‌‌یابد و ابعاد آن روشن‌‌ می‌‌شود. آیت‌الله بروجردی این مهم را در بحث فقهی تطبیق کرده و تلقی و برداشت‌های فقیهان را نسبت به حدیث فقهی اهل بیت علیهم‌السلام تابع حدود موضوعات مطروح در عصر معصوم مورد نقادی قرار‌‌ می‌‌دهد.

وی با اشاره به این نکته که ایده شهرت یافته به اسم آیت‌الله بروجردی مطلب ابداعی نیست و از دیرباز امری متداول در میان فقیهان امامیه بوده است، گفت: این مطلب هم از روش شناسی‌های تلاش فقیهان از قدما تا به امروز قابل درک و هم فراتر از ان از زمان وحید بهبهانی مورد تصریح فقیهان است و از آن با تعبیر لزوم تدارک قرائن عصری یاد کرده‌اند.

عضو هیات علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث افزود: وجه اشتهار این معنا به اسم آیت‌الله بروجردی به جهت نقش آفرینی ایشان در روشمند سازی قاعده است. در حقیقت آیت‌الله بروجردی نسبی بودن قرائن عصری و نقصان آن در مقام استناد و استدلال را بر پایه متون وگزاره‌های اهل سنت مرتفع نمود وآن را قابل ردیابی ونقد کرد. از همین جهت است که این مطلب به حق به نام ایشان اشتهار یافته است.

حکیم گفت: آیت‌الله بروجردی بر دو رکن مهم تأکید دارد: یکی نقش مسائل و موضوعات مطروحه در عصر معصوم و تاثیر آن بر فهم روایات؛ و دیگری کاربست روایات اهل سنت در بازیابی فضای صدور و گفتمان رایج که بستر شناخت مسائل و موضوعات مطروحه در عصر معصوم است.

وی با اشاره به اهتمام آیت‌الله بروجردی به تدوین جامعی که در بر دارنده این دست قرائن باشد، ابراز داشت: متأسفانه در ایام حیات شریف آیت‌الله بروجردی این مهم به انجام نرسید. با توجه به ناتمام ماندن کار در زمان آیت‌الله بروجردی و با توجه به مشکل جدی تفاوت فضای فکری فرهنگی میان مذاهب اسلامی که مانع دستیابی به قرائن حداکثری‌‌ می‌‌شود؛ بر پایه همان ایده آیت‌الله بروجردی و با بهره‌گیری از اشراف و اطلاع بر مصادر مذاهب اسلامی و همفکری با عالمان مذاهب اسلامی، تدوین کتاب مدارک فقه اهل السنه آغاز شد.

این مدرس سطوح عالی حوزه علمیه در مورد کتاب مدارک گفت: کتاب در تدوین کتاب مدارک، کتاب شریف وسائل الشیعه جناب شیخ حر عاملی (ره) محور و پایه قرار گرفته است. دلیل محوریت بخشی به وسائل الشیعه در این پژوهش آن است که وسائل افزون بر میان داری در میان عالمان امامیه و اهتمام فقیهان بدان؛ در نوع خود در جهان اسلام کتابی بی‌مانند است. دانشنامه‌‌ای با بیش از ۱۰ هزار مدخل و بیش از ۳۵ هزار حدیث!

عضو هیات علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث در ادامه افزود: در این پژوهش منابع معتبر مذاهب اسلامی برای بازیابی گزاره‌های دو قرن اول محور قرار گرفته و از بهره‌گیری از مصادر نادر و شاذ و مطرود اجتناب شده است.

این مدرس سطوح عالی حوزه علمیه، متون و محتوای گردآوری شده را اعم از احادیث و آثار دانست و توضیح داد که میان آن‌ها با شاخص‌های روشن تمایز و تفکیک صورت پذیرفته است.

سید محمدحسن حکیم سپس تاکید کرد که در این کتاب مجموع گزاره‌های موافق و مخالف جمع شده تا از رهگذر آن بتوان گفتمان را بازیابی نمود و مراد معصوم را کشف کرد.

وی از آثار و نتایج مترتب بر این پژوهش به ردیابی حجم گسترده‌‌ای از متون مشترک حدیثی میان مذاهب اسلامی اشاره نمود و نقش این دست گزاره‌ها را در دفع اتهامات مستشرقان نسبت به اعتبار حدیث اسلامی تاکید کرد. همچنین بر زمینه سازی جدی این پژوهش در مسیر همگرایی اندیشه فقهی مذاهب اسلامی تاکید کرد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث در خاتمه افزود: این پژوهش افزون بر کاربست‌های دیده شده فقهی، در دفع شبهات اعتقادی به ویژه توهم و اتهام شاذ بودن از امامیه نیز به جد نقش آفرین است؛ چراکه در ضمن این پژوهش و به واسطه تجمیع گزاره‌ها روشن‌‌ می‌‌شود که عموم دیدگاه‌های امامیه ریشه در سنت نبوی داشته ومورد تاکید صحابه و تابعیان نیز بوده است.