اندیشوران فقهی

فضلای حوزه باید به خودشان اجازه‌ گفتن و شنیدن حرف‌‌های متنوع را بدهند، نگوییم حد نهایی فقه، شیخ انصاری بوده است یا حالا در دوران معاصر حضرت آیت‌‌الله خویی است. این سیره‌ خود علما هم نه بوده و نیست، البته علمای سلف ما نسبت به یک مطلب به ‌درستی دغدغه دارند و آن، مساله‌ قاعده‌‌مند و روی حساب و کتاب حرف زدن است؛ منظور، حفظ آن بنیان‌ها و استواری‌های اجتهاد و فقاهت و به تعبیر جامع‌تر، فهم از دین است که این باید حفظ شود.

درصدی از طلاب سطوح عالی که در قم مشغول تحصیل هستند اعتقادی به این کتب درسی و خروجی آن ندارند. این یک آسیب بزرگی را ایجاد کرده و می‌کند. برخی از طلبه‌ها و حتی اساتید می‌گویند آنچه ما می‌خوانیم کهنه است و کارایی ندارد. این آسیب وجود دارد، حال باید چه کار کرد؟ آیا از اساتید کاری بر می‌آید؟

عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه گفت: معتقد هستم فقه تشیع، فقهی پویا است، طبیعت فقه این است که دائما با زمانه در تعامل بوده و نمی‌تواند در انتزاعیات حرکت کند؛ بنابراین اگر چشم بر واقعیات ببندد بی خاصیت خواهد شد.

رشاد: حدود ۷ تن از اساتید بنده صاحب رساله‌اند اما درس ایشان از ویژگی‌هایی برخوردار است که در کمتر اساتید دیگر می‌توان یافت. روش ارائه، الگوریتم اجتهاد، پرداختن به مباحث نو از قبیل جهاد و ... وجه تمایز رهبر انقلاب با دیگران است که با یک ادبیات کاملاً فنی و با موضوع شناسی کاملاً دقیق از سوی ایشان تدوین و ارائه شده است.

اختصاصی شبکه اجتهاد: به مناسبت سالروز شهادت آیت‌الله سید مصطفی خمینی، با حجت‌الاسلام حسن پویا، معاون پژوهشی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) نمایندگی قم، گفتگو کردیم.

سخنگوی شورای نگهبان معتقد است در حق دروس منطق و اصول فقه در دانشکده‌های حقوقی ظلم شده و آن‌گونه که باید به آنها پرداخته نشده است.

اختصاصی شبکه اجتهاد: عاشورا را از هزار زاویه باید خواند و هزار درس باید گرفت. این شکرانه نهضتی است که حضرت سیدالشهدا (ع) برای نجات بشریت، طراحی کرد. هر خوانش نیز متناسب با خواننده و خواهنده، سویه‌ای از ماجرا را باز خواهد گشود و در این گفت و گوی، کوشش شده است تا عاشورا را در ساحت فقه ببینیم و پرسش‌های گفته شده و حتی در تقدیر را هم، پاسخی فقهی بیابیم.

پیشرفت فطری است و در نهاد بشر به ودیعه نهاده شده است و رسیدن به نتیجه نیازمند پاسخ به این سؤالات است که اولاً، پیشرفت مطلوب چیست؟ ثانیاً آیا بشر قادر است بدون راهنمایی‌های ادیان الهی به پیشرفت مورد نظر خویش دست یابد؟ ثالثاً: دین چه اهدف و راهبردهایی را برای دست‌یابی به پیشرفت برای بشر معرفی می‌کند؟

استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم گفت: اگر استاد روش مند باشد و روش فقاهت را یاد بدهد، قطعاً طلاب و شاگردان او زودتر فقیه می‌شوند، ولی اگر بحث‌ها روش مند نبود قطعاً طلاب مسیر سخت‌تری برای رسیدن به حل مسائل خواهند داشت.

شبکه اجتهاد: دو مکتب فقهی در اهل سنت داشته‌ایم که یکی مکتب بغدادی است که ابوحنیفه نماینده اصلی آن است. مبنای آن عرفان و نوعی فقه تساهلی و اباحه‌گرایانه است. اوج این اباحه‌گری در آزادی هم‌جنس‌بازی و لواط است که در احکام السلطانیه ماوردی در باب حدود آمده است که می‌گوید و اما الواط فلا حد فیه. روش‌شناسی این مکتب فقهی «قیاس» است؛ قیاس به «وصف»، نه قیاس به «علت»؛ یعنی قیاسی که به‌وسیله شباهت وصفی حکم را تسری می‌دهد. این ساختار موجب سرنگونی خلافت بنی‌عباس به‌وسیله مغول شد.

شبکه اجتهاد: همانگونه که آغاز بهار همراه با طراوت و تحول و انعکاس‌ها و بازتاب‌های آن بر روح، روان و زندگی و اجتماع انسانی است، شروع سال تحصیلی نیز باید خاستگاه توجه هر بیشتر حوزویان به تحولات پرطراوت دانشی و آموزشی باشد.

در دوره‌ای که بابیت و بهائیت در ایران شکل می‌گیرد چرا مرحوم شیخ باید ذهن حوزه نجف و به تبع آن ذهن مابقی حوزه‌ها را صرف مثلا مقدمه واجبی کند که خود ایشان در اول بحث مقدمه الواجب ثابت می‌کند که هیچ فایده‌ای ندارد؟ این یک اشتباه است و همین می‌شود که حوزه نجف درون‌گرا می‌شود.

اختصاصی شبکه اجتهاد: دکتر آنطوان بارا نویسنده، روزنامه‌نگار و اندیشمند مسیحی در بخش دوم گفت‌وگوی اختصاصی با «اجتهاد»، به برخی نوشتارهای غربی در خصوص حماسه کربلا اشاره کرده و برای اولین بار بخش‌هایی از واقعۀ عاشورا را از زبان نویسندگان غربی به خوانندگان ارائه می‌دهد، علاوه بر آن با نگرشی به تفسیر بر بخش‌هایی از کتاب مقدس معتقد است که در کتب آسمانی به وضوح کربلا و عاشورا پیش‌بینی شده و انبیاء بزرگ الهی «حسین بن علی» (علیه‌السلام) را احیاگر دین نیای خود؛ یعنی محمد بن عبدالله (صلی الله علیه و آله و سلم) دانسته‌اند.

اگر کسی را که از نظام دفاع می‌کند انقلابی بنامیم و کسی که منتقد است ضد انقلاب یا غیرانقلابی بخوانیم و صورت روشنی برای وجه انتقادی حوزه تعریف نکنیم، در حوزه دچار یک بی قراری‌ها و بهم ریختگی‌هایی می‌شویم که برخی ممکن است از این حوزه به جای دیگر بروند و سکونت کنند.

امام حسین(ع) در مبارزه خودش هدفی را مطرح می‌کند که مبارزه با ظلم، فساد، مقاومت کردن در برابر بیعت تحمیلی با یک فرمانروای خودسر و مستبد، به دست آوردن عزت و از دست ندادن آن است. پس مراسم عاشورای حسینی و عزاداری برای ابا عبدالله(ع) ذاتاً سیاسی است و امکان ندارد سیاسی بودن از این مراسم تفکیک بشود.

یکی از کارهای لازم نسبت به جریان کربلا و عاشورا این است که با دید اجتهادی وارد این قضیه شویم که متأسفانه این کار هنوز انجام نشده است. مقصود من از دید اجتهادی این است که ببینیم امام این کلام را در کجا و در چه مقطعی فرموده و با چه کسانی مطرح کرده است، اگر ما این دید را داشته باشیم، تحلیل کلمات امام حسین چهره دیگری پیدا می‌کند.

چگونه می‌توان فهم اجتهادی نسبت به این واجب الهی را در عصر حاضر بازگرداند و ذهنیت و تصویر منفی‌ای که از آن در اذهان شکل گرفته را تصحیح کرد اصلاح کرد. زیرا این واجب الهی که در روح خود دارای یک ارزش اخلاقی والاست، در اذهان عموم مردم به امری قهری، سلبی و پلیسی تبدیل شده است.

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر رسول جعفریان، استاد دانشگاه تهران و پژوهشگر حوزه دین و تاریخ، که امسال به سفر حج تمتع مشرف شده بود، سفرنامه‌ای نگاشته است که از فرارویتان می‌گذرد.

شبکه اجتهاد: رهبر انقلاب اسلامی در بیست‌وپنج اسفند سال ۹۴ در سخنانی با نمایندگان طلاب از «انگیزه‌ها» و «طرح‌هایی» سخن گفتند که «اکنون» برای «انقلاب‌زدایی» از حوزه‌ی علمیه وجود دارد. ایشان هشدار دادند که «مسئله‌ی انقلابیگری در حوزه‌ی قم در معرض خطر است»۱ و استدلال کردند که «این را باید توجه کنید؛ باید جزو مسائل اصلی شما باشد». بخشی از توجه به این مسئله‌ی اصلی، که وجه همت این یادداشت است، کوشش برای بازشناسی فرایند و عاملیت انقلاب‌زدایی از حوزه است: «انقلاب‌زداها» چه کسانی هستند و چگونه از حوزه‌ی علمیه انقلاب‌زدایی می‌کنند؟

برای تحصیل فقه و سایر علوم حوزوی و حتی علوم غیرحوزوی، بهترین روشی که پرورش محقق، مخترع و مبتکر در علوم را به دنبال دارد همان روشی است که اسلاف ما به آن رسیده‌اند و حوزه‌های علمیه ما نیز تا به ‌حال بر اساس آن روش، چهره‌های محقق و بزرگواری را تربیت ‌کرده است.

استاد حوزه علمیه قم گفت: هدف آموزشی در حوزه اجتهاد است، ولی باید توجه داشت که ما معمولاً در قضاوت نسبت به حوزه این اشتباه را می‌کنیم که حوزه را به سطح یک مرکز اموزشی تنزل می‌دهیم؛ در حالی که کار حوزه تنها اموزش نیست؛ حوزه یک منش و یک زندگی است؛ حوزه یک زنگی خاص است.

اسلام برای جایگاه و منزلت اهمیت بسیاری قائل است. از بین رفتن جایگاه فرد، تضعیف صاحب جایگاه و تأثیراتی که فقدان یا تضعیف چنین جایگاهی در روابط اجتماعی از خود برجای می‌گذارد، موضوع حساسی است که فقه نمی‌تواند دربارۀ آن ساکت باشد. دربارۀ امام موسی صدر فقه و فقیه نمی‌تواند فعالیت منسجم و پیگیرانه‌ای درخواست نکند. براساس دیدگاه‌ اسلامی، این مسئله صرفاً امری اخلاقی نیست؛ بلکه مسئله‌ای حقوقی به‌مثابۀ حکمی فقهی تلقی می‌شود.

دومین شماره مجله الکترونیکی «برای انسان» با مطالبی به مناسبت سالگرد ربوده شدن امام موسی صدر و دو همراهش از سوی موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، تهیه و منتشر شده است.

متأسفانه بعضی در فکر القای دین براساس موازین عرفی و عقلایی بدون ضوابط، بوده و معتقدند باید آیات و روایات را طوری معنا کرد که عرف بپسندد و نتیجه این در حقیقت سوق دادن جامعه ونظام به لجام گسیختگی فقه است.

شبکه اجتهاد: آیت‌الله محمد سند بحرانی، در سال ۱۳۸۲ق در بحرین به دنیا آمد. در یکی از دانشگاه‌های لندن، مدتی در رشته مهندسی تحصیل کرد و پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران، وارد حوزه علمیه قم شد. استاد سند از درس خارج فقه و اصول آیات عظام: شیخ مرتضی حائری، میرزا‌هاشم آملی، سید محمدرضا گلپایگانی، سید محمد روحانی، وحید خراسانی، تبریزی و فانی اصفهانی بهره برده است. از وی صدها کتاب و مقاله منتشر شده است

عضو هیأت رئیسه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم گفت: یکی از خطراتی که امروز حوزه‌های علمیه را تهدید می‌کند، ایجاد جریان‌های بدیل جریان‌های انقلاب در متن حوزه‌هاست.

رییس دانشکده مذاهب دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی تصریح کرد: باید از عقایدمان دفاع کنیم و کتاب هم بنویسیم، اما مهم این است که در آن کتاب از چه الفاظ و ادبیاتی استفاده می‌کنیم. امروز دعوای مخالفان و موافقان مسأله تقریب مذاهب بر سر مبانی نیست بلکه بر سر ادبیات است. با لعن و فحاشی به بزرگان یک مذهب نمی‌توانیم راه درست را به آنان نشان دهیم.

مهمترین موضوع در باب تعارض ادلّه، مسأله تقیه است و برای حل مشکل، عموماً از «اخبار علاجیه» استفاده می‌شود. ابتکار ایشان در این است که مسأله تقیه را در متن واقعِ اجتماعی و دینی و سیاسیِ آن ایام بررسی می‌کنند و توضیح می‌دهند که تقیه صرفاً از حُکّام نبوده و در بسیاری از موارد از فقها، مُفتیان، قضات و حتی از توده مردم و غالیان از شیعیان نیز بوده است.

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام دکتر احمدعلی قانع، اگرچه عمری را در دانشگاه امام صادق(ع) سپری کرده و هم‌اکنون نیز معاون تحصیلات تکمیلی دانشکده معارف اسلام، فرهنگ و ارتباطات این دانشگاه است؛ امّا تجربه سه سال ریاست بر دانشگاه اسلامی غنا در کنار چند سال مدیریت مرکز بین‌المللی مطالعات اسلامی سیرالئون، او را در زمره آشناترین افراد به فعالیت‌های علمی قارّه سیاه قرار داده است.

آیت‌الله میلانی در مباحث فقهی بسیار مراقب بودند که مسائل فلسفی را دخالت ندهند و مطابق با همان روال سنتی فقه بحث می‌کردند ـ و در ابتدای حضور ایشان هم کسانی مثل مرحوم آشیخ‌مجتبی قزوینی با ایشان همراهی می‌کردند ـ اما بالاخره چون به‌طور کلی از طرفداران فلسفه محسوب می‌شدند، شاگردان مکتب میرزا مهدی اصفهانی در مشهد (مکتب معارفی خراسان) با ایشان زاویه پیدا کردند و به نوعی آقای میلانی را در انزوا قرار دادند.