دیدگاه و گزارش

یادداشت پیش رو نوشته حجت‌الاسلام حسین سوزنچی است که به تبیین «پیشنهادهایی برای تحول در فقه» از منظر شهید مطهری می‌پردازد. ایشان مشخصاً سه پیشنهاد مهم برای تحول جدی در عرصۀ اجتهاد و فهم دین ارائه می‌دهد که برخی از آن‌ها در واقع به اصلاح خود فرآیند اجتهاد مربوط می‌شود.

نویسنده: محمدجعفر طبسی ناشر: مرکز فقهی ائمه اطهار (ع) تاریخ نشر: ۹۴/۰۱/۲۹ موضوع: سنت، روایت

آیت الله العظمی شبیری زنجانی دام ظلّه در دیدار وزیر فرهنگ و ارشاد دولت یازدهم، مسیر فرهنگ را مسیری دشوار دانستند و بر پیموده شدن راه دین تأکید کردند.

رییس مرکز فقهی ائمه اطهار با بیان اینکه اسلام به دنبال نفی سلطه و ولایت کفار بر مسلمانان است گفت: فقه ما برای پدافند غیرعامل مطالب زیادی دارد که باید این مسائل فقهی را استخراج کرد و در اختیار مسئولین مربوطه قرار داد.

مدیر گروه فقه دفتر تبلیغات اسلامی خراسان گفت: فاصله گرفتن از واقعیت پیرامون، یکی از آسیب های اصول فقه است؛ از این رو تحول در فقه، منوط به توجه به موضوعات نو و جدید است.

مرکز آموزشی پژوهشی فقه و اصول «معهد الاجتهاد الفعال» با اشراف آیت‌الله سیفی مازندرانی در نظر دارد از میان طلاب مستعد واجد شرایط اقدام به پذیرش کند.

آیت‌الله اراکی: در اواخر سال ۵۸ شاگرد آیت‌الله صدر به ایران و به پیش من آمد و با او به محضر امام(ره) رفتیم. شاگرد آیت‌الله صدر گفته ایشان را بازگو کرد که فعالیت‌های من باعث شهادت من می‌شود، می‌خواهم در فعالیت خود مجاز باشم. ایشان برای شهادت خود از امام اجازه گرفتند. امام نیز به ایشان پیام دادند که ایستادگی کنید.

شبکه اجتهاد: به مناسبت سی‌وپنجمین سالگرد شهادت آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر تعدادی از مقالات مرتبط با شخصیت علمی این شهید بزرگوار جهت اطلاع پژوهشگران و مخاطبان فرهیخته تقدیم می‌گردد.

ا‌ساس فرمایش شهید صدر در دو مرحله قابل بررسی است: ۱- در شک در تکلیف و ابطال عقیده کسانی که قبح عقاب بلابیان را مطرح کردند؛ ۲- بعد از ابطال قبح عقاب بلابیان، با قطع نظر از بیان شرع که اصاله الاباحه و مانند آن را مطرح کرده است. شهید صدر، احتیاط در تکلیف را لازم دانسته است.

چه اندک‌اند کسانی که جوهر خونشان با جوهر قلمشان به هم آمیخته باشد تا این که هر دو برخیزند تا این که پویایی زندگی از یک سو فکری باشد و از سوی دیگر ویژگی جهادی و آینده گرا و زنده باشد و نوید پیروزی را هر چند از دورها ندا دهد.

شبکه اجتهاد: بازنگری در متون درسی حوزه در رشته‌های مختلف و از جمله رشته اصول فقه و جای‌گزینی متون بهتر و کامل‌تر، که با گذشت زمان به میدان می‌آید، جای بحث و گفت‌وگو ندارد، وگرنه شایسته نبود از «عده الاصول» شیخ طوسی و «الذریعه» سیدمرتضی تخطی شود. تدوین کتاب «معالم الاصول» در زمان خودکاری نو بود و با تحول و تکامل علم اصول، دو محصول جدید دیگر یعنی «فرائدالاصول» و «کفایه الاصول» به میدان بحث و تدریس وارد شد و به تدریج برخی متون درسی مانند «قوانین الاصول» کنار گذاشته شد. و امروز دیگر کسی با این تغییرات و اصلاحات نمی‌تواند مخالف باشد چون مدتی از آن گذشته و رایج و دارج شده است.

جستارهایی در روش شناسی اصولی شهید سیدمحمدباقر صدر

شهید صدر ادعا دارد که ما حتی یک حکم فقهی جزئی هم نداریم که منبع تولید آن، عقل بوده باشد و در نهایت نتیجه می‌گیرد که با ارجاع اجماع به قول معصوم، تنها منابع تولید معرفت شرعی کتاب و سنت است و یگانه منابع ما را کتاب و سنت می‌داند.

شبکه اجتهاد: تحولات تکان‌دهنده‌ای که جهان اسلام در قرون اخیر شاهد آن‌ها بوده به بروز اعتمادبه‌نفس و در نتیجه دفاع قاطع مسلمین از هستی خویش منجر شده است. تحولی که طی آن امت اسلامی به یاری پیشگامان و رهبران و نیز با الهام از اعتقادات انقلابی خودبه حرکت در آمده و به قصد تحقق آرمان‌های پیامبران در پیاده‌کردن حکومت اسلامی در شرایط دشوارِ وجود چالش‌های گوناگون قیام کرده است. نهضت معاصر اسلامی سه مرحله را طی نموده است: ۱٫ مرحله آغاز بیداری اسلامی با پیشگامی سیدجمال‌الدین اسدآبادی؛ ۲٫ مرحله سازندگی فکری‌عقیدتی با جلوداری شهید آیت‌الله سیّدمحمّدباقر صدر؛ ۳٫ مرحله انقلاب و تاسیس حکومت به رهبری امام خمینی.

آیت‌الله صدر در هر بحثی که وارد بحث می‌شدند حتی در فروع فقهی با یک تفکر سازمان‌یافته وارد بحث می‌شدند و بخش‌های هر بحثی که مطرح می‌کردند با بخش‌های دیگر ارتباط منطقی داشت. آغاز، آغاز منطقی؛ تداوم بحث بر مبنای یک ارتباط منطقی و پایان بحث با یک نتیجه‌گیری منطقی همراه بود.

یکی از دغدغه‌های شهید صدر، ضعف تمدنی مسلمانان در دوران معاصر است، لذا او برای توجه مسلمانان به این بحران و تلاش در جهت احیای تمدن اسلامی و تمدن‌سازی، به ارائهٔ نظریهٔ خود در این ارتباط پرداخته و رسالت امروز همه مسلمانان را حرکت به سوی کمال برای ایجاد تمدنی شکوفا و متعالی و مبتنی بر مکتب اسلام می‌داند.

شهید صدر از جمله متفکرانی است که همواره نسبت به اندیشه ناب اسلام حساسیت داشته و در مقابل دو جریان مهم نظری و عملی در شرق و غرب اعلام موضع کرده است.

متن زیر گزارشی از جلسات بررسی مبانی فقه حکومتی توسط استاد سید مهدی میرباقری در موضوع «مبانی فقه نظام سازی» از نگاه شهید صدر می‌باشد.

جامعه‌ای که در آن مذهب و نظام اقتصادی اسلام تحقق یافته است، موضوع علم اقتصاد اسلامی مشروط است و اسلام دارای علم اقتصاد اسلامی مطلق نیز هست که موضوع آن جامعه انسانی است. فایده این علم تبیین صحیح رفتارهای اقتصادی حتی در جامعه غیراسلامی است.

نظریه پردازی‌های این متفکر اسلامی در حوزه‌های فقهی، فلسفی و اجتماعی اکنون یکی از حلقه‌های جریان علم دینی در میان شیعه و حتی جهان اسلام است و به جرأت می‌توان گفت پژوهشگران علوم اسلامی امروز گریزی از مطالعه و بررسی رهاوردهای فکری این شخصیت کم نظیر علمی ندارند.

حجت‌الاسلام خدامیان درباره انگیزه خود از احیای مسلک فهرستی روایات گفت: عده‌ای از سر دلسوزی مطالب و کتاب‌هایی منتشر می‌کنند که تا ۲۰ سال دیگر تمام روایات را ضعیف می‌کنند.

عضو هیأت مؤسس انجمن حدیث گفت: سرمایه اصلی ما در فقه روایات است. ما وقتی به روایات رجوع می‌کنیم خود اهل بیت (علیه‌السلام) مسأله فقه و فقاهت را با احادیث گره زده‌اند.

به نظر می‌رسد که ما در حوزه مسائل اجتماعی و حقوق انسان‌ها، خواه دماء باشد، خواه امور مالی و خواه آزادی‌های انسان، باید احتیاط کنیم. یعنی احتیاط مرحوم خوانساری را مقداری گسترش بدهیم. سیره عقلا هم این است که اگر با خبری مواجه شوند که حتی از نظر فقهی صحیح و موثق است اما مربوط به دماء یا حقوق اولیه انسان‌ها می‌شود، احتیاط کنند.

حجت‌الاسلام مختاری با اشاره به طرحی نو در تدوین جوامع حدیثی گفت: با این روش خیلی از احادیث مرسل و مجهول از مرسل و مجهول بودن در می‌آید. ما متن همه منابع اولیه اعم از کتب اربعه اول و دوم و غیر اربعه را نقل می‌کنیم.

یکی از مبانی مرحوم آیت‌الله بروجردی این بود که ایشان می‌فرمود: در نقل روایات، اصل اوّلی رُوات بر نقل روایاتی بوده که به آن‌ها فتوا می‌داده‌اند، تنها اصحاب الجمع و حشویه بوده‌اند که هر روایتی را نقل می‌کرده‌اند.

یکی از مباحث مهمی که در کتب فهارس از آن سخن می‌رود، بحث از طرق دستیابی به کتاب‌ها و ارزشگذاری آن طرق است.

واقعیت این است که آیاتی که در مکه نازل شده با آیاتی که در مدینه نازل شده زبان متفاوتی دارد. بنابر این در خروجی هم تفاوت دارد. حالا چیزی که در ظرف ۲۳ سال اینقدر تفاوت دارد، حدیث شیعه که ۲۵۰ سال تاریخ دارد، چه وضعیتی خواهد داشت؟ احادیثی که در سه فرهنگ متفاوت حجازی، عراقی و ایرانی مطرح شده است. هر کدام از این فرهنگ‌ها، اقتضائات خاص خودش را دارد، نوع مواجهه خاص خودش را دارد. ما بدون توجه و در نظر گرفتن این‌ها حدیث را مبنای استنباط قرار می‌دهیم.

حضرت آیت‌الله صافی گلپایگانی گفت: امروز بدون اغراق می‌توان به دنیا اعلام کنیم که فقه اهل البیت (علیهم‌السلام) تنها سفینه نجات بشریت از گرفتاری‌ها و امواج فتنه‌ها و کجی‌ها می‌باشد.

وقتی نسبت به مذاهب اسلامی بحث وحدت را مطرح می‎کنیم به معنای کوتاه آمدن مرزهای فکری و اعتقادات نیست، وحدت یعنی این‌که اختلافات ما موجب دشمنی نباشد و با مدارا کردن با دیگران، آنها را در مسیر هدف مشترکمان همراه کنیم. البته ما به زیارت عاشورا و جامعه کبیره اعتقاد و مداومت داریم و تک‌تک کلمات آن را مدلول آیات قرآن می‌دانیم.

دبیرکل اسبق مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در همایش «مبانی مدارای مذهبی و الگوی امام موسی صدر» با اشاره به شخصیت علمی و اجتماعی خاندان امام موسی صدر گفت: بزرگترین خاندان شیعه روحانیت، خاندان صدر است که از بیروت و صور تا نجف و اصفهان و قم گسترده‌اند.