اجتهاد و اصول فقه

هر کسی که پای درس ایشان حاضر می‌شد، به‌قدر ظرفیتش می‌توانست از آن بهره‌مند شود؛ چه کسی که قصد مجتهد شدن داشت و می‌خواست مباحث اجتهادی را بیاموزد و چه کسی که فقط می‌خواست در حد نگارش و طی کردن دوره چهار پنج ساله درس خارج بهره ببرد. این ویژگی به نظر من حُسن تدریس آیت‌الله فلسفی بود. در واقع سبک بیان ایشان طوری بود که در عین اینکه مجتهد پرور بود، آن چنان مطالب را سلیس و موجز و روان بیان می‌کرد که سایر افراد که قصد تحقیق هم نداشتند در حد املا و نگارش و ثبت در بایگانی …

برای ما قوت قلبی بود و این استاد بزرگ به فهم ما اعتماد داشت. آنجایی که احساس می‌کرد حرف قابل بیانی داریم و درست اشکال کرده‌ایم حتی مطلب گذشته خود را اصلاح می‌گردد. این نکته مهمی در شخصیت علمی آیت‌الله فلسفی بود. از دیگر ویژگی‌های ایشان «مشورت پذیری» بود. به گزارش خبرنگار اجتهاد، دکتر سعید نظری توکلی از شاگردان مرحوم آیت‌الله میرزاعلی آقا فلسفی و از اساتید دانشگاه و از داوران جشنواره‌های مختلف کشوری، مؤلف، محقق و عضو هیئت تحریریه فصلنامه علمی پژوهشی کاتب است. او در گفتگو با «حریم امام» به تبیین ابعاد علمی و درسی استادش می‌پردازد و …

با بعضی از شاگردان نجف ایشان که صحبت می‌کردم از دوره تدریس ایشان به شیرینی یاد می‌گردند، آیت‌الله نجومی کرمانشاهی می‌فرمود که ما اصلاً در جلسات درس آیت‌الله فلسفی خسته نمی‌شدیم. خوش بیانی و هنر تبیین بودن یکی از ویژگی‌های ممتاز آیت‌الله فلسفی بود. مفاهیم صعب و پیچیده را چنان ساده بیان می‌کرد که بعضی از طلاب قدردان نبودند!. به گزارش خبرنگار اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی اسکندری مدرس خارج فقه و اصول حوزه علمیه و مدیر علمی مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) مشهد، به مناسبت سالگرد درگذشت آیت‌الله میرزاعلی آقا فلسفی در گفتگویی با حریم امام نگاهی به ابعاد علمی ـ …

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی صبح دوشنبه در دیدار اعضای شورای‌عالی حوزه‌های علمیه بر برنامه‌ریزی برای شناسایی و به‌کارگیری استعدادهای برتر فکری از میان طلاب جوان تأکید کردند. به گزارش شبکه اجتهاد، رهبر انقلاب اسلامی در این دیدار، نقش شورای عالی حوزه‌های علمیه در سیاستگذاری برای تربیت معلمان و مربیان دینی در جامعه را بسیار مهم و حیاتی دانستند و با قدردانی از زحمات اعضای این شورا و مدیریت حوزه، افزودند: حد و مرز وظایف شورای‌عالی و مدیریت حوزه یعنی تفاوت بین سیاستگذاری و اجرا باید هر چه مشخص‌تر باشد تا بازده کار چند برابر شود. حضرت آیت‌الله …

کتاب «ارتکازات عرفی در فقه و حقوق» اثر حجت‌الاسلام دکتر حسین عندلیب، استاد گروه فقه و حقوق جامعه المصطفی(ص) از سوی مرکز بین‌المللی توسعه علم، فرهنگ و عقلانیت چاپ و عرضه شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، «عرف»، «ارتکازات عرفی» و «سیره عقلا» از نهادی پربسامد و پرکاربرد در دانش فقه و اصول و بالتبع حقوق اسلامی است. لکن بررسی مباحث دو دانش مهم فقه و اصول از عدم تبیین و بررسی این نهادها به‌صورت نظام‌مند خبر می‌دهد. بررسی‌ها حاکی از آن است که در مباحث این دو دانش مهم، عرف و نهادهای مشابه آن به‌صورت مستقل مورد بحث و بررسی …

در آثار مرحوم امام، اصفهانی، سید یزدی، شهید اوّل، مرحوم حکیم، سیستانی و… آثاری از تمسک به مقاصد را مشاهده می‌کنید. مثل مستمسک، ج۹، ص۷۰ که مرحوم حکیم در اشکال به صاحب عروه، تمسک به مقاصد داشته است؛ یا مرحوم امام مثلاً در بحث حیل ربا از مقاصد استفاده می‌کند و آن را رافع ظلم  نمی داند چرا که عدم ظلم از مقاصد مهم شارع است. همچنین در بحث خیار غبن باز از مقاصد استفاده می‌کند و در مقابل مرحوم محقق اصفهانی، کلام شیخ اعظم را ترجیح می‌دهد. این بیانگر آن است که استفاده از مقاصد در نصوص شیعه بی‌سابقه …

برای نخستین بار، درس اصول فقه تخصصی مسائل مستحدثه بر اساس کتاب الفائق فی الاصول در حوزه علمیه مشهد برگزار می‌شود. به گزارش خبرنگار اجتهاد، موسسه علمی پژوهشی الهادی(ع) مشهد از برگزاری درس اصول فقه تخصصی مسائل مستحدثه بر اساس کتاب الفائق فی الاصول، با تدریس دو نفر از اساتید باسابقه حوزه علمیه مشهد خبر داد. براین اساس، حجت‌الاسلام مرتضی نورزی و استاد قائمی نیک‌ به ارائه مباحث بر اساس این کتاب می‌پردازند و روزهای یک‌شنبه و سه‌شنبه هر هفته از ساعت ۱۵:۳۰ الی اذان مغرب کلاس‌ها دایر می‌باشد. علاقه‌مندان به مباحث مستحدثه می‌توانند برای شرکت در این برنامه به …

این که گفته می شود فقه اهل سنت انسدادی محض است و فقه شیعی انفتاحی است و پویا است، به نظرم صحیح نیست، اتفاقاً اهل سنت با ادله ای چون قیاس مستنبط العله، استصلاح، استحسان و عرف نیز اجازه اجتهاد و ورود به مباحث حکومتی و مباحث فقه تمدنی و فقه تمدن ساز را دارند. بی شک برای تحقق تمدن نوین اسلامی، دو بال آن فقه شیعه و اهل سنت است؛ که باید از ظرفیت های فقه همه مذاهب استفاده شود. اعتقاد دارم که برای پی‌ریزی تمدن نوین اسلامی وحدت و تقریب پیش‌شرط بوده و جز باهم زیستی فقهی و …

فقه مضاف گاهی مضاف‌الیه‌اش به نسبت به مکتب‌ها است و گاهی به نسبت منابع (مثل فقه قرآن و…) و گاهی مضاف الیه، بیانگر یک منهج است مثل فقه مدرن و فقه سنتی. همچنین گاهی مضاف‌الیه ناظر به مسائل است مثل فقه فرضی و فقه کاربردی که به فروعات تحقق یافته یا تحقق نیافته توجه دارد؛ اما گاهی نیز فقه اضافه می‌شود به مذاهب، مثل فقه سلفی یا شافعی. گاهی باز فقه به مناهج اضافه می‌شود، مثل فقه مقاصدی که نزدیک به فقه حکومتی است؛ البته فقه المصالح یا فقه الاولویات فقهی است که به ملاکات اضافه شده و از فقه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در روایت آمده است: الآباء ثلاثه : اب ولدک، و اب زوجک و اب علمک. نگارنده، در ایام علم آموزی، اساتید و مربیان دلسوز و مهربانی دیدم که به حقیقت برایم به مثابه پدر بودند و از هر کدام درسها و علوم فراوانی آموختم، اما در میان همه آنها، کسی که بیش از همه و به مدت طولانی با او حشر و نشر داشته و در این مدت، نکات فراوان در راستای علم، معنویت و زندگانی آموختم، سیدنا الاستاد حضرت آیت‌الله حاج سیدمحمدمهدی موسوی‌خلخالی رضوان‌الله‌علیه بود. آنچه مطالعه می‌کنید، نوشتاری از حجت‌الاسلام سید کمال موسوی*، از شاگردان …

نشست «تخصص گرایی در علوم حوزوی» با حضور جمعی از نخبگان و تصمیم سازان حوزوی کشور، ذیل چهارمین اجلاسیه کمیسیون‌های تخصصی شورای عالی حوزه علمیه خراسان رضوی در دو نوبت صبح و عصر چندی قبل در مجتمع ولایت مشهد برگزار شد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین حمید پارسانیا، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در  این نشست تخصصی بر ضرورت تخصص گرایی در حوزه در علوم مختلف انسانی و اجتماعی تأکید و به جایگاه خطیر حوزه علمیه خراسان و تأکید رهبری بر الگو سازی این حوزه اشاره و اظهار کرد: با توجه به جایگاه حوزه علمیه خراسان و چابکی این …

شورای عالی اتحادیه جهان اسلام قصد دارد هر ساله دو جایزه با عنوان «جایزه فقه اسلامی» و «جایزه سند مکه» به ارزش ۲۶۰ هزار دلار اهدا کند. به گزارش شبکه اجتهاد به نقل از ونگارد ان جی آر، در چهل و چهارمین نشست شورای عالی اتحادیه جهان اسلام با حضور ۸۲ کشور که عربستان میزبان آن بود، اعلام شد این شورا سالانه دو جایزه با عنوان جایزه فقه اسلامی و جایزه سند مکه با ارزش ۲۶۰ هزار دلار اهدا می‌کند. بنابر اعلام مسئولان، جایزه سالانه فقه اسلامی به علمای مسلمانی اهدا می‌شود که با استفاده از ظرفیت‌های فقه اسلامی برای …

«شأن شارع» در حقیقت الگویی است که از شارع حکیم به دست می‌آوریم، لذا ریشه‌های این بحث به «خداشناسی» و «دین شناسی» بازمی گردد. از این‌رو بحث «شأن شارع» را می‌توان حلقه واسط میان مبانی «کلامی» و «دین شناسی» با مبانی «فلسفه فقهی» و «فلسفه اصولی» به حساب آورد، البته تکمیل دیگر اضلاع بحث، نیازمند پرداختن به مباحث «انسان شناسی»، «جامعه شناسی» و «فلسفه تاریخ» نیز می‌باشد. شبکه اجتهاد: «شأن شارع»  در حقیقت الگو، تصویر و تمثلی است از نسبت میان «مکلف» و «خداوند متعال» (شارع حکیم) که مناسبات میان این‌دو را تعیین می‌کند. این الگو که تصویری چند ضلعی …

عضو خبرگان رهبری با بیان اینکه کتاب‌سوزی محکومیت تاریخی و بشری در پی دارد، گفت: اینکه یک فرد حوزوی به خاطر داشتن دانش اندکی در زمینه طب متوهم شده و طب‌هاریسون را آتش می‌زند، ربطی به اسلامی‌سازی و استناد به نصوص برای علوم انسانی ندارد. به گزارش شبکه اجتهاد، رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس، با بیان اینکه آتش‌سوزی اصولاً در نگاه انسان امر منفی و فاقد ارزش و ناهنجاری بزرگ است، اظهار کرد: اگر این آتش‌سوزی به سمت علم و کتاب برود ناهنجاری، ابعاد تاریخی پیدا می‌کند. آتش‌سوزی‌هایی که در گذشته انجام شده است خاطره‌های تلخ، ناگوار و تکان‌دهنده‌ای برای …

سایت ویکی‌ فقه صفحه «اردو»ی خود را برای فقه‌پژوهان و محققان اردوزبان راه اندازی کرد. به گزارش شبکه اجتهاد، سایت ویکی‌ فقه، دانشنامه‌ بزرگ اینترنتی علوم اسلامی است که تدوین مطالب آن توسط طلاب و محققین، و با رعایت اتقاق و استناد انجام می‌شود. فعالیت این سایت به زبان فارسی و از سال ۱۳۸۹ آغاز شده و تعداد مقالات آن به ۵۳ هزار و ۷۵۸ عدد رسیده است. سایت ویکی‌ فقه در تازه ترین اقدام خود، صفحه «اردو» را برای طلاب و محققان اردوزبان راه اندازی کرده است. هدف ویکی فقه توضیح مفاهیم مربوط به علوم اسلامی و علوم مرتبط با آن …

شبکه اجتهاد: به نظر می‌رسد، آنچه محل اختلاف نظر و منشاء سوء برداشت‌هایی در رابطه با فقه نظام ساز شده است، تفاسیر و تعاریف مختلف از نظام در دین و شریعت و فقه است که با تبیین مراتب و تفکیک ساحات و تمایز ساختار آنها، چه بسا بتوان غلبه وجوه اشتراک را بر وجوه افتراق و اختلاف در بین همه نظرات صاحبنظران نشان داد. گاهی شخصی از یک مرتبه از نظام در ساحت و ساختاری سخن می‌گوید و شخص دیگر در مرتبه و ساحت و ساختاری دیگر کلام او را قضاوت می‌نماید و اینگونه خلط مفاهیم سبب سوء تفاهم می‌شود، …

در سال جاری مشق اجتهاد دو کار ویژه مهم داشت. یک کار ویژه‌ آن ادامه‌  دوره‌ فقه‌پژوهی بود و دوم اضافه شدن دوره‌ اخلاق‌پژوهی به مشق اجتهاد. امسال یک دوره‌ دیگر به مشق اجتهاد فقهی اضافه شد، با نام دوره تخصصی؛ این دوره تخصصی مشتمل بر دو کرسی ترویجی، دو میز‌گرد و یک کارگاه حضوری هست. فاز فقه‌پژوهی ما، در سال ۹۸ سه بخش عمده داشت: ۱. چهار کارگاه دوره پیشرفته ۲. پنج برنامه برای دوره‌های تخصصی که برای اساتید حوزه و دانشگاه و برای اعضای هیئت علمی طراحی شده است. ۳. بخش سوم فاز فقه‌پژوهی مشق اجتهاد در سال …

شبکه اجتهاد: جناب حجت‌الاسلام خسروپناه با صدور بیانیه‌ای اقدام زشت تبریزیان سلسله‌جنبان جریان طب اسلامی را به حق محکوم کرده اما در این میان به جریان ناقد فلسفه و عرفان مصطلح نیز حمله کرده و به نظریه حقیر در باب «عصر حیرت» نیز اشاره کرده است که لازم می‌دانم نکاتی در این باره عرض کنم: این مطلب درستی است که یکی از اشکالات مهم جریان طب اسلامی که رئیسش آقای تبریزیان دست به آن حرکت زشت کتاب سوزی زد، رویکرد اخباری و غیر اجتهادی به روایات طبی است و بر همین اساس توصیه به آموزش طلاب و حوزویان در مورد …

در نظر ما، فقهای امامیه مقاصد را مستمسک خود برای اثبات حکم قرار نداده‌اند. بلکه فقط برای نفی حکم از آن استفاده می‌کنند و مقاصد در نزد فقهای امامیه مَحَکی است برای سنجش استنباط احکام از سوی فقها و مثلاً فقها حکم مستنبَط یک فقیهی را با مقاصد قطعی شارع می‌سنجند و اگر با آن مقاصد منافات داشت آن را نفی می‌کنند. همان کاری که امام(ره) با حکم به جواز حیل شرعی در باب ربا انجام داد و فرمود چون حیل شرعی با مقاصد منافات دارد، حکم به جواز آن را نفی می‌کنیم. به گزارش خبرنگار اجتهاد، ششمین جلسه از …

شبکه اجتهاد: علم و دانش آنگاه که نافع و زاییده عقلانیت باشد مطلوب اسلام خواهد بود و حکمت شمرده می‌شود؛ هر چند محصول بشریت باشد لکن باید توجه داشت که هر معرفتی و دانشی باید انسان را به خدای سبحان نزدیک سازد و به همین معنا، علم توحیدی شکل می‌گیرد. این نکته کلیدی را عرض کردم تا بی‌خردی آتش زدن مرجع علمی در حوزه پزشکی آشکار گردد. نگارنده از مدیریت حوزه علمیه کشور به جهت نقد این رفتار ناشایست سپاسگزار است. مطلب اساسی‌تر توجه داشتن به علت این پدیده جاهلانه است و اینکه به معلول بسنده نکرد. اما علتی که …

پنجمین شماره فصلنامه تحلیلی ـ انتقادی حوزه با صاحب امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، و مدیرمسئولی دکتر سید عباس صالحی و سردبیری حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالرضا ایزدپناه به‌تازگی منتشر شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، فصلنامه تحلیلی‌ـ ‌انتقادی حوزه «مجله حوزه»، (دوره شماره ۵ و پیاپی ۱۸۰) ویژه حوزه‌های دینی، با عنوان«نماد روشن‌فکری حوزوی» با صاحب امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با محتوای مقالات، گفت‌وگو و پرونده ویژه «عالم محقق و پرتلاش» چاپ و منتشر شد. مقالات: این شماره با سخن سردبیر با عنوان «هشدارها را جدّی بگیریم» آغاز و مقالاتی با عناوین «خواهران؛ «ارتقای علمی» و «تخصص …

شبکه اجتهاد: شیخ حسن البنا (۱۹۴۹-۱۹۰۶) بنیان‌گذار جماعت اخوان المسلمین مصر بود و تأثیرات بسیاری بر جریان اسلام‌گرایی و سلفی‌گری قرن بیستم گذاشت، اما مورد غضب قرار گرفته و ترور شد. او اگر چه به ورود دین در سیاست باور داشت و حاکمیت دینی را طلب می‌کرد، اما به نظر می‌رسد که خانواده‌اش پس از او، راه شیخ را دنبال نکرده و از منتقدان او محسوب شده‌اند. طارق رمضان؛ نوه‌ دختری اوست که استاد مطالعات اسلامی در دانشگاه آکسفورد بود و به ورود اندیشه‌های مدرن در فرهنگ اسلامی باور دارد. او دموکراسی را راه نجات ممالک اسلامی می‌داند. جمال البنا …

اختصاصی شبکه اجتهاد: درباره مرحوم شیخ محمدحسینی نائینی، سخن بسیار گفته شده است. مردم اگرچه او را بیشتر به جهت حمایت از جنبش مشروطه خواهی و حمایت از آخوند خراسانی می‌شناسند، اما در حوزه‌های علمیه، او بیش از اینها به «مجدد نائینی» شهره است. کسی که در مبانی اصولیون پیش از خود تجدیدنظر کرد و طرحی جدید برای دانش اصول فقه ریخت. حوزه درسی نائینی یکی از بزرگترین حوزه‌های درسی در زمان خود بود که پس از مرحوم آخوند، شاید بتوان آن را کم نظیر دانست. درباره روش اصولی و فقهی وی و آنچه موجب شده تا او به «مجدد» …

اختصاصی شبکه اجتهاد: چندی پیش حجت‌الاسلام‌ والمسلمین علی شفیعی در گفتگو با شبکه اجتهاد نکاتی را در مورد مصرف‌کننده بودن دانش فقه در مبنا و روش فرمودند که به نظر حقیر پذیرش آن بی‌­اشکال نیست. ایشان در این گفتگو فرموده‌­اند: «اجمالاً خود دانش فقه تولید مبنا نمی‌کند بلکه از جاهای دیگری مبانی خود را اتخاذ می‌کند. در مباحث روشی نیز همین‌طور است و خود فقه دانش مولد روش هم نیست. از دانش دیگری مثل اصول فقه این روش‌ها را اتخاذ می‌کند. پس فقه یک دانش مصرف‌کننده است.» اگر منظور این است که «مبادی تصدیقی» دانش فقه از دانش­ها دیگر گرفته …

ساختاربندی علم فقه بر اساس معیارهای گوناگونی طراحی می‌شود. حداقل سه دسته معیار منطقی، فلسفه فقهی و درون‌فقهی برای ساختاربندی فقه وجود دارد. معیارهای منطقی معیارهای لازم و مشترک در هر ساختاری است. معیارهای فلسفه فقهی، معیارهای ترجیحی است که فقیهان بدان تصریح کرده‌اند و معیارهای درون‌فقهی، معیارهای ترجیحی‌ است که از فقه گرفته شده‌اند. به گزارش خبرنگار اجتهاد، جدیدترین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «جُستارهای فقهی و اصولی» به صاحب امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی و مدیر مسئولی مجتبی الهی خراسانی و سردبیری حسین ناصری مقدم منتشر شد. هفدهمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «جُستارهای فقهی و اصولی» ویژه زمستان …

شهید صدر معتقد است درآمد حاصل در بانک باید در قبال انجام کاری باشد و تغییرات صوری در عقود و معاملات بانکی، هر چند ممکن است درآمد حاصله را از ربوی بودن خارج کند ولی چون مستند به کار نیست، غیر قانونی و غیر شرعی است و در نتیجه جانشین کردن عقد قرض در بانک با بیع، مضاربه، جعاله و امثال آن، مادامی که به انجام دادن کار ارزشمند اقتصادی نیانجامد مجوز ایجاد درآمد و دریافت یا پرداخت سود نخواهد شد و درآمد و سود حاصل به عنوان درآمد غیر مستند به کار، غیر قانونی و غیر شرعی خواهد بود. …

امر پژوهش یک مقوله تشکیکی است و در بررسی‌های به عمل آمده به این نتیجه رسیده‌ایم که ما در پژوهش با ۲۵۳ مهارت کار داریم و نیاز به فراگیری آن برای رسیدن به تولید محتوای علمی داریم. ما در یک برنامه مدون و در چند فاز برای طلاب سطح و سطوح عالی و طلاب مراکز تخصصی، الگویی را مهیا کرده‌ایم که نیاز به تصویب‌سازی در رده بالای مسؤولین دارد تا اینکه این کمبودها در زمینه پژوهش از حوزه علمیه رخت بربندد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، دومین نشست «هم‌اندیشی مدیران و معاونان مراکز تربیت محقق»، روز پنج‌شنبه ۲۶ دیماه ۹۸ با …

اختصاصی شبکه اجتهاد: چندی پیش، یادداشتی در مورد سلسله نشست‌های «فقه مقاصدی» و ناظر به بیانات آیت‌‏الله علیدوست در شبکه اجتهاد منتشر شد. نوشته مورد اشاره، ادعاهایی را مطرح و نیز نسبت‏‌هایی به استاد علیدوست می‏‌دهد که مطابق با واقعیت نبوده و ملاحظات متعددی بر آن وارد است. در این یادداشت به برخی از آن ملاحظات اشارتی می‌‏رود. ۱- پیشینه تحقیقات و مباحث مربوط به مقاصدالشریعه نویسنده یادداشت مورد اشاره در ابتدا ادعا می‏‌کند که اقدام صورت گرفته در برگزاری نشست‌‏ها پیرامون مقاصدالشریعه، دیرهنگام بوده و می‌‏بایست مدت‏ها پیش‏تر، مباحث مقاصدالشریعه مورد توجه محققان و اساتید قرار می‏‌گرفت. «دیرهنگام پنداری» …

شبکه اجتهاد: پس از درگذشت آیت‌الله‌ حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، اداره و حفظ حوزه علمیه یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های علمای قم بود. فشارهای رضاشاه بر روحانیون به قدری افزایش یافته بود که مرحوم آیت‌الله‌ سید احمد زنجانی نذر می‌کند که اگر حوزه قم چند ماه پس از وفات حاج شیخ پابرجا و از گزند حکومت مصون بماند، او سالیانه در ماه شعبان گروهی از طلاب را به مهمانی و اطعام دعوت کند. سه فقیه قم که به عنوان مراجع ثلاث مشهورند، توانستند دوره گذار این حوزه را با موفقیت به انجام برسانند و آن را تحویل آیت‌الله‌ بروجردی بدهند: …

ایشان مباحث بسیار مفصلی در فقه القضا دارند. این پژوهش‌ها، به دلیل حضور ایشان بعد از پیروزی انقلاب در قوه‌قضائیه بود و موظف شده بودند، جزئیات احکام قضایی مورد نیاز دستگاه قضا را از نظر فقه شیعی استنتاج نمایند. برخی از این نظرات مثلاً در مورد مسئله حق حضانت فرزند پسر برای مادر تا هفت سال، از نمونه‌های این پژوهش‌هاست که مورد پذیرش عمومی قرار گرفت. مثال دیگر عرصه فقه حکومتی است که ایشان جزو اولین افرادی بودند که کتابی پیرامون ولایت‌فقیه و ابعاد و حدود آن نگاشتند که برآمده از سال‌ها تلمذ در محضر امام راحل در نجف بود. …