اجتهاد و اصول فقه

آیت‌الله سبحانی در پاسخی به دکتر رضا داوری اردکانی گفت: مقصود مدافعان علوم انسانی اسلامی پالایش علوم انسانی است نه ایجاد علم جدید. علم عوض نمی‌شود، امّا دگرگونی در آن امکان پذیر است. شبکه اجتهاد: دکتر محمد محمدرضایی، استاد فلسفه دین دانشگاه تهران و رئیس کارگروه تخصصی فلسفه دین و کلام جدید شورای تحول علوم انسانی در یادداشتی پاسخ آیت‌الله شیخ جعفر سبحانی به نامه اخیر دکتر رضا داوری اردکانی درباره علم دینی را تحریر کرده که در ادامه می‌خوانید. اشاره: محضر استاد محترم و مرجع عالی قدر حضرت آیت‌الله جعفر سبحانی(دامت برکاته)، طبق معمول مشرف شدم و از نامه …

شبکه اجتهاد: اگر علوم انسانی مدرن به جامعه مدرن نظر دارد پس علوم انسانی اسلامی نیز به جامعه اسلامی ناظر است. اگر علوم انسانی مدرن اولا سازنده و ثانیا حاکی از جامعه مدرن است پس علوم انسانی اسلامی نیز سازنده و حکایت گر جامعه مدرن خواهد بود حال چگونه برخی گمان می‌کنند که علم مدرن، ممکن و علم اسلامی، غیرممکن است؟ وقتی از علوم انسانی اسلامی سخن گفته می‌شود به معنای تعارض کلی با علوم انسانی مدرن نیست چون جامعه مدرن، تعارض کلی با جامعه اسلامی ندارد و مشترکات و افتراقاتی بین آنها برقرار است. مخالفان علم دینی گمان می‌کنند …

در پیدایش اجتهاد، دو خط وجود داشته است: اجتهاد در مقابل تشریع، اجتهاد در چارچوب شریعت و برای فهم آن. اهل‌بیت(علیهم‌السلام) در جبهه دوم بودند./ محقق حلی یک‌تنه تعریف جدیدی از اجتهاد را وارد ادبیات فقه نکرده است. در میان گفتگوهای ما و اهل‌سنت ما به یک اتفاق رسیده بودیم که استنباط ما باید ریشه در کتاب و سنت داشته باشد./ توسعه اجتهاد به قلمروی غیرمصرحات در شیعه و سنی یک مکانیزم با دو منطق دارد. به همین خاطر ممکن است در نتیجه متفاوت شود. به گزارش خبرنگار اجتهاد، «سومین کارگاه آموزشی و پژوهشی فلسفه علم اصول» ویژه اساتید و …

شبکه اجتهاد: سوم اسفندماه برابر است با سالروز صدور منشور روحانیت توسط امام خمینی در سال ۱۳۶۷؛ پیامی خطاب به حوزه و روحانیون که از نظر اهمیت می‌توان آن را در کنار وصیت‌نامه‌ی ایشان قرار داد. با توجه به پرسش‌ها و مسائلی که اخیراً در فضای جامعه و حتی در میان خود روحانیون در رابطه با مسائلی همچون نقش روحانیون در سیاست، نحوه تعامل روحانیت و جامعه، رسالت اصلی حوزویان و… پررنگ شده است، مباحثات در این باره با حجت‌الاسلام والمسلمین رضا برنجکار رئیس انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه قم و استاد دروس فلسفه و کلام دانشگاه تهران، به گفتگو …

حجت‌الاسلام ضیائی‌فر می‌گوید آنچه از شأن عادی معصوم صادر شده، گرچه خطا نیست و ازنظر تکلیفی هم جوازش معلوم می‌شود، اما نمی‌توان حکم وضعی از آن استنباط کرد. مثلاً «صاحب مدارک» می‌گوید عربی‌بودن خطبه، فتوای مشهوری است که در آن تأسی به نبی و وصی شده است. صحّت، حکم وضعی است. اگر تنها دلیل‌مان برای عربی‌بودن خطبه، این فعل معصوم بوده باشد، قابل‌مناقشه است. به گزارش خبرنگار اجتهاد، «سومین کارگاه آموزشی و پژوهشی فلسفه علم اصول» ویژه اساتید و طلاب سطح سه و چهار حوزه علمیه و دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد. در …

 شماره پنجم دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی «قرآن، فقه و حقوق اسلامی» به همت انجمن فقه و حقوق اسلامی حوزه علمیه به چاپ رسید. به گزارش شبکه اجتهاد، پنجمین شماره از دوفصلنامه علمی پژوهشی قرآن، فقه و حقوق اسلامی چاپ شد. در این شماره استاد ابوالقاسم علیدوست در بخش سخن مدیر مسؤول مطلبی با عنوان «روش شناسی استنباط احکام جهاد» نوشته است. «قرآن و مشروعیت جهاد ابتدایی» نوشته محمد جواد فاضل لنکرانی، «بررسی ادله قرآنی جهاد ابتدایی» نوشته محمد قائینی، «آیات جهاد و اصل ممنوعیت توسل به زور» هم‌خوانی یا تقابل؛ نوشته سید مصطفی میر محمدی و حسین آل کجباف، حسین …

شبکه اجتهاد: آیت‌الله سیدمصطفی محقق داماد عضو فرهنگستان علوم و استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی در نوشتار زیر با تشریح مکاتب فقهی، به تبیین شخصیت علمی مرحوم آیت‌الله محمد فاضل لنکرانی می‌پردازد و او را از فارغ‌التحصیلان حوزه‌ علمیه قم می‌داند که آثارش نمونه‌ای از مکتب فقهی قم می‌باشد. فقه شیعه از نظر روش، تحولات و مکاتب مختلفی را طی کرده است. در این مقوله فرصتی نیست که از آغاز اشاره به تاریخ فقه شیعه کنم فقط از زمان شیخ انصاری به بعد عرض می‌کنم. بعد از شیخ انصاری مکتب فقهی شیعه به نظر می‌رسد که به تدریج سه مکتب …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام محمدتقی سبحانی، استاد حوزه علمیه قم و مدیر بنیاد فرهنگی امامت طی یادداشتی به ایرادات و شبهات حسن انصاری، عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات عالی پرینستون آمریکا در مقام تعرض به مبانى اصولى میرزاى اصفهانى، پاسخ داده است. یکى از نویسندگان اخیرا در مقام تعرض به مبانى اصولى میرزاى اصفهانى برآمده و ضمن بیان ملازمه میان علم اصول و فلسفه، از کسانى که فلسفه خوانى را منع می‌کنند، شکوه سرداده است. از نگاشته نویسنده محترم نیک پیداست که اطلاع چندانى از دروس و آثار اصولى میرزاى اصفهانى ندارد و با حدس و خرص و با تلفیق عباراتى …

فقیه رجالی آیت‌الله شبیری زنجانی معتقد است نسخه‌شناسی کتب حدیث در فتوا بسیار مهم است و در استنباط احکام، بارها و بارها پیش آمده است که مغلوط بودن یک نسخه باعث تغییر حکم مستنبط می‌شود. اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از منابع مهم و شاید مهم‌ترین منبع برای استنباط احکام فقهی حدیث می‌باشد. علم رجال، نسخه‌شناسی کتب حدیثی، نگاه ‌آیت‌الله بروجردی به حدیث و… از موضوعاتی است که در گفت‌وگو با آیت‌الله سید موسی شبیری زنجانی مطرح شده است. متن این گفت‌وگو در اختیار خوانندگان فرهیخته قرار می‌گیرد: اجتهاد در رجال به چه معناست؟ آیا فقیه لازم است در رجال مجتهد …

شبکه اجتهاد: اخیراً یادداشتی از استاد ارجمند و متخلق دکتر رضا داوری اردکانی درباره عدم امکان علوم انسانی اسلامی و عدم صلاحیت ورود دین به این عرصه منتشر شد که درباره آن نکاتی را عرضه می‌دارم: اگر دست دین و وحی را از ارائه و تعلیم علومی که مربوط به ساحت هدایت انسان و مدیریت جامعه انسانی است کوتاه بدانیم دیگر جایی برای حضور و مداخله دین نمی‌ماند. در حالی که منشأ و مولد همه علوم مثبت و مفید ماقبل دوران مدرن، حتی علوم مربوط به ساحت مادی و معیشتی بشر، وحی و تعالیم انبیای الهی بوده است و برخلاف …

استاد دانشگاه قم و فرزند شهید مفتح گفت: فلسفه حجاب و حرمت مصافحه و دست دادن زن و مرد نامحرم احترام گذاشتن به زن و همچنین پوشش و حجاب هم برای حفظ کرامت زن وضع شده است. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدهادی مفتح در نشست علمی «نقش زنان در توسعه اسلام با تاکید بر شخصیت حضرت زهرا(س)» در دانشگاه مجازی المصطفی(ص) گفت: در روایتی از امام علی(ع) بیان شده که حضرت زهرا(س) بهترین زنان عالم است که از ما هست و از پیامبر نیز نقل شده که اگر بخواهیم همه خوبی‌ها را به تصویر بکشیم در فاطمه متجلی …

رییس حوزه علمیه کشور در اولین اجلاسیه «منشور روحانیت» گفت: مبادا ما با روشنفکری‌ها‌ی سطحی و غلط، منهج قدیم و شیوه استوار اصولی و فقهی را مورد بی مهری قرار دهیم؛ امام راحل تأکید دارند که فقه موجود برای سعادت بشر لازم است؛ اما در عین حال کافی نیست و ایشان بر این مسئله صراحت دارند. به گزارش شبکه اجتهاد، اولین اجلاسیه منشور روحانیت با حضور آیات یزدی، اعرافی، کعبی، فقیهی، مسئولان حوزوی، اساتید خارج، سطح عالی و طلاب و فضلای حوزه علمیه در سالن همایش مدرسه عالی دارالشفای قم برگزار شد.  آیت‌الله علیرضا اعرافی در اجلاسیه «منشور روحانیت»، در …

شبکه اجتهاد: اولین اجلاسیه منشور روحانیت با حضور آیات یزدی، اعرافی، کعبی، فقیهی، مسئولان حوزوی، اساتید خارج، سطح عالی و طلاب و فضلای حوزه علمیه در سالن همایش مدرسه عالی دارالشفای قم برگزار شد. همچنین رونمایی از موسوعه ۱۵ جلدی دیدگاه‌ها و مطالبات حوزوی رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای که به همت مؤسسه لوح و قلم انجام شده است، از دیگر برنامه‌های این اجلاسیه بود.

شبکه اجتهاد: نامه چالش‌برانگیز دکتر رضا داوری مبنی بر نفی امکان تحقق علوم انسانی دینی برداشت‌های متفاوتی را از سوی جامعه علمی کشور در پی داشت و زمینه دگراندیشی در باب این موضوع بنیادین را فراهم ساخت. مقوله «علم دینی» از زمره موضوعات بنیادینی است که همگام با شکل‌گیری انقلاب اسلامی و تأکید رهبران و پیشوایان انقلاب بر اسلامی‌سازی علوم و پایان بخشیدن به سیطره دانش غربی، وارد گفتمان علمی حوزه و دانشگاه شد و به عنوان یکی از کلیدی‌ترین موضوعات به کانون نقد و بحث اساتید این دو نهاد آموزشی بدل شد. به مدت چهار دهه سیاست‌های علمی کشور …

شبکه اجتهاد: مرحوم میرزا مهدی اصفهانی، عالم متقی خراسان در نیمه اول سده بیستم چندین کتاب در اصول فقه دارد. او از شاگردان میرزای نائینی بود و مجلس تدریس اصول فقه هم در مشهد داشت. برخی از علاقه مندان به مکتب تفکیک مدعی اند مرحوم میرزا مبانی جدیدی در اصول فقه داشته که البته جالب است مورد بررسی قرار گیرد. طبعا باید چنین باشد. اگر کسی همچون او مخالف علوم کلامی و فلسفی و نظری باشد طبعا نمی‌تواند اصول فقهش همان اصول فقه شیخ انصاری و آخوند خراسانی و میرزای نائینی باشد. علم اصول در تشیع بر پایه کتاب ذریعه …

مدیر حوزه‌های علمیه گفت: فلسفه حوزه این است که مشکل و گرهی باز کند و اگر این امر به خوبی انجام نشود حوزه نتوانسته به خوبی رسالت خویش را انجام دهد بنابراین حوزه باید در کنار اینکه مطالبه‌گر هست، پاسخگو باشد. به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله اعرافی در دیدار استاد رشاد و جمعی از مسؤولان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به مشکلات و سختی‌های بحث تحول در حوزه اظهار کرد: تحول، ارتقاء و کارآمدی بیشتر حوزه یک مقوله پیچیده و ذواضلاع است که انواع پارادوکس‌ها را به همراه خود دارد. وی افزود: در مجموع ده‌ها طرحی که در …

رئیس مرکز تحقیقات مجلس گفت: حقیقتاً هیچ راهی به سمت شریعت جز فقه نیست ولی به آن معنا نیست که فقه دائماً از حیث گستره دایره و توانمندی و ایفای نقش مطابق با شریعت باشد. به گزارش شبکه اجتهاد از ستاد خبری پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب دین، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی در نشست علوم منظومه‌ای از شریعت که در پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب دین برگزار شد اظهار کرد: بخش‌های شریعت با یکدیگر اختلاف ندارند بلکه میان آنها هماهنگی و همراهی برقرار است و معقول نیست شریعت با بخشی از آموزه‌های خود موجب خشونت و خوف در بین مردم شود. استاد …

شماره ششم و هفتم نشریه علمی – پژوهشی «مطالعات فهم حدیث» با هدف فهم عمیق‌ و دقیق‌تر از احادیث به صاحب امتیازی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) قزوین چاپ و منتشر شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، حدیث از نظر اعتبار بعد از قرآن قرار دارد و از جهت استعمال پرکاربردترین منبع در استنباط معارف اسلامی اعم از اعتقادات، اخلاق و احکام شرعی است؛ بنابراین مطالعات تخصصی در حوزه فهم و درک حدیث، ضرورت ویژه‌ای می‌یابد. با توجه به اینکه احادیث در گستره موضوعی وسیعی شکل گرفته است؛ برای درک تمامی احادیث استفاده از علوم مختلف ضرورت می‌یابد. نشریه علمی – پژوهشی …

عربستان، مصر و سوریه تا پیش از وقایع اخیر، با منابع مالی خوبی که در اختیار داشتند، اهتمام ویژه‌ای به تصحیح متون داشته‌اند. متأسفانه مصادر شیعه، جز انگشت شماری، تصحیح قابل قبولی ندارند. به گزارش خبرنگار اجتهاد، سومین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی «تأملاتی در حدیث شناسی مقارن» در روزهای پایانی بهمن‌ماه از سوی گروه قرآن و حدیث مرکز تخصصی آخوند خراسانی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد. در این نشست محمدباقر ملکیان، پژوهشگر، مؤلف و مدرس علم رجال به تبیین «سند پژوهی مقارن و فواید رجالی آن» پرداخت. ملکان رجال، فقه و اصول را نزد آیت‌الله …

موسس مرکز موضوع شناسی احکام فقهی با بیان اینکه شناخت موضوع پایه و اساس حکم و فتوا است گفت: تسهیل و تسریع در فتوای مراجع و اینکه در کوتاه‌ترین زمان ممکن فتوا را صادر کنند از اهداف موضوع شناسی فقهی است. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین فلا‌ح‌زاده در نشست موضوع شناسی احکام فقهی از سلسله نشست‌های پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب دین اظهار کرد: موضوع فقه و احکام دینی، افعال مکلفین است، در واقع باید‌ها و نباید‌های رفتاری و وظیفه ما را نسبت به افعالمان مشخص می‌کند. استاد حوزه علمیه قم با بیان اینکه افعال مکلفین بسیار زیاد است …

حجت‌الاسلام آکوچکیان با بیان اینکه در ادبیات دینی ما تفقه در دین منجر به رشد و مبنای تدبیر رشد و پیشرفت است، تاکید کرد: فراخوان از فقه فردی به فقه اجتماعی کار پسندیده‌ای است ولی فقه احکام اجتماعی نیز نمی‌تواند به تنهایی مبنای تحول باشد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد آکوچکیان، رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد) در نشستی اظهار داشت: نزدیک به یک دهه است که بحث فقه نظام در اولویت تدریجی گفتگوهای سطوح عالی حوزه‌های فکری و اندیشه‌ای قرار گرفته است. وی افزود: مسئله مشترک آن است که دانش مبنای مرجع در مدیریت تحول کدام است …

آیا حجیت معرفت به اکتشاف به واقع برمی‌گردد، معرفتی که مطابق با واقع باشد حجت است و طریق اکتشاف هم مثلاً در علوم تجربی برهان است؟ حجیت فهم به کجا بر‌می‌گردد؟ از جمله حجیت فهم از منابع دینی، آیا حجیت فهم در عرصه‌های مختلف منطق‌های مختلفی دارد یا خیر؟ به گزارش شبکه اجتهاد، دوره آموزشی «رویکردشناسی فقه حکومتی» هفته گذشته با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدمهدی میرباقری رئیس فرهنگستان علوم اسلامی، به همت مدرسه آفاق در قم برگزار شد. گزارش زیر خلاصه‌ای از بیانات ایشان در این دوره آموزشی است که در سه جلسه مطرح شده است. استاد میرباقری با طرح …

نشست علمی «ضرورت اجتهاد اعتقادی در معارف اهل‌بیت(ع)» و «رونمایی از مجموعه آثار آیت‌الله میرزا مهدی اصفهانی(ره)» با حضور اساتید و شخصیت‌های علمی حوزوی در محل مصلی قدس قم، مکان فعلی نمایشگاه کتاب دین برگزار شد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی در این نشست علمی گفت: یکی از محورهای بزرگ معارف اهل بیت در طول تاریخ مسئله کلام و حوزه عقائد و اندیشه اسلامی بوده است و همواره بزرگان و شخصیت‌های جهان تشیع، همراه دانش فقه به حوزه کلام به عنوان دانش کلام می‌پرداختند؛ سهم اندیشه تشیع و معارف اهل بیت در میدان کلام امامیه امری انکار …

شبکه اجتهاد: نشست علمی ضرورت اجتهاد اعتقادی در معارف اهل‌بیت(ع) و رونمایی از مجموعه آثار آیت‌الله میرزا مهدی اصفهانی(ره) با حضور علما، اساتید، فرهیختگان و مسئولان در محل مصلی قدس قم، مکان نمایشگاه کتاب دین برگزار شد.

نوه امام خمینی (ره) می‌گوید: امروز خلف شایسته حضرت امام خمینی(ره)، رهبر معظم انقلاب اسلامی سکاندار انقلاب هستند و بدانید که مخالفت با ایشان، مخالفت با امام(ره) است و مخالفان ایشان در حقیقت با امام مشکل دارند. شبکه اجتهاد: با گذشت چهار دهه از عمر انقلاب اسلامی، هنوز زوایای زیادی از ابعاد شخصیتی ‌امام خمینی (ره) ناشناخته است. یکی از راه‌های شناخت این ابعاد ناشناخته مراجعه به اعضای بیت امام راحل است؛ افرادی که با امام حشر و نشر داشته‌اند و از نزدیک مشی ایشان را لمس کرده‌اند. در همین رابطه، روزنامه جام‌جم با حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی اشراقی، نوه امام …

مدیر مدرسه تمهیدی و مسئول پذیرش مدرسه عالی فقه و علوم اسلامی گفت: با توجه به تاکیدات مقام معظم رهبری و مصوّبات ما در این مدرسه عالی به دنبال تربیت متخصصین دانش فقاهت هستیم و در این زمینه گام‌های موثری برداشته ایم. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین علی اصغر همتیان، با اشاره به تاریخچه موسسه عالی فقه و علوم اسلامی به حوزه گفت: این مرکز آموزش عالی به امر مبارک مقام معظم رهبری تاسیس شد و در سال ۹۵ اولین پذیرش را انجام داد. استاد حوزه علمیه قم افزود: این موسسه با هدف برنامه ریزی و اقدام در امر …

«سومین کارگاه آموزشی و پژوهشی فلسفه علم اصول» ویژه اساتید و طلاب سطح سه و چهار حوزه علمیه و دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار می‌شود. به گزارش شبکه اجتهاد، در این کارگاه یک روزه که به همّت مرکز تخصصی آخوند خراسانی(ره) و گروه پژوهشی فقه کاربردی پژوهشکده اسلام تمدّنی تشکیل خواهد شد، حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی الهای خراسانی، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد با موضوع «اجتهاد در کشاکش مذاهب، از منبع معرفت تا روش کسب معرفت»» حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سعید ضیائی‌فر، استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم و عضو هیئت علمی پژوهشگاه …

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم‌ و فرهنگ اسلامی، «عدم‌ حضور فعال فقه در جامعه» را یکی از آسیب‌های فقه موجود برشمرد و اظهار کرد: فقه که واسط بین شریعت و انسان است به دلیل فاصله داشتن با انسان معاصر و شریعت فاقد حضور قابل توجه و فعال در جامعه – یا حداقل در بسیاری از لایه‌های آن- است. به گزارش خبرنگار‌ اجتهاد، چهارمین نشست «هم‌اندیشی فقه حکومتی» با ارائه نظریه فقه حکومتی حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی استاد خارج فقه حوزه علمیه و عضو مجلس خبرگان رهبری در جمع فضلای حوزه علمیه قم در دانشگاه باقرالعلوم(ع) برگزار شد. استاد مبلغی در …

رهبری در سال ۸۹ به قم آمدند و عده‌ای از بزرگان در جلسه با ایشان از وضعیت علمی حوزه تعریف کردند؛ اما من به ایشان گفتم که آقا اگر نظر من را می‌خواهید باید بگویم که این حوزه فقیه‌پرور نیست. امروز نمی‌توان به حوزه برای فقیه‌پرور بودنش امیدی داشت مگر مراکز اقماری که کارهای اجتهادی خوبی انجام می‌‌دهند. شبکه اجتهاد: «به‌روز بودن حوزه و روحانیت» موضوع گفت‌وگو با آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی است. او در این گفت‌وگو برخی از فعالیت‌های انجام شده در مرکز فقهی ائمه اطهار (ع) را هم توضیح می‌دهد و معتقد است موسسه‌های اقماری حوزه کارهای بسیار …

شبکه اجتهاد: نویسنده کتاب «الصحیح من سیره الامام علی(علیه‌السلام) من الولاده الی الخلافه» یا «المرتضی من سیره المرتضی» در ۲۵ صفر سال ۱۳۶۴ هـ. ق در روستای دیر قانون در منطقه جبل عامل به دنیا آمد و در روستای عیثا الجبل رشد کرد و بالید. خواندن و نوشتن را نزد پدر آموخت و تا سن ۱۷ سالگی که در زادگاهش بود از کتاب‌خانه شخصی پدر استفاده‌های زیادی برد. از سال ۱۳۸۲هـ. ق تا ۱۳۸۸ هـ. ق را با مشغولیت به علوم دینی در حوزه نجف اشرف به سر برد و آنگاه به قم مهاجرت کرد. شروع کار او در پژوهش‌های …