شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
مدرس حوزه و دانشگاه با بیان اینکه یکی از پیام‌های مهم بعثت پیامبر(ص) در بحث اجتماعی اصل «تقریب و نفی تنفیر» است، گفت: نفی تنفیر بدان معناست که پیامبر(ص) به دنبال آن بود که انسان‌ها اهل نفرت از یکدیگر نباشند و یکی از تلاش‌هایی که در طول ۲۳ سال پیامبری خود انجام دادند و شعاع آن را تا ابدیت زندگی انسان پراکنده کردند، مسئله نفی نفرت بود.
به گزارش شبکه اجتهاد، بعثت نوری بود در ظلمت، راهی در برابر بیراهه، هدایتی در مقابل ضلالت و سعادتی در تعارض با همه شقاوت‌هایی بود که روح و روان انسان‌ها را درتنگنا می‌افکند و شاهراه روشن انسانیت را به بن‌بست تاریک حیات حیوانی متصل می‌کرد.
آثار بعثت را نمی‌توان برشمرد که این واقعه عظیم و سترگ به گونه‌ای جهان را به تحول درآورد و بشریت را در بلندای قله‌های عزت و شرف و رهایی نشاند و از اسارت‌های پیدا و پنهان آزاد کرد که تا به امروز این ثمرات تداوم داشته است و تا فرداهای تاریخ امتداد خواهد داشت و هیچ عصر و زمان و نسلی را نمی‌یابیم که از نتایج شگرف این حرکت الهی بی‌نیاز باشد.
برای بررسی تأثیرات اجتماعی مبعث رسول اکرم (ص) در جامعه مسلمین « ایکنا» به گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحسین خادمیان نوشآبادی، مدرس حوزه و دانشگاه پرداخته است که مشروح آن را در ذیل مطالعه می‌کنید.
درباره تأثیرات اجتماعی مبعث رسول اکرم(ص) چه میتوان گفت؟
خادمیان: بی‌شک یکی از مهمترین مباحثی که به عنوان توجه دادن جامعه جهانی در طول تاریخ قرون گذشته میتوان بدان اشاره کرد، موضوع بعثت آخرین فرستاده خداوند سبحان است، به‌گونه‌ای که اگر واژه بعثت، انبعاث و مبعث را به کار ببریم، اتکال همه مسلمانان و نیز اهل غیر اسلام که در فضای تحقیق و تفحص به سر می‌برند، معطوف و متوجه سیره و سنت و انقلاب خاتم انبیا(ص) خواهد بود.
لذا اگر بخواهیم درباره این واقعه مهم سخن برانیم که فضای زیادی از تاریخ را به خود معطوف کرده است، هیچ شخصیتی در تاریخ شاید به این صورت نباشد که طرفداران و مخالفان او به اینطور در رابطه با شخصیت او مقالات، تحقیقات، مدخل دایره‌المعارف و کتاب داشته باشند. لذا پیامبر اکرم(ص) یکی از شخصیت‌های معدود در تاریخ است که این‌گونه به ایشان و شخصیت گرامی‌شان پرداخته شده است. شاید این مقدار از تحقیقات از سوی مستشرقان، موافقان و مخالفان در رابطه با حضرت عیسی(ع) که جمعیت فراوانی بر روی کره زمین پیروان ایشان هستند و نیز حضرت موسی(ع) انجام نشده باشد. لذا تحقیقات زیادی از سوی بسیاری از دانشمندان به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم در رابطه با پیامبر(ص) انجام شده است.
اگر بخواهیم وارد فضای مبعث و تأثیرات اجتماعی مبعث پیامبر(ص) بشویم، باید به ارکان مبعث پرداخته و از آن‌ها به خوبی استفاده کنیم. با توجه به تأملی که در فضای شناخت انسان وجود دارد، برخی از شاخص‌ها می‌توانند به عنوان ارکان وظایف انسانی مطرح شوند تا انسان بتواند از طریق انجام این ارکان به رهاورد حیات و زندگانی خود برسد. مسائلی مانند علم‌آموزی، فرهنگ، حکومت، سیاست و … هر کدام یکی از ارکان زندگی انسان هستند. یکی از مهمترین این ارکان، اجتماعی بودن انسان است. در فضای مستشرقان و مخالفان اسلام، یکی از اشکالاتی که به دین اسلام وارد شده این است که اسلام را دینی فردگرا و خشن معرفی می‌کنند؛ درحالیکه این مسئله کاملا اشتباه و نادرست است.
برخی در دوران شیوع کرونا از همین منظر وارد شده و این‌گونه بیان کردند که وقتی عبادات اجتماعی مسلمانان با توجه به کرونا تعطیل شد، مسلمانان احساس شکست کردند؛ چراکه به مباحث فردی عبادی فکر نکرده‌اند و زمانی که بحث‌های فردی مطرح می‌شود، این‌گونه عنوان می‌شود که مسلمانان برای مباحث و روابط اجتماعی فکری نکرده‌اند و اسلام پیروان خود را افرادی فردگرا می‌داند که آنچه از دیدگاه فردی درست است را انجام می‌دهند؛ در حالیکه اسلام یکی از بالاترین وظایف انسانی را مسئله اجتماعی بودن می‌داند که همین مسئله یکی از ارکان بعثت پیامبر اکرم(ص) است.
امام راحل(ره) مثال زیبایی در این زمینه دارند که می‌فرمایند: «انسان‌ها به مثابه قطرات باران هستند. باران اگر جمع شود، باعث اثر و خیر خواهد شد وگرنه تک قطره‌ها هیچ فایده‌ای نخواهند داشت». اسلام همین نگاه را دارد. لذا مرحوم صاحب جواهر و مرحوم نعمانی در تألیفات خود به بحث اجتماعی بودن انسان و اثرات اجتماعی آن و اینکه پیامبر(ص) چه زحماتی برای اجتماع انسانی متحمل شد، اشاره دارند.
مبعث پیامبر(ص) چه پیام‌هایی در حوزه اجتماعی به ویژه برای اجتماع امروزی دارد؟
خادمیان: یکی از پیام‌های مهم بعثت پیامبر(ص) در بحث اجتماعی اصل «تقریب و نفی تنفیر» است. نفی تنفیر بدان معناست که پیامبر(ص) به دنبال آن بود که انسان‌ها اهل نفرت از یکدیگر نباشند. یکی از تلاش‌هایی که پیامبر(ص) در طول ۲۳ سال پیامبری خود انجام داده و شعاع آن را تا ابدیت زندگی انسان پراکنده کرد، مسئله نفی نفرت بود. لذا اسلام تنفر و نفرت را دوست ندارد. این بدان معنا است که انسان نباید به گونه‌ای زندگی کند که به مختصر بهانه‌ای از دیگران متنفر و بیزار بوده و آن‌ها را تحقیر و تمسخر کند.
امام کاظم(ع) می‌فرمایند: «خدا لعنت کند کسی را که احکام اسلام را به‌گونه‌ای عمل می‌کند که مردم از خدا و رسول او متنفر می‌شوند». لذا مسئله اجتماع و دعوت به جذب حداکثری و دفع حداقلی در دیدگاه پیامبر(ص) بسیار مهم بوده است. گاهی وقتی به مطالعه رفتار پیامبر(ص) با مخالفان خود می‌پردازیم، از این رفتار تعجب می‌کنیم. روزی فردی در مجلسی به برخی افراد از جمله قبیله پیامبر(ص) توهین کرده و این‌گونه عنوان کرده بود که پیامبر(ص) نیز که در این قبیله به وجود آمده، مانند درختی است که در یک فضای مرداب‌گونه متولد شده است. این خبر به گوش پیامبر(ص) رسید و ایشان فورا از طریق اذان جامعه مردم را در مسجد جمع کرده و طی خطبه‌ای به اخلاق و ادب اجتماعی پرداختند و فرمودند که چه می‌شود که برخی به قبایل دیگر توهین می‌کنند؟ هیچ‌کس حق ندارد در جامعه به‌گونه‌ای رفتار کند که اخلاق اجتماعی را زیر پا بگذارد. امروز در جامعه ایران اسلامی با مسئله انتخابات مواجه هستیم. نامزدهای انتخاباتی حق ندارند در فضای تبلیغاتی به دیگران توهین کرده و از آن‌ها عیب‌جویی کنند. به فرموده پیامبر(ص) هیچ‌کس حق ندارد برای خوب جلوه دادن خود به دیگران توهین کند. بنا به توصیه پیامبر(ص) مسلمانان باید ادب و اخلاق اجتماعی را رعایت کرده و ضمن بیان خوبی‌های یکدیگر، بدی‌ها را در خلوت برای هم مطرح کرده و آن را از یکدیگر دور کنند.
یکی از پیام‌های مبعث این است که اسلام به دنبال نفی نفرت است. هر انسانی بدی و ظلم و ستم را بد می‌داند. اینکه در قرآن کریم این‌گونه آمده است که «اَشِدّاءُ عَلَی الکُفّار»، منظور از کفار کسانی است که اهل ظلم هستند. پیامبر(ص) با کفار زندگی می‌کرد و از ظلم بیزار بود. پیامبر(ص) در طول زندگی خود با یهودیان و مسیحیان کنار آمده و در کنار ایشان زندگی می کردند. برخی امروز برای اینکه مسئله اسلام را مخدوش کنند، آمارها و ارقام جعلی از جنگ‌های پیامبر(ص) ارائه می‌دهند؛ در حالیکه بیشتر این آمار از سوی امویان و زبیریان و عباسیان برای توجیه جنگ‌های خود ارائه شد. این حکام برای اینکه خشونت حکومت خود را توجیه کنند، به جعل تاریخ و ارائه آمار و ارقام غلط از جنگ‌های پیامبر(ص) پرداختند. گوستاو لوبون این‌گونه بیان می‌کند که اگر تمامی جنگ‌های پیامبر(ص) کنار هم قرار دهیم، آمار کشته‌شدگان در این جنگ‌ها بسیار اندک است. وقتی پیامبر(ص) وارد مدینه شدند، نزدیک ۴۵ اصل را برای مردم بیان کردند که از این اصول به قانون اساسی مدینه تعبیر شده است و در بیش از دو سوم این اصول به بحث اخلاق اجتماعی پرداخته شده است. زمانی که پیامبر(ص) مکه را فتح کرد، به مسلمانان دستور داد که به کسی تعرض نکرده و اخلاق اجتماعی را به خوبی رعایت کنند. لذا بحث اخلاق اجتماعی و عدم تنفر یکی از اصول مهم و پیام‌های مبعث پیامبر(ص) است.
نکته بعدی در رابطه با ارکان مبعث، بحث تکریم خوبی‌ها و پرهیز از زشتی‌هاست. مبعث به ما یاد داد که باید خوبی‌های دیگران را تکریم کرده و آن‌ها نشر دهیم. امروز رفتارهای بسیار خوبی در میان اقوام مختلف ایرانی همچون اعراب، لرها، کردها، بلوچ‌ها و … وجود دارد که باید آن‌ها را تکریم کرده و در جامعه ترویج کنیم. پیامبر(ص) زمانی که خوبی‌های عبدالمطلب را مشاهده کرد، آن‌ها را به عنوان قانون اسلامی معرفی کرد تا تثبیت شده و در میان مسلمانان به عنوان اصول فقهی، معاملاتی و … نهادینه شود. مسئله بعدی پرهیز از بدی‌هاست. امروز باید سنت‌های بد همچون تجمل‌گرایی، اسراف و … دور انداخته شوند. لذا باید سنت‌های بدی که در میان ما وجود دارد را از بین ببریم. چندی دیگر با مسئله چهارشنبه‌سوری مواجه هستیم. از نگاه مبعثی جنبه شادی کردن مردم در مقوله چهارشنبه‌سوری بسیار زیبا و جالب است. پیامبر(ص) مبعوث شد تا دل‌های مردم را شاد کند. اسلام دین شادی است؛ چراکه بزرگترین غم‌ها را اسلام و بعثت از بین بردند. زمانی که زن‌ها در اوج ظلم بودند، پیامبر(ص) آن‌ها را نجات داد. اگر به مسئله چهارشنبه‌سوری به منزله نوعی شادی و تفریح اجتماعی بنگریم، باید آن را تقویت کنیم اما اگر این مسئله به بستری برای ترقه‌زنی و ایجاد ترس در جامعه تبدیل شد، باید از آن دوری کنیم.
نکته بعدی در رابطه با ارکان بعثت، حاکمیت ادب اجتماعی است. در این زمینه افراد حتی می‌توانند دیگران را طرد کنند اما به آن‌ها بی‌ادبی نکنند. در فضای بعثت مسئله فحاشی و بددهنی وجود ندارد. پیامبر(ص) این‌گونه فرمودند فردی که بددهنی کند، از اصل اصالت ادب خانوادگی محروم است. پیامبر(ص) در ۲۳ سال پیامبری خود بدترین فحاشی‌ها را تحمل کرد اما یک کلمه حرف رکیک نزدند. اصحاب خاص پیامبر(ص) نیز بدین‌گونه بودند هیچ‌گاه حرف رکیک به زبان نیاوردند. افرادی مانند امیرالمؤمنین(ع)، سلمان فارسی، ابوذر، مقداد و… از اصحابی بودند که ادب اجتماعی و فردی را از مبعث به ما تعلیم دادند.
بحث بعدی در رابطه با مبعث پیامبر(ص) این است که مبعث آمد تا ما را از غرور و خودخواهی دور کند. یکی از آفت‌های مهم در زندگی اجتماعی، غرور است. گاهی اوقات زن و مرد در زندگی زناشویی نسبت به یکدیگر غرور داشته و بعضا نسبت به هم فخرفروشی می‌کنند. مبعث آمد تا به ما یاد دهد که اهل فخر فروشی نباشیم. پیامبر(ص) همواره این‌گونه می‌فرمودند که من نیز یک انسان هستم و باید اخلاق نیکو داشته باشم. انسانی که اخلاق خوب نداشته باشد حتی اگر از تمامی فضیلت‌ها نیز برخوردار باشد، به جایی نخواهد رسید. لذا اولین گروهی که وارد جهنم می‌شوند، افراد بی‌اخلاق هستند.
مبعث آمد و به ما اخلاق و ادب اجتماعی و نفی غرور را یاد دهد. خداوند متعال در قرآن کریم به پیامبر(ص) می‌فرماید که اگر تو اهل تواضع نبودی، یک نفر هم ایمان نمی‌آورد. «فَبِمَا رَحْمَهٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ؛ پس به (برکت) رحمت الهى با آنان نرمخو و پرمهر شدى و اگر تندخو و سختدل بودى، قطعا از پیرامون تو پراکنده مىشدند. پس از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه و در کارها با آنان مشورت کن و چون تصمیم گرفتى بر خدا توکل کن زیرا خداوند توکلکنندگان را دوست مى‌دارد.» این آیه نشان دهنده تواضع کامل پیامبر(ص) است که بنده از آن به عنوان آیه «خسته نباشید» و «آفرین» یاد می‌کنم. پیامبر(ص) آن‌چنان اهل تواضع و شرکت در فضای اجتماعی بود که خود در ساخت مسجد شرکت کرده و هیزم جمع‌آوری می‌کرد. پیامبر(ص) مانند یک شهروند عادی و در دسترس رفتار می‌کرد. برخی مسئولان امروز فکر می‌کنند که چون مسئول هستند باید زندگی متفاوتی داشته باشند که این تفاوت‌ها باید نفرت مردم و زوال و عذاب آخرت می‌شود.
نکته بعدی که به عنوان درس مبعث در بعد اجتماعی بیان می‌شود، صبر است. آنچه پیامبر(ص) را موفق کرد، صبر بود. پیامبر(ص) صبر کرد تا از جاهلیت آن روز شخصیت‌هایی ماند بلال حبشی تربیت کرد. عباس عموی پیامبر(ص) این‌گونه بیان می‌کند که زندگی ما غرق مسائل مادی همچون خانواده و احشام خود بود اما پیامبر(ص) به ما یاد داد که آسمان و ماورایی و علم و فرهنگی نیز وجود دارد. ویل دورانت در رابطه با پیامبر(ص) این‌گونه بیان می‌کند که آن مرد عرب با طلوع اسلام و قرآن خود در شبه جزیره حجاز دنیا را روشن کرد. امروز تمامی محققان و مستشرقان به این مسئله اذعان می‌کنند که پیامبر(ص) جهان را نورانی کرد و نور اسلام را به تمامی جهان رساند.
اسلام آمد تا خرافات را از جامعه بزداید. با توجه به برخی تفکرات تعصبی در حوزه مذهب و نیز برخی تفکراتی که رفتار اجتماعی نادرست انسان را با توسل به پاکی دل توجیه می‌کنند، چگونه باید از اسلام ناب در این زمینه محافظت کنیم؟
خادمیان: برخی افراد برای توجیه تنبلی و فرار از حق بهانه‌تراشی، می‌کنند که یکی از این بهانه‌ها این است که با دل پاک میتوان هر کاری را انجام داد. ما باید واقع‌نگر باشیم و از خود بپرسیم که آیا با صرف دل پاک میتوان زندگی کرد؟ البته دل پاک مسئله خوبی است اما همه ارکان زندگی این نیست. پیامبر(ص) آمد که به ما بیاموزد تا چگونه دل پاک و رفتار پاک داشته باشیم. مسئله رفتار پاک را باید شخصیتی که به اصل مهندسی هستی متصل است، به انسان‌ها بیاموزد. اینکه هر کسی بخواهد از نظر خودش رفتار پاک را ارائه دهد، باعث ایجاد تعارض خواهد شد؛ چراکه ممکن است هر فردی رفتار خود را به عنوان رفتار پاک بداند. زمانی که شخصیتی که به خالق عالم متصل است و تمام نیازهای کوچک و بزرگ انسانیت را می‌شناسد، اصل رفتار پاک را معرفی کند، فطرت انسانی آن را می‌پذیرد و آن اصل می‌تواند بشریت را نجات دهد.
از سوی دیگر برخی افراد دارای جهل معرفتی هستند. ما باید به متدینانی که به جای معرفی اسلام و پیامبر(ص) به دنبال معرفی خود و ارائه برداشت خود به دیگران بوده و قصد دارند تا مردم را تابع خود کنند، این‌گونه بیان کنیم که مسیر آن‌ها کاملا ناصحیح و غلط بوده و مردم را بیزار می‌کند. مرحوم امام(ره) مرجع پذیرفته شده در میان تمامی ایرانیان بود اما زمانی که ایشان حاکم شد، به ایشان گفتند که برخی از مسئولان و ائمه جمعه برخلاف سخنان شما عمل می‌کنند که امام(ره) در پاسخ به آن‌ها فرمودند که مگر مردم باید همگی مقلد من باشند؟! گاهی اوقات افرادی که جهل معرفتی دارند، قصد دارند تا مردم را تابع خود کنند. امام رضا(ع) این‌گونه فرمودند که اگر ما را به درستی برای مردم معرفی کنند، همگان به سوی ما می‌دوند.
با توجه به دشمنی کینه‌توزان در ارائه تصویر خشن از پیامبر(ص) در جهان، برای ارائه چهره رحمت‌گونه پیامبر(ص) به جهانیان چه باید کرد؟
خادمیان: امروز دنیا به خوبی فهمیده است که پیامبر اسلام(ص) پیامبر رحمت است. امروز در رأس تمامی جنگ‌ها عالم مخالفان پیامبر(ص) قرار دارند. طی دو قرن گذشته تمامی جنگ‌های وحشتناک عالم از سوی دشمنان و مخالفان رسول گرامی اسلام(ص) به راه افتاده است. رژیم صهیونیستی منحوس که بزرگترین دشمنان پیامبر(ص) است در جنگ غزه تاکنون بیش از ۲۸ هزار نفر را به شهادت رسانده است. باید بگوئیم اتفاقا کسانی که از پیامبر(ص) دور می‌شوند، خشن هستند. در جنگ جمل حدود ۱۷ هزار انسان از صبح تا عصر کشته شدند و باعث و بانی این جنگ نیز کسانی بودند که از پیامبر(ص) دور افتادند. لذا قرآن‌سوزان و کسانی که به پیامبر(ص) توهین می‌کنند، خود می‌دانند که دنیا فهمیده است پیامبر(ص) پیامبر رحمت است.
موضوع دیگری که در این زمینه تأثیرگذار است، کم‌کاری ماست. ما نسبت به معرفی شاخص‌های رفتاری بعثت پیامبر(ص) کم‌کاری کرده‌ایم. امروز متأسفانه حتی کتابی درباره تاریخ اسلام و بعثت پیامبر(ص) تألیف شده و در حوزه نیز از آن تقدیر می‌شود؛ در حالیکه در این کتاب بزرگترین توهین‌ها به پیامبر(ص) صورت گرفته است! لذا در این زمینه کم‌کاری صورت گرفته است. ما قرار بود دنیا را به ادب پیامبر(ص) مؤدب کنیم اما امروز خود در دنیا ذوب شده‌ایم. برخی فکر می‌کنند که شادی حتما باید با ساز و دهل همراه باشد. ما در رابطه با معرفی پیامبر رحمت(ص) به جهانیان در حوزه رسانه، درس خارج، تألیف کتاب و … کم‌کاری کرده‌ایم.
امروز چنانچه نتوانسته‌ایم به وعده‌های خود عمل کنیم، به دلیل این است که از بعثت پیامبر(ص) و پیام‌های مختلف آن دور مانده‌ایم. مقام معظم رهبری چناچه وعده‌ای به مردم داده‌اند خود ایشان اولین فردی هستند که به دنبال تحقق آن وعده می‌روند. متأسفانه برخی مسئولان خائن و یا بدون تخصص در نظام وعده‌هایی به مردم دادند که با عدم تحقق آن زمینه دلسردی برخی از مردم را فراهم کردند. لذا امروز باید با استفاده از فضای رسانه‌ای و شبکه‌های مختلف رسانه‌ای دنیا را به سوی پیامبر(ص) معطوف کنیم. امروز متخصان جامعه باید حقایق اخلاق اجتماعی، فردی، اقتصادی و سیاسی پیامبر(ص) را در تمامی ابعاد از منابع امامیه استخراج کرده و در اختیار جامعه قرار دهند.
