توجه داشته باشید که کارآمدی، فعلیت لولاالمانع است؛ مثلا اگر متفکری را زندانی کنند، دیگر کارآمد نیست؛ اما در این ناکارآمدی، او مقصر نیست. متاسفانه با تأسی به علوم مدرن در ایران و جداسازی نهادی به‌نام دانشگاه و حوزه از یکدیگر، فاصله زیادی بین علوم انسانی و اسلامی افتاده است. در این جبر تاریخی، نمی‌‌توانیم بگوییم علم فقه در حوزه‌های ایران، مانند قدیم، اثرگذار نیست و نقش ندارد؛ چون ممکن است در یک قسمت دیگر، بین علوم اسلامی و سایر علوم دیوار کشیده باشند و علم فقه در این باره مقصر نباشد. اختصاصی شبکه اجتهاد: با گذشت قرون متمادی از …

شبکه اجتهاد: «فقه سیاسی» شیعه به‌عنوان یک دانش فقهی که به استخراج و بیان احکام شرعی ناظر بر امور سیاسی می‌پردازد از ظرفیت‌ بسیاری برخوردار است ،اما ما از همه آن ظرفیت‌ها به قدر کفایت بهره ‌نگرفته‌ایم و لازم است فقه سیاسی ما در برخی امور ورودی جدی‌تر داشته باشد تا بتواند از این ظرفیت‌ها بهره‌مند شود. در این گفتار سعی می‌کنیم به برخی از آنها اشاره کنیم. «دولت»؛ واحد مطالعه در فقه سیاسی برخی معتقدند در فقه «دولت» قابل بحث نیست. این در حالی است که واحد مطالعه ما در فقه سیاسی باید «دولت» و نظام سیاسی باشد. در …

شیخ ابوجعفر محمد بن طوسی مشهور به شیخ طوسی و ملقب به شیخ الطائفه از جمله شخصیت‌هایی است که نهنگ‌وار اقیانوس‌های دانش را موج نوشی کرد و در هر وادی‌ای نشان از پیرِ دانش گرفت. به گزارش شبکه اجتهاد، کمتر نوشتۀ مستقل و جامع به بحث از ابعاد مختلف دانش و اندیشه‌های او پرداخته است و منهای مجموعه مقالات هزارۀ شیخ طوسی اثر دیگری در این باب نمی‌بینیم. کتاب طوسی‌پژوهی، دربردارندۀ ۳۵ مقاله در باب شرح حال و آثار شیخ طوسی است که توسط جمعی از نویسندگان به کوشش مهدی کمپانی زارع به همت خانه کتاب منتشر شده است. در …

شبکه اجتهاد: استاد سید حسن شیرازی در سال ۱۳۲۰ شمسی در خانواده علم و تقوا در شهر نجف به دنیا آمد. والد معظم ایشان، آیت‌الله العظمی سید عبدالله شیرازی، از مفاخر بزرگ جهان تشیع و از مشاهیر و شخصیت‌های پرآوازه حوزه‌های علمیه نجف اشرف و مشهد مقدس بود. سید حسن شیرازی که تربیت یافته پدر و مکتب نجف بود، دوران کودکی و نوجوانی را زیر نظر پدر گذراند و مقدمات دروس حوزوی، قرآن و حدیث را از ایشان آموخت. وی در محضر آیات عظام سید ابوالقاسم خویی، امام خمینی، میرزاهاشم آملی،  سید محمد هادی میلانی، میرزاعلی آقا فلسفی و سید …

ما می‌توانیم یک موجود روحمند را به ربات پیوند بزنیم، ولی ربات بماهوربات هیچ‌وقت روح پیدا نمی‌کند. وقتی‌که ربات مُدرک نشود پس هیچ‌وقت مجتهد نمی‌شود، بلکه فقط یک ابزار است که در اختیار مجتهد قرار می‌گیرد. گاهی اجتهاد سیستمی را به معنای اجتهاد توسط سیستم، بدین معنا که سیستم کار اجتهاد را انجام دهد تعریف کرده‌اند؛ اما فهمیده‌اند که این کاملاً غلط است. اجتهاد سیستمی، در حقیقت اجتهادی روشمند است از یک مبدأ شروع می‌شود به یک مقصد ختم می‌شود. وقتی‌ از کلمه سیستم استفاده می‌کنیم نباید این لفظ ما را فریب بدهد. اجتهاد سیستمی اجتهادی روشمند است که فقیه …

شبکه اجتهاد: تامین عدالت به‌ویژه در حوزه قضایی از مهم‌ترین رسالت‌های پیامبران الهی است و چون رسیدن به آن بدون حاکمیت ممکن نیست، تامین عدالت جزو اهداف نظام سیاسی الهی قرا می‌گیرد و رهبری نظام در این حوزه برخوردار از اختیارات و وظایفی می‌شود. «لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمِیزانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ لِیَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَیْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزِیز»؛ به‌راستی پیامبران خود را با دلایل آشکار روانه کردیم و با آنها کتاب و ترازو را فرود آوردیم تا مردم به انصاف …

قرار بود که کتاب آیات شیطانی نقطه‌ی آغازی بر تحقیر نظام‌مند جهان اسلام باشد اما حکم قاطعانه‌ی امام خمینی رحمهالله‌علیه آن برنامه را از بین برد. زنجیره‌ی پلید توهین به اسلام از راه‌های مختلف دنبال می‌شود تا در جنگ اراده‌ها، اراده‌ی جهان اسلام را بشکند. تجربه‌ برخورد با آیات شیطانی به ما ثابت کرد «پایبندی بر اصول اسلامی و کوتاه نیامدن از آنها در چالش‌های بین‌المللی» از مهمترین بایسته‌هایی است که باید برای موفقیت در دیپلماسی رعایت شود. شبکه اجتهاد: مهرماه ۱۳۶۷ بود که انتشارات وایکینگ انگلستان -زیرمجموعه‌ی انتشارات پنگوئن- کتاب جدیدی به نام «آیات شیطانی» را به قلم سلمان …

اختصاصی شبکه اجتهاد: تاکنون تعاریف مختلفی از مکتب‌شناسی فقهی ارائه شده است؛ به نظر نگارنده، مکتب‌شناسی فقهی یعنی بحث از مبانی روش‌ساز که مراحل و ‌روش‌های اجتهاد هستند. این سه حیطه، بیشتر در بحث‌های مکتب‌شناسی وجود دارد؛ چون مکتب‌شناسی فقهی، یک امر اعتباری است و امری نیست که وابسته به‌واقع باشد؛ بنابراین تعریف این علم، وابسته به اغراض ما است و غرضمان یک شناخت هدفمند و نظام‌مند از اجتهاد است. حال برای نیل به این غرض، باید چه جاهایی و چه مطالبی را بررسی بکنیم؟ به نظر می‌رسد همۀ این‌ مباحث، در دو قالب کلیِ موضوع شناسیِ فقهی یا حکم …

مشکل دیگر، این است که غیر از فقها، افرادی که هیچ تخصص مرتبطی با حوزه موسیقی و هنر ندارند یا اگر تخصص دارند، در زمینه فقه، فهم درستی از اسلام ندارند، در این زمینه اظهارنظر می‌کنند. برای مثال مدتی قبل، فردی با استناد به گفته‌های مرحوم دکتر شریعتی که گفته بود: «هیچ سند، آیه و روایتی مبنی بر حرام بودن موسیقی وجود ندارد.» درخواست پخش صدای بانوان در موسیقی را کرده بود. آقای شجریان در کلیپی گفته بود: «من یازده تا بیست‌ویک بار قرآن را خوانده‌ام ولی جایی از آن ندیده‌ام که موسیقی را حرام کرده باشد. این حرمت موسیقی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: ازجمله ثمرات مهم سنخ شناسی مسئله اصولی، ورود و خروج دقیق به مسئله است. بدیهی است برای دستیابی به این مهم، ابتدا بایستی دانشمند اصولی دسته‌بندی صحیحی از مسائل علم اصول ارائه داده باشد. در ادامه قصد داریم یک نمونه کاربردی در این زمینه را بررسی کنیم. شهید صدر برای مباحث الفاظ علم اصول تقسیم‌بندی ارائه کرده است و مثال‌هایی برای هر دسته زده است. ایشان ذیل یکی از اقسام مباحث الفاظ علم اصول مبحثی را مثال زده‌اند (وضع و معانی حروف) و دیدگاه آخوند خراسانی را در آن مبحث نقد کرده‌اند که از نقد ایشان متوجه‌ …

حجت‌الاسلام والمسلمین رستم‌نژاد گفت: طرح اصلاح «برنامه آموزشی و درسی سطوح عالی حوزه‌های علمیه»، تاکنون ده‌ها و صدها جلسه کارشناسی را در چارچوب رهنمودهای مراجع عظام تقلید و رهبر معظم انقلاب و استفاده از آراء و نظرات کارشناسان، اساتید و فضلا، به خود اختصاص داده است. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی رستم نژاد، درباره طرح اصلاح «برنامه آموزشی و درسی سطوح عالی حوزه‌های علمیه»، اشاره کرد و گفت: این طرح از سال ۹۴ با نگاه اصلاحی و رفع مشکلات آموزشی و با ابتناء بر حفظ اصالت‌های حوزه و تحفظ بر سنت‌های اصیل آن، مورد عنایت خاص اعضای محترم …

شبکه اجتهاد: واقعه عاشورا بارها و بارها مورد پرسش و کاوش قرارگرفته و هر چه زمان می‌گذرد، ابعاد ناگشوده دیگری بر زوایای کاویده پیشین آشکار می‌شود اما در این میان، فلسفه و انگیزه حرکت امام حسین(ع) به چالشی سخت در میان محققان تبدیل شده و تحلیل‌گران از هر سو با زاویه‌ای خاص به آن نگریسته‌اند. این نوشتار بر آن است تا نشان دهد که نهضت حسینی را باید در وسعتی فراخ‌تر از یک دوره و شرایط زمانی خاص و با نگاهی ژرف‌تر از یک رویکرد مشخص نگریست. با این افق نگاه، نه تنها عناصر این واقعه بهتر قابل فهم است …

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله سید علی حسینی میلانی، شاگرد مطرح آیت‌الله وحید خراسانی و استاد قدیمی دروس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم است. به مناسبت ایام عزاداری سیدالشهدا، از وی در رابطه با ابعاد فقهی واقعه عاشورا و عزاداری اباعبدالله (ع) پرسیدیم. رویکرد فقهی او به مسائل در کنار تسلط وی بر مباحث امامت، گفتگوی جالبی را رقم زد. اجتهاد: آیا راه علم به وقایع عاشورا منسد است یا منفتح؟ و اگر منفتح است چگونه باید دسترسی پیدا کرد؟ و اگر منسد است وظیفه چیست؟ میلانی: وقایع عاشورا مثل سایر وقایع در تاریخ اسلام است. علم به مقداری …

اختصاصی شبکه اجنتهاد: حجت‌الاسلام‌ والمسلمین رضا اسلامی، عضو هیئت‌علمی پژوهشکده حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و پژوهشگر قدیمی فقه و اصول در حوزه علمیه قم است

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌‌الله حاج سید محمد ابن الرضا، از اساتید درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، در گفتگو با «اجتهاد»، به آسیب شناسی آنچه تحت عنوان «آسیب‌شناسی عزاداری» مطرح است پرداخت. وی معتقد است مطالبی که تحت عنوان آسیب‌شناسی عزاداری مطرح می‌شود، ناشی از ناآگاهی و عدم معرفت به مقام امام معصوم است.

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمد صادق علم الهدی از اساتید سطوح عالیه و خارج حوزه علمیه قم معتقد است اگر چه راه علم به وقایع تاریخی از جمله جزئیات واقعه عاشورا منسدّ است اما برای نقل وقایع تاریخی لازم نیست حتماً علم داشته باشیم. مسئول هیئت علمی مدارس لنگرودی در گفتگو با اجتهاد، ابزار معاش بودن مداحی در طول قرون گذشته را عاملی مهم برای تحریف وقایع عاشورا می‌داند.

شبکه اجتهاد: «وقتی صحبت از «حق الناس» یا همان «حقوق بشر» می‌شود انواعی از آن به ذهن همه می‌رسد. ۱. حق مالی دارایی: اینکه تصرف و غصب اموال مردم جز حق‌الناس است. گرانفروشی، احتکار، تقلب، غش در معامله؛ سرقت، کم‌فروشی، فریب در معامله، تدلیس و… نمونه‌ای از حق مردم است و کسی که از این طریق اموال مردم را به چنگ آورد دچار تصرف در حق مردم، حقوق بشر یا همان حق‌الناس شده است. ۲. حق آبرو و شخصیت و دارایی اجتماعی: آبرو بخشی مهم از دارایی اجتماعی شهروندان است که تصرف نابه‌جا در آن، منجر به تضییع حق‌الناس و …

حجت‌الاسلام سیدمحمدکاظم طباطبایی با بیان اینکه در دوره صفویه و قاجاریه منابع تاریخ عاشورا بسیار متنوع بود، اما متاسفانه به عللی، منابع غیراصیل و داستان‌سرایی و داستان‌پردازی منابع اصلی را تحت‌الشعاع قرار داد، گفت: در دوره اخیر این آثار کم شده است، ولی زبان حال جایگزین شده و کار را خراب کرده است. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدکاظم طباطبایی، رئیس دانشکده علوم و معارف حدیث دانشگاه علوم قرآن و حدیث، در نشست علمی «منابع اصیل تاریخ عاشورا» با بیان اینکه تاریخ‌پژوهی انواعی دارد، گفت: یکی تاریخ‌پژوهی به معنای وقایع‌نگاری است یعنی ارائه گزارش از حوادث و گاهی تحلیل …

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به تقدم مصالح اخروی بر منافع دنیوی در حکمرانی حسینی، تفاوت‌های حکمرانی اسلامی و اموی را برشمرد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام ‌والمسلمین نجف لک‌زایی در اولین قسمت از ویژه برنامه «مسیر» به تشریح موضوع حکمرانی پرداخت و گفت: با توجه به اینکه قیام امام حسین(ع) در تقابل با حکومت وقت بوده، یک بعد پررنگ در این قیام بُعد سیاسی آن است. در حوزه سیاست گاهی از حکومت صحبت می کنیم و گاهی از حکمرانی سخن به میان می آوریم. وقتی ما از حکومت سخن می گوییم، بیشتر جنبه ایستایی آن مد …

شبکه اجتهاد: جناب آقای مصطفی ملکیان ابراز داشته‌اند که ما از حادثه کربلا بسیار بسیار کم می‌دانیم و غالب روایاتی که نقل می‌شود مربوط به دوران صفوی به این طرف است و اینکه منابع چندان زیادی برای ثبت روایات تاریخی در قرن نخست وجود نداشته. آنگاه استناد می‌کنند به فرمان خلیفه دوم در رابطه با منع کتابت حدیث و اینکه گفت: حسبنا کتاب الله. من احتمال می‌دهم کثرت مطالعات استاد ملکیان در رشته‌های دیگر علوم مانع شده تا آن دانشمند محترم به درستی با تاریخ اسلام و منابع تاریخی و وضعیت تاریخنگاری در صدر اسلام آشنایی یابند. چند نکته را …

عضو شورای بانکی حوزوی گفت: اگر حیله‌های ربوی حل نشود مشکلات اصلی نیز حل نمی‌‌‌شود. این حیله‌ها بر اساس نظر فقهی مراجع از جمله امام و رهبری حرام قطعی است و باید در قانون به صراحت بیاید. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین احمدعلی یوسفی، مسئول مرکز راهبری اقتصاد مقاومتی حوزه‌های علمیه در نشست خبری که در خبرگزاری حوزه برگزار شد، به طرح بانکداری اسلامی که در حال بررسی در مجلس شورای اسلامی است پرداخت و گفت: شورای بانکی حوزوی با تلاش همه فعالان حوزوی و دانشگاهی که دارای دغدغه اقتصاد اسلامی هستند چهار بار جلوی طرح بانکداری مجلس را …

شبکه اجتهاد: موضوع حجاب قانونی (لطفا حجاب اجباری سکولارها خوانده نشود) از ابتکارات سردمداران اسلام سیاسی و ارکان فقه الحکومه است. با وجود اتفاق نظر دو گفتمان درباره پذیرش اصل قرآنی حجاب، درمورد قلمرو آن بین دو جریان سنّتی و سیاسی اختلاف نظر جدی وجود دارد. ضرورت طرح بحث حجاب قانونی، در برابر حجاب اجباری سکولارها، آنجا خود را نمایان می‌کند که برخی از دگراندیشان، با آگاهی از شکاف فکری این دو گفتمان، از این آب گل‌آلود صید خود را گرفته و ایده حجاب قانونی را تضعیف می‌‌‌کنند. سکولارها در این اختلاف نظری، این باور نادرست را تزریق می‌کنند که …

حجت‌الاسلام رضا دهقان‌نژاد، با اشاره به وجود ابهام در قوانین نشوز و مخالفت برخی فتاوا و قوانین با اصل قرآنی معاشرت به معروف، بیان کرد: اصل «معاشرت به معروف» باید بر فتاوا و قوانین خانواده حاکم شود. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین رضا دهقان‌نژاد، استادیار گروه آموزشی فقه و حقوق اسلامی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، در نشست علمی «ارزیابی دیدگاه‌های فقهی درباب نشوز زوجه بر مبنای اصل معروف» گفت: اصل معاشرت به معروف می‌تواند مانند اصل کرامت و عدالت به عنوان اصل اولیه مطرح باشد، در حالی که ما وقتی در بحث روابط زوجین به مشکل برخورد کنیم، به …

شبکه اجتهاد: هنگامی که با انبوهی از یادداشت‌ها درباره چندهمسری، حجاب اجباری و دیگر هنجارها/ضدهنجارهای مربوط به جامعه ایرانی ـ اسلامی مواجه شدم، اقتضائات و بازی‌های فضای مجازی را بهتر و بیشتر لمس کردم. آنچه بیان می‌شود با احترام به ایده‌های شرکت‌کنندگان در چنین مباحثاتی، تلاش می‌کند به‌جای «فرو غلطیدن در» و «تن‌دادن به» روندهای رایج، خوانشی حتی‌المقدور بی‌طرفانه نسبت به یک چالش روش‌شناختی در چنین جدال‌هایی ارائه کند. دلیل اصلی منجر نشدن چنین جدال‌هایی به‌فایده معرفت‌شناختی ـ هرچند ممکن است منافع غیرجمعی و غیرمعرفت‌شناختی را تأمین کند ـ فروکاستن سطح تحلیل به یک بُعد است. انگاره ما درباره حجاب، …

رئیس گروه اقتصاد مرکز تحقیقات اسلامی مجلس عدم ممانعت از«خلق پول توسط بانک‌های غیر دولتی»، «بنگاه داری بانک‌ها» و «حیله‌های ربا» را از ایرادات اساسی شورای بانکی حوزوی و مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی به  طرح قانون بانک مرکزی دانست و گفت: از نمایندگان مجلس شورای اسلامی تقاضا داریم این اشکالات را در بررسی طرح قانون بانک مرکزی مورد توجه جدی قرار دهند. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین سید حسین میرمعزی، عضو هیأت علمی گروه اقتصاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در سخنانی گفت: اگر قرار است در نظام بانکی، تحولاتی رخ دهد، باید نظام بانکی ما از …

۳۰ سال قبل پیشنهاد دادم که مباحثات شورای نگهبان فیش‌بندی و به ابواب سنتی فقه تبدیل و به زبان عربی هم انجام شود در این صورت عروه الوثقی زمان ما خواهد بود زیرا تمامی مباحث مستحدثه در آن مورد توجه است. نوشتار و تبویب جدید فقه لازم است گرچه کار سختی است. به گزارش شبکه اجتهاد، استاد شیخ محمد سند در نشست علمی «فلسفه حقوق جزا از دیدگاه اسلام و غرب» که از سوی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه برگزار شد، گفت: تجربه بشر نشان داده و اسلام هم تاکید دارد که پیشگیری از جرم بهتر از مجازات است؛ همین قاعده …

استاد سیفی مازندرانی معتقد است: اصل اینکه رسول اکرم(ص) و امیرالمؤمنین(ع) الزام به حجاب اسلامی‌ نمی‌کردند ثابت نیست. ‌ولی برفرض عدم ثبوت، باید گفت: ترک فعل از جانب معصوم همانند فعل ایشان محاملی دارد؛ و در مفروض محاملی وجود دارد، مانند: عدم آمادگی و تحمل الزام به حجاب از جانب عموم زنان؛ لذا خوف بر کیان و بیضۀ اسلام وجود داشت؛ چون زمان حکومت رسول خدا(ص) و امیرالمؤمنین(ع) اوائل عهد اسلام بوده است؛ و اما سائر امامان معصوم(علیهم‌السلام) مبسوط الید نبوده‌اند و یا اینکه بی‌حجابی – به‌گونه‌ی مبتذل و فساد انگیز با انواع آرایش – در آن زمان شایع و …

اختصاصی شبکه اجتهاد: بنابر تقسیم مختار از فقه فرهنگی در نظامات به فقه نظام فرهنگی و فقه نظام مدیریت فرهنگی، در فقه نظام فرهنگی از جمله در فراغت‌گزینی‌های مکلفین بحث می‌کنیم که فراغت‌های ایمانی از اقسام آن است. یکی از این فراغت‌ها، شرکت در هیأت مذهبی است. مرادف واژه‌ی هیأت مذهبی در روایات، مجالس ذکر اهل‌بیت (ع) است و بررسی اجمالی فقه آن را در سه بخش می‌توان تبیین کرد: حد مطلوب شرع، امکان تسنین و مسئولیت‌های فرهنگی دولت. ۱. حد مطلوب شرع مجالس مطلوب ذکر اهل‌بیت علیهم‌السلام در روایات در سه قسم بیان شده است: ذکر علوم اهل بیت …

شبکه اجتهاد: مدرسه و مکتب فقهی امام خمینی (ره) ویژگی‌های ارزشمند متعددی دارد که به مثابه مقوم‌ها و مؤلفه‌های فقه آن فقیه بزرگ و مرجع تقلید والا مقام‌ می‌باشند. حضرت امام فقیهی اصولی است که علاوه بر سالها تدریس کتابهای رایج در سطوح عالیه حوزه‌ها، سه دوره تدریس خارج اصول در حوزه علمیه قم داشته و به موازات دو دهه تدریس خارج اصول، یک دوره کامل مسائل اصول فقه را به قلم خود نوشته که در معرفی‌های پیشین از آنها سخن گفته شده است. داشتن آثار متعدد فقهی مؤلفه دیگر شخصیت فقهی امام خمینی است؛ به این معنا که ایشان …

هر چند در دهه‌های گذشته مراکز علمی مهمی همانند جامعه مدینه، جامعه ام‌القری، دانشگاه بین‌المللی اسلامی با سرمایه‌های کلانی در جهان اسلام تأسیس شده‌اند، اما هیچکدام نتوانسته است بر الازهر مصر پیشی گیرند و آوازه‌ای بالاتر از آن در جهان اسلام به خود اختصاص دهند. به گزارش شبکه اجتهاد، مجموعه الأزهر شناسی نوشته سید مهدی علیزاده موسوی در چهار مجلد از سوی مؤسسه البیان للتواصل و التأصیل منتشر شد. عناوین مجلدات این مجموعه از این قرار است: ۱- منبع شناسی الأزهر ۲- الأزهر و الشیعه ۳- الأزهر و التقریب المذاهب ۴- تاریخ الأزهر. کتاب الأزهر شناسی می‌تواند جامعه علمی حوزوی …