اجتهاد و اصول فقه

استاد محمدرضا حکیمی در عمر پربرکتش آثار گران‌بهایی از خود برجای گذاشت. مجموعه آثارش در معرفی اسلام اجتماعی و حرکت آفرین از دوران جوانی و میانسالی به جامعه عرضه شد و از جایگاه خاص نزد اهل علم و تحقیق برخوردار است. شبکه اجتهاد: علامه محمدرضا حکیمی از سویی دیدبان هوشیار و آموزگاری امین برای شریعت بود و از سوی دیگر، دادبان بیدار و فریادگری استوار برای عدالت. توحید و عدالت را خلاصه همه آموزه‌های وحیانی می‌دانست و به همین سبب همواره درد دین و مردم را داشت. او جهادی عظیم در تبیین صریح معارف الهی از خود نشان داد که …

شبکه اجتهاد: عقل در مقام تحقیق در «دین» و «در باره دین» و نیز در دینداری و مقام تحقق دین، کارکردها و کاربردهای بسیاری دارد که این کارکردها به اقسام مختلف و متنوعی قابل تقسیم است. در یادداشت حاضر، ضمن ارائه هشت تقسیم براساس یکی از فراگیرترین تقسیمات کارکرد عقل، یعنی کارکردهای عام و کارکردهای خاص، به شرح مختصر موارد پرداخته می‌شود. نگارنده ضمن اذعان به این نکته که بحث مستوفا از این موضوع در یک مقاله به انجام نمی‌رسد، در ادامه، طرحنامه‌ای را با عنوان «ساختار تفصیلی کارکرد و کاربرد عقل در دین‌پژوهی» که می‌تواند دستمایه‌ای برای پژوهشی جامع …

نویسنده کتاب جریان شناسی فکری ایران معاصر گفت: مرحوم استاد حکیمی در حقیقت تجسم کتاب الحیات بود و کسانی که می‌خواهند ایشان را بشناسند باید کتاب الحیات را بخوانند. شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام دکتر عبدالحسین خسروپناه استاد حوزه و دانشگاه و نویسنده کتاب جریان شناسی فکری ایران معاصر در گفتگویی به اندیشه مرحوم استاد محمدرضا حکیمی پرداخته است که در پی می‌آید: مرحوم حکیمی چگونه شخصیتی بود و ایشان از نظر اندیشه‌ای، سبک زندگی چگونه می‌زیست؟ خسروپناه: مرحوم علامه استاد محمدرضا حکیمی شخصیت متفکری بود که متد تفکر او عمدتاً مبتنی بر قرآن و سنت بود. این به آن معنا نیست …

دومین جلد از کتاب «عیون اخبارالرضا(ع)» به همت گروه حدیث پژوهی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی منتشر شد. به گزارش شبکه اجتهاد، از میان مواریث گرانسنگی که در آن به معارف امام رضا(ع) پرداخته شده، می‌توان به جرأت کتاب شریف عیون اخبار الرضا(ع) که حاصل تلاش علمی «شیخ صدوق» است را سرآمد این کتب و رسالات درباره میراث عظیم امام هشتم(ع) دانست. کتاب عیون اخبار الرضا(ع) اثر فاخر شیخ صدوق و گلچینی از احادیث امام علی بن موسی الرضا(ع) در۶۹  باب با عناوین و موضوعات مستقل است. مؤلف تمام روایات را با سند کامل ارائه کرده است که ۲۳ …

شبکه اجتهاد: رحلت علامه محمدرضا حکیمی ما را به بازخوانی گران‌سنگ‌ترین اثر برجای‌مانده از او یعنی موسوعه یا دایره المعارف الحیاه(زندگی) فرا‌ می‌خواند چرا که بهترین میراث عالمان دین برای مردمان، کُتب حیات‌بخش آنان است. کتاب الحیاه مطابق توصیفی که مرحوم علامه حکیمی از آن در آثار خود بیان‌ می‌دارد و بر آن تأکید‌ می‌نماید، مجموعه‌ای است علمی، پژوهشی و تخصصی که در آن تعالیم اسلام بر پایه قرآن کریم و حدیث شریف گردآوری و تدوین شده است. این گردآوری و تدوین به‌گونه‌ای انجام پذیرفته و عنوان گذاری شده است که راه یک زندگی آزاد و پیشرو را، هم برای …

اختصاصی شبکه اجتهاد: استاد محمدرضا حکیمی صاحب قلمی دردآشنا و عدالت‌خواه، دلش بی‌تاب انسانیت، قلمش سرباز دین و دانش بود. او عصاره فقاهت در فروع و اصول و پیش‌گام در بازتولید مجتهدانه اندیشه‌های اجتماعی در دوران معاصر بود‌. زهد، تقوا، معنویت، مجاهدت علمی و عملی، نواندیشی چارچوب‌مند، احیای تاریخ مجاهدت‌های عالمان شیعه، تولید آثار فاخر در رشته‌های مختلف علوم اسلامی، عدالت‌خواهی ضابطه‌مند از شاخصه‌های بارز این مرزبان توحید و عدالت است. تاب‌آوری فقدان استاد آزادی و آزادگی برای دوستداران و ارادتمندان ایشان، جز با صبری جمیل میسور نیست. آنچه می‌خوانید سوگنامه‌ای در بدرقه استاد محمدرضا حکیمی به قلم برخی از …

شبکه اجتهاد: در جایی خواندم که به محمدرضا حکیمی لقب فیلسوف عدالت دادند، نمی‌دانم تا چه حد این حرف درست است اما آرمان و تمام دغدغه حکیمی، عدالت بود. مجلدات ۳ تا ۶ کتاب الحیات به بحث‌های اقتصادی پرداخته است. این کتاب، منبعی الهام بخش بود و من در دهه ۷۰ در تدریس مبانی اقتصاد اسلامی از آن زیاد استفاده کرده‌ام و آن را بارها و بارها خواندم و ذهنم را بسیار درگیرش کردم. شاید از نگاه برخی، الحیات نوعی نگاه چپ‌گرایانه به دین باشد که در دوران پارادایم سوسیالیسم از جذابیت زیادی برخوردار بود، اما از منطق روش استنطاق، …

شبکه اجتهاد: پدرش از بازاریان متدین و متعهدی بود که از یزد به مشهد مهاجرت کرده بود و مادرش از خاندان «مدرس یزدی» که از روحانیون به‌نام یزد و مشهد بودند. محمدرضا حکیمی از ۱۳۲۶ وارد حوزه علمیه مشهد شد و فقه و اصول را نزد استادان این رشته‌ها از جمله حضرات آیات: سید احمد مدرس یزدی (دایی‌اش)، شیخ هاشم قزوینی، شیخ مجتبی قزوینی، شیخ علی نمازی و سید محمدهادی میلانی فرا گرفت. ادبیات عرب را پیش شیخ محمدتقی ادیب نیشابوری و فلسفه و کلام را نزد شیخ غلامحسین محامی بادکوبه‌ای و شیخ عبدالنبی کجوری خواند و بخش‌هایی از علوم …

علامه محمدرضا حکیمی، مرزبان توحید و عدالت، اندیشمند دینی، نویسنده برجسته علوم اسلامی و مؤلف کتاب گران‌سنگ «الحیاه» و از شاگردان آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی ساعتی قبل، پس از عمری مجاهدت‌های علمی در سن ۸۶ سالگی دارفانی را وداع گفت. به گزارش خبرنگار اجتهاد، استاد محمدرضا حکیمی طی ماه‌های اخیر چند بار به علت ابتلا به کرونا و بار دیگر به علت ضعف جسمانی ناشی از بیماری در بیمارستان بستری شدند و تحت مراقبت‌های ویژه قرار گرفت، اما پس از بهبود وضعیت و با نظر پزشکان از بیمارستان ترخیص و روند درمان در منزل پیگیری می‌شد تا اینکه ساعت ۲۲:۳۰ …

کتاب منظومه فکری آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی، به همت پژوهشکده حکمت و دین پژوهی به قلم روان حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه در ۱۴۰۰ صفحه مراحل پایانی خود را پشت سر گذاشته و آماده چاپ است. به گزارش شبکه اجتهاد، استاد عبدالحسین خسروپناه، عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی طی گفتگویی به تبیین این اثر ارزشمند پرداخت و گفت: دین مبین اسلام با جامعیت و جاودانگی که دارد؛ در بردارنده مباحث بینشی، دانشی، نگرشی، انگیزشی، منشی و کنشی است. این جامعیت در قرآن و سنت نبوی و علوی و ولوی باعث شد تا متفکران، علما، محدثان، فقها، متکلمان و …

آیت‌الله سیدکمال فقیه ایمانی، یار وفادار امام(ره) و رهبر انقلاب و از علمای برجسته اصفهان و مؤسس خیریه‌های درمانی و فرهنگی اصفهان، در سن ۸۷ سالگی بر اثر ابتلا به ویروس کرونا دارفانی را وداع گفت. به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله سید کمال فقیه ایمانی از شاگردان آیت‌الله بروجردی(ره) و امام خمینی(ره) و یار مقام معطم رهبری، از علمای برجسته اصفهان و مؤسس خیریه‌های درمانی و فرهنگی اصفهان، ساعتی قبل دارفانی را وداع گفت. این عالم وارسته هفته گذشته در بیمارستان عسگریه اصفهان به دلیل بیماری‌های زمینه‌‌ای ریوی و کلیوی، بستری شد که البته در روند درمان به کرونا نیز …

شبکه اجتهاد: مراد از امت، همان جامعه اسلامی یعنی جامعه تشکیل شده از مسلمانان با محوریت و پیشوایی پیامبر است. این جامعه که پیامبر آن را در بدو ورود به مدینه بنیان نهادند، همچنان به حیات خود ادامه می‌دهد، با این تفاوت که محوریت پیامبر پس از رحلت ایشان جنبه معنوی یافته است. انسجام و یکپارچگی سیاسی این جامعه نیز با روی کار آمدن عباسیان و جدا شدن منطقه اندلس از سلطه دولت مرکزی آسیب دید و پس از آن تا به امروز، جهان اسلام به صورت یکپارچه تابع یک دولت مرکزی واحد نبوده است، ولی وحدت معنوی جهان اسلام …

شبکه اجتهاد: فهم سخنان شریف مرتضی همیشه ساده نیست. باید با ادبیات کلامی و جدلی دوران او و مکاتب کلامی شیعی و معتزلی کاملا آشنا بود تا بتوان مباحث کلامی او را حتی در موضوع امامت به خوبی درک کرد و فهمید. یکی از مواردی که سخنان او تاکنون به صورت کاملا ناصوابی فهم شده سخن مرتضی است در تنزیه الأنبیاء والأئمه درباره حادثه کربلا. هدف اصلی شریف مرتضی در کتاب تنزیه الأنبیاء پاسخ به شبهاتی است که درباره عصمت انبیاء و ائمه شیعه از سوی متکلمان مختلف ابراز شده بود و چون مرتضی به عصمت انبیاء و ائمه در …

کتاب جدید استاد حیدر حب‌الله، پژوهشگر لبنانی و مدرس خارج فقه حوزه علمیه قم با عنوان «عاشورائیات» در بیروت چاپ و به زیور طبع آراسته شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، چاپ اول کتاب «عاشورائیات» شامل دراسات، مقالات و پرسش و پاسخ‌های استاد حب‌الله پیرامون حرکت امام حسین(ع)، شعائر حسینی و مناسک دینی، عاشورا در تاریخ و حدیث، فقه عزاداری و … است که در دو مجلد، جلد ۱۲۷ صفحه و جلد دوم ۳۲۱ صفحه مکتوب و از سوی نشر دار الولاء لبنان منتشر شده است. استاد حیدر حب‌الله در سال ۱۳۵۱ شمسی در شهر صور لبنان دیده به جهان گشود. …

چاپ اول کتاب «صدسالگی حوزه قم»؛ مجموعه مقالات به مناسبت صدساله شدن حوزه علمیه قم، به کوشش حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر رسول جعفریان به زیور طبع آراسته شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، مرحوم آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری در اواخر زمستان سال ۱۳۰۰ هجری شمسی (۲۲ رجب ۱۳۴۰ق ) وارد قم شد و این نقطه  آغازین تأسیس حوزه قم است. حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر رسول جعفریان، استاد تاریخ و رئیس کتابخانه دانشگاه تهران در آستانه این صدسالگی کوشیده است مجموعه مقالاتی به مناسبت صدساله شدن حوزه علمیه قم تدوین و تهیه نماید. کتاب «صدسالگی حوزه قم» در ۶۴۵ صفحه در قطع وزیری …

استاد تاریخ اسلام در نشست علمی «تحلیل قیام و زمانه امام حسین(ع) از نگاه شهید صدر» گفت: درباره قیام امام حسین(ع) و عاشورا مطالبی رواج یافته که نادرست است و با منابع تاریخی معتبر منطبق نیست. به گزارش شبکه اجتهاد، استاد محمدهادی یوسفی غروی، عاشوراپژوه و استاد تاریخ اسلام حوزه، شامگاه ۲۳ مرداد در نشست علمی «تحلیل قیام و زمانه امام حسین(ع) از نگاه شهید صدر» که از سوی پژوهشگاه آن شهید برگزار شد، گفت: این اقوال براساس مطالبشان در کتاب «امامان اهل بیت؛ مرزبانان حریم اسلام» شهید صدر مورد بررسی قرار می‌گیرند؛ این کتاب ماحصل سخنرانی‌هایشان در مجالس شهادت …

در بین اخبار پیاپی و تلخ مرگ‌ومیرها امروز خبر رسید که حجت‌الاسلام مهدی پیشوایی؛ پژوهشگر سیره امامان شیعه و به‌ویژه عاشورا نیز در ایام عزاداری سالار شهیدان، در ۷۶ سالگی بر اثر ابتلا به کرونا درگذشته است. شبکه اجتهاد: پیشوایی؛ طلبه‌ای مشکین‌شهری و عضو تحریریه مجله «درس‌هایی از مکتب اسلام» در دهه پنجاه بود که سه سال مدیریت داخلی این مجله را به عهده داشت و پس از انقلاب نیز در آن‌جا و نشریات «مبلغان»، «پیام حوزه» و «تاریخ اسلام در آینه پژوهش» قلم می‌زد. اوایل انقلاب بود که پیشوایی به منظور پالایش بخش‌های مربوط به تاریخ اسلام در کتاب‌های …

کتاب «تحلیل روایات اسلامی؛ مطالعاتی در احادیث فقهی، تفسیری و مغازی» تالیف اثر هارالد موتسکی به همراه نیکلِت بوخوف- وان در وورت و سن و. آنتونی است که توسط سیدمحمد موسوی‌مقدم ترجمه و  از سوی سازمان سمت منتشر شده است. به گزارش شبکه اجتهاد، کتاب حاضر برای دانشجویان رشته الهیات (علوم قرآن و حدیث) گرایش علوم حدیث تطبیقی در مقطع دکترا به عنوان منبع اصلی درس «بررسی احادیث موضوعه در جوامع روایی فریقین» ترجمه شده است. مترجم در پیشگفتار خود بر این کتاب نوشته است: «کتاب پیش‌ رو با عنوان تحلیل روایات اسلامی، مطالعاتی در احادیث فقهی، تفسیری و مغازی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: استاد شیخ محمد سند از شاگردان حضرات آیات میرزا‌‌هاشم آملی، گلپایگانی، تبریزی، وحید خراسانی و سید محمد روحانی است. او که در حوزه علمیه نجف صاحب کرسی دروس خارج فقه و اصول می‌باشد، چندین سال است در ایام ماه تابستان به مشهد و قم سفر می‌کند و در خلال ایام برای طلاب علاقه‌مندان به ارائه بحث فقهی و اصولی می‌پردازد. گزارشی که پیش روی شما قرار دارد، تقریر ده جلسه مباحث استاد سند است که در مدرسه آیت‌الله خوئی (ره) مشهد در تیرماه ۱۴۰۰ برای جمعی از فضلا، با موضوع «نظام حجیت» افاده شده و از سوی …

شبکه اجتهاد: با وجود اینکه سالانه ده‌ها کتاب درباره واقعه کربلا و قیام حضرت ابا عبدالله (روحی له الفداء) در ایران و جهان تشیع و اسلام منتشر می‌شود اما متأسفانه هنوز پژوهش تاریخی درباره عاشوراء چنانکه باید در همه ابعاد آن گسترش پیدا نکرده است. یکی از این موارد بازسازی مقاتل کهن است، نوشته اخباریان و مؤرخان سده‌های دوم و سوم قمری. تاکنون مقتل ابومخنف به شکل ناقصی بازسازی شده منتهی همین کار را باید درباره سایر مقاتل انجام داد. نویسنده این سطور این توفیق را داشت که تعدادی محدود از مقاتل امام حسین (ع) را از سده‌های دوم و …

شبکه اجتهاد: ما از دو درگاه‌‌ می‌‌توانیم درباره «علم دینی» و مدعایی که در این باب هست بحث کنیم. یکی از مسیر بحث از ماهیت علم و تعریف آن بر اساس مباحث جدید فلسفه علم است که کسانی دنبال یافتن نقطه نفوذی در آن برای وارد کردن امکان وجود «علم دینی» (علوم طبیعی یا علوم انسانی) در حیطه «علم» هستند. غالب آن‌ها، تکیه‌گاهشان، رفتن به دنبال نظریات نسبیت گرایانه است که بتوانند نشان دهند اطمینانی به دانش رسمی به‌عنوان علم قطعی نیست و خود غربیان هم قطعیت علم را نقد کرده‌‌‌اند و …‌‌ می‌‌توان راه‌های دیگری را هم برای علم …

ویژگی‌ای که آقای محسنی را متمایز می‌‌کند این است که ایشان یک متکلّم برجسته است. بنظرم بهترین کتاب در کلام را در حوزه علمیه نجف نوشته به اسم «صراط الحق فی المعارف الاسلامیه». کلام در حوزه نجف کمرنگ بود، همانطور که در ایران کلام کمرنگ است. به نظرم ایشان از آیت‏‌الله سبحانی در اینجا (حوزه علمیه قم) هم برتر است، حتی از آقای مطهری هم در کلام بالاتر است. شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرسول محقق بلخی از روحانیون فاضل افغانستانی مقیم حوزه علمیه قم است که در حوزه علمیه نجف در دروس امام خمینی و شهید صدر و بزرگان دیگر …

اختصاصی شبکه اجتهاد: «حجیت خبر واحد» یکی از بحث‌های علمی کاربردی مهم در حوزه استنباط احکام دین است که آیت‌الله سیدعلی حسینی سیستانی به تدریس آن پرداخته است و نیز تقریر ارزشمند آن به همت حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدعلی ربانی از اساتید و فضلای حوزه علمیه به رشته تحریر در آمده است. استاد محمد عندلیب همدانی از شاگردان حضرات آیات میرزاجواد تبریزی، فاضل لنکرانی و وحید خراسانی و عضو سابق جامعه مدرسین حوزه علمیه قم است. او که اکنون به تدریس خارج فقه اصول و تألیف کتب علمی در حوزه علمیه مشغول است در گفتگویی با «موسسه به سوی اجتهاد»(۱) به …

اختصاصی شبکه اجتهاد: ۱) اسلام دین خاتم است و از همین‌رو، مشتمل بر جامع‌ترین، گسترده‌ترین و کامل‌ترین قوانین برای تکامل حیات فردی و جمعی بشر در دو ساحت دنیا و آخرت می‌باشد. چنین ویژگی‌هایی اقتضاء «درک سیستمی»، شبکه‌ای و منظومه‌ای از اسلام را دارد. منظومه بودن اسلام به معنی پشتیبانی کردن اجزاء و ابعاد آن از یک‌دیگر است. به عنوان مثال؛ علم کلام آن پشتوانه و پشتیبان علم اصول فقه آن و علم اصول فقه آن پشتوانه و پشتیبان علم فقه آن و علم فقه آن پشتوانه و پشتیبان علم اخلاق آن و… می‌باشد و فقدان یا ضعف هر کدام …

استاد سید عادل علوی، از مدرسان خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم و از شاگردان آیان مرعشی نجفی و تبریزی صبح امروز به علت ابتلاء به ویروس کرونا در ۶۵ سالگی درگذشت.

کتاب «تکمله التبصره فی شرح التبصره» تالیف آیت‌الله محمد اسماعیل غروی تبریزی(ره)، یک دوره فقه استدلالی از طهارت تا دیات در ۱۰ جلد است که جلد نخست آن تحت اشراف آیت‌الله جعفر سبحانی در مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام) منتشر شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، فقیهان شیعه دو نوع فقه نوشته‌اند؛ برخی موفق به نگارش تمام ابواب فقه شده‌اند یعنی از طهارت تا دیات؛ برخی موفق به نگارش بخشی از کتاب‌های فقهی شده‌اند. گروه نخست نسبت به گروه دوم اندک هستند و از این قسم می‌توان مبسوط شیخ و شرایع محقق و جواهر را نام برد. از این رو، کتاب تکمله …

شبکه اجتهاد: بیش از ده روز از فوت علامه قاضی محمد اسماعیل عمرانی یکی از برجسته ترین علمای معاصر یمن که به وی لقب شوکانی عصر را داده بودند می‌گذرد. وی علاوه بر منصب رسمی مفتی یمن تا قبل از اتحاد یمن در سال ۱۹۹۰ ریاست دفتر رسیدگی به شکایات ریاست جمهوری و ریاست کمیته تدوین شریعت اسلامی را در پارلمان یمن به عهده داشت. او که با یک واسطه از شوکانی و سیزده واسطه از بخاری نقل روایت می‌کرد[۱] جایگاه بسیار بالایی در میان علمای معاصر یمن داشت. فوت وی که با مکانت علمی بالای خود یکی از عوامل …

استاد سید احمد مددی گفت: مشکلات این است که میزان آشنایت افرادی که بر روی علوم اسلامی کار می‌کنند با اسلام در حد شناخت احتیاط و معارف آن است و بعضی شاید اجتهادی داشته باشند. نشناختن فرهنگ، اصول و اصطلاحات دنیای اسلام از جمله مشکلات ماست. به گزارش شبکه اجتهاد، استاد سید احمد مددی در سخنانی با تأکید بر فعالیت مجموعه‌های مختلف علمی در زمینه علوم انسانی اسلامی گفت: چاره‌ای نداریم جز این‌که با زبان علمِ دنیای امروز کار کنیم. در امور حقوقی، قضایی یا… نیاز به زبان علم دنیا داریم. در حقیقت ما باید درست بایستیم و حرف درست …

در روش شناسی فقهی، مطالعه روش فقه از منظر بیرونی و با رویکردی فلسفی انجام‌ می‌‌پذیرد. این نوع از مطالعه برای توجه دادن به این نکته است که آیا آنچه در رسیدن به حکم، به فقیه کمک می‌کند واجد عقلانیت است یا نه؟ این پرسش از جنس فلسفه علم و در بحث حاضر از جنس فلسفه فقه بوده و به پژوهشگر کمک می‌کند تا دریافت صحیحی از روش‌شناسی داشته باشد. اختصاصی شبکه اجتهاد: جلسه دفاعیه رساله سطح ۴ (دکتری) حوزه علمیه مشهد با عنوان «تحلیلی بر روش‌شناسی فقهی شهید صدر» توسط حجت‌الاسلام والمسلمین علی رحمانی، از سوی مدیریت مدارج علمی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در هر قضیه سه طرف داریم: موضوع، محمول، نسبت قضیه. برای حل مساله فقهی چند گام و مرحله را باید طی کنیم. گام اول: موضوع شناسی گام اول برای حل مساله فقهی این است که ما موضوع را تشخیص دهیم. موضوعات دو گونه هستند یا موضوعات مستنبطه هستند و یا صرفه. موضوعات مستنبطه یعنی شارع آن‌ها را اختراع کرده است و باید به ادله شرعی مراجعه کنیم. اما موضوعات صرفه یعنی آن موضوعات مخترع شارع نیست و باید در آن به عرف رجوع کرد مانند اینکه خون چیست و یا اینکه بیع چیست. اگر موضوع عرفی و …