دیدگاه (گفت‌وگو/یاداشت)

شبکه اجتهاد: یکی از بنیادی‌ترین مباحث پیرامون عرف، مرجعیت عرف در تطبیق مفاهیم عرفی بر مصادیق است؛ مبحثی که در برخی تحقیقات بین آن و موضوع مرجعیت عرف در تعیین مفاهیم فرق گذاشته نشده است. در این مقاله تلاش شده است ‌با بحث پیرامون کارایی و کاربرد عرف در انطباق مفاهیم بر مصادیق، حوزه علمی آن‌ را از کاربرد عرف در تعیین مفاهیم جدا کرده و منشأ اختلاف اندیشمندان در این بحث در دو عرصه عمل و نظر بررسی شود. مقدمه: در نصوص ومتون دینی به هزاران قضیه برمی‌خوریم که نهاد آن عرفی وگزاره‌اش شرعی است؛ از قبیل: غصب حرام …

شبکه اجتهاد: یکی از علل انتشار حدیث و البته انبوه حدیث‌سازی در سده سوم و به ویژه سده چهارم قمری آسان شدن دسترسی و ارزان شدن نسبی کاغذ بود در تمدن اسلامی. پیش از آن معمولاً دستگاه‌های دولتی مانند دبیرخانه‌های اداری دسترسی بیشتری به کاغذ داشتند. محدثان بیشتر کارشان نقل حدیث به صورت شفاهی بود و اگر بنایی بر تدوین و کتابت داشتند طبعاً باید به شکل محدود و شخصی و با حجم پایین این کار را انجام می‌دادند. علوم دیگر هم وضعش بهتر از این نبود. با دسترسی آسان به کاغذ و آسانی ساخت و تولید آن محدثان و …

شبکه اجتهاد: علامه ذوالفنون استاد حسن‌زاده آملی نمادی از زیست متفاوت در دانش‌ورزی بود. به نظر می‌رسد که او از آخرین نمونه‌های این نسل بود، به بخشی از این تمایزات اشاره خواهم داشت. ۱. جامعیت دانشی: البته حوزه‌های کهن اسلامی نمونه‌هایی از این‌گونه جامعیت‌ها داشتند اما در مرور زمان به‌ویژه در دوره‌های اخیر از این جامعیت کاسته و کاسته شد. شاید استاد بزرگوار ایشان علامه شعرانی و علامه حسن‌زاده را باید از آخرین ستاره‌ها دانست. او را در استمرار سنت علمی خواجه نصیرها و علامه حلی‌ها باید دید، در گستره وسیعی از علوم نه تنها کتاب خوانده بود که شاگردی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: «پیاده روی در زیارت أربعین» در دهه اخیر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار گشته و با حضور چند ده میلیونی بزرگترین جلوه‌نمائی را در میان راه پیمایی‌ها و زیارات در عصر حاضر به منصه ظهور رسانده است، که به نظر می‌رسد حائز حکمی فراتر از استحباب و یا موکد بودن استحباب چنان‌که صاحب وسائل مطرح نموده است دارا می‌باشد و این حکم به اقتضاء شرایط موجود در عصر حاضر تالی تلو مصلحت ملزمه نوعی است. برای این ادعا می‌توان شواهد و أدله‌ای ارائه نمود که أهم آن‌ها عبارتند از: ۱. مقایسه راه‌پیمایی اربعین با  برخی راه‌پیمایی‌ها راه‌پیمایی‌های زیادی …

شبکه اجتهاد: در مورد مصلحت در فقه سیاسی یا به تعبیری نقش مصلحت در حکومت اسلامی لااقل چهار سؤال اساسی وجود دارد: سؤال اول: حکم مصلحت در افعال حاکم چیست؟ یا به تعبیر دیگر از نظر فقهی چه نسبتی بین مصلحت و فعل حاکم وجود دارد؟ سؤال دوم: ماهیت مصلحت چیست؟ آیا مصلحت همان متعلق احکام است؟ یا فراتر از آن مصالح مادی و گروهی و … نیز مراد است؟ این سؤال را می‌توان به‌گونه‌ای دیگر مطرح کرد: متعلق مصلحت چیست؟ آیا مصلحت شرع بما هو شرع یا مصلحت مسلمانان یا …؟ سؤال سوم: معیار درک مصلحت چیست؟ آیا معیار …

شبکه اجتهاد: برای آن که کاستی‌های متون آموزشی حوزه آشکار گردد، لازم است بایستگی‌های متون آموزشی را مرور کنیم. به نظر می‌رسد هر متن آموزشی مطلوب باید واجد سه ویژگی باشد که عبارتند از: ۱. برخوردار بودن از محتوای مناسب؛ ۲. منطبق بودن با سطح علمی مخاطب؛ ۳. برخورداری از شیوه فرا آموزی. اینک مناسب است درباره هریک از عوامل توضیحاتی ارایه نماییم: ۱. برخورداری از محتوای مناسب هر متن آموزشی به منظور انتقال دادن دانش به مخاطب در یکی از زمینه‌ها،‌ آخرین دستاوردهای دانشمندان آن رشته را به همراه نقد و بررسی به فراخور حال ارایه می‌نماید. وقتی می‌گوییم …

شبکه اجتهاد: ۱- طب سنتی، ایرانی و اسلامی: یکی از مسائلی که در سال‌های اخیر به صورت خاص مورد توجه قرار گرفته و دیدگاه‌های موافق یا مخالف را متوجه خود ساخته، موضوع «طب اسلامی» است. در کنار آن و همزمان، موضوع «طب سنتی» که گاه به صورت خاص‌تر با عنوان «طب ایرانی» نیز از آن نام برده می‌شود، محل بحث و مناقشه قرار می‌گیرد. اینکه به رغم پیشینه‌ درازی که این عناوین و موضوعات، به ویژه طب سنتی داشته است، چرا و چگونه در سال‌های اخیر به آنها دامن زده شده و می‌شود و حتی اخیرا در برخی مراکز رسمی …

شبکه اجتهاد: متاسفانه در سال‌های اخیر شاهد اوج‌گیری جریانات شبه‌علمی و خرافی در بین برخی طلاب و پژوهشگران عرصه طب سنتی – اسلامی هستیم، این جریانات با چنگ اندازی به میراث یونان باستان و با استنادهای بی‌ضابطه‌ به مرویات طبی و با روش‌های غیر علمی و اثبات نشده، مدعی درمان امراض جسمی و روحی شده‌اند و از همین طریق مبالغ هنگفتی را بابت آموزش و درمان از مردم اخذ کرده‌اند و به نام اهل بیت (ع)، خرافات یونان باستان را ترویج و به آن رنگ اسلامی زده‌اند. متن پیش رو سلسله یادداشت‌ها و نقدهای استاد احمدحسین شریفی در موضوع تنجیم …

اختصاصی شبکه اجتهاد: یکم. مبانی انقلاب اسلامی مانند هر حرکت سیاسی-اجتماعی دیگر باید در سه ساحت تعریف شده و از سایر انقلاب‌ها متمایز گردد: الف: وضعیت موجود جامعه، اجزای آن و نهادهای اجتماعی؛ ارزش‌ها، اندیشه‌ها، فرهنگ‌ها، نظام سیاسی و نظام اجتماعی حاکم بر جامعه‌ی امروز چیست؟ ب: وضعیت مطلوب و آرمانی جامعه؛ چه تصویر واقعی و عینی از جامعه‌ی آرمانی وجود دارد؟ چه روابطی میان اجزای جامعه‌ی آرمانی برقرار است؟ جایگاه عدالت، آزادی، مالکیت، ثروت، قدرت و … در این جامعه کجاست؟ آیا در جامعه‌ی آرمانی، باز هم شاهد ارتکاب جرم هستیم؟ آیا در جامعه‌ی آرمانی، ظلم وجود دارد؟ ج: …

شبکه اجتهاد: برخی معتقدند علم اصول و مباحث مختلف آن در طی دویست سال اخیر تورمی بیش از اندازه و نیاز فقه به آن پیدا کرده است؛ به این معنا که یا بسیاری از بحث‌های آن دارای ثمره‌‌ای علمی در مباحث اصلی و سنتی اصول فقه نیست و یا اینکه ثمره‌‌ای در مباحث اجتهادی فقه و فتوا ندارد. درستی و یا نادرستی این داوری را باید در جای خود بررسی کرد. منتهی یک نکته معمولا در این تحلیل و ارزیابی مورد غفلت قرار می‌گیرد و آن اینکه علم اصول تنها مجموعه‌‌ای از مباحثی نیست که در خدمت حجیت در فقه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: اعتبار شهر قم و شهرت تاریخی و مذهبی قم سبب توجه به این شهر در مآخذ مختلف تاریخی از قرن دوم هجری به این سوی شده است، به‌طوری که در بیشتر کتاب‌های جغرافیایی نوشته شده در قرن‌های چهارم و پنجم هجری و بعد از آن از این شهر که قدری در مذهب متفاوت با بلاد دیگر بوده، یاد شده و به‌ویژه روی تشیع آن و نیز ویژگی عربی آن با حضور اشعری‌ها، تأکید شده است. نگارش «تاریخ قم» در قرن چهارم آن هم به شکل کاملاً علمی و با اسلوبی ممتاز، در مقایسه با دیگر تواریخ محلی …

شبکه اجتهاد: متون و آثار علمی را از یک جهت به دو دسته می‌توان تقسیم کرد؛ متون آموزشی و متون پژوهشی. این متون با توجه به جامعه مخاطب خویش، اقتضائات و ویژگی‌های خاصی را می‌طلبند که باید در هرکدام از آن‌ها رعایت شود و تخطی از این قوانین و قرار دادن هر کدام از این متون به‌جای دیگری نه‌تنها مفید نخواهد بود بلکه آثار سوئی را به همراه خواهد داشت. هدف از تدوین و تألیف متون آموزشی آشنائی دانش‌پژوهان یک علم با معارف آن است از همین رو باید در نگارش و بیان موضوعات اصالت را به مخاطبی داد که …

شبکه اجتهاد: شاگردان امامان علیهم‌السلام، مانند سایر مردم در آن زمان دارای شغل و کسب و تجارت بوده‌اند. این واقعیت برای یک کاسب وجود دارد که به هر اندازه از کارش بزند و به اموری دیگر مانند تعلیم و تعلم دین بپردازد، همان اندازه از کاسبی و کسب مال دور می‌شود. شاید به همین دلیل باشد که امامان گوش‌زد می‌کنند که خداوند یار و ضامن روزی متعلمین است و بدین دلگرمی، نگرانی رزق و روزی را در آنان کاهش می‌دهند که البته این نکته، شغل‌داشتن را پیش‌فرض گرفته است و نگفته کار و کاسبی را رها کنند. در مورد شغل …

شبکه اجتهاد: سنًتی زیبا و تاریخی از مراجع عظام تقلید پیشین و به گونه‌ای قانون نانوشته‌ای وجودداشته و دارد که بلافاصله پس از رحلت هر مرجع تقلید، در حضور برخی بزرگان حوزه و شاهدان، مُهر ایشان شکسته‌ می‌شود. این اقدام علاوه بر عظمت مرجعیت شیعه، در حقیقت برای پیشگیری از هر گونه سوءاستفاده احتمالی بازماندگان و اعضای دفتر بوده و بدین ترتیب به مومنین، این اطمینان داده‌ می‌شود که دیگر زمینه‌ای برای سوءاستفاده از جایگاه مرجعِ درگذشته وجود ندارد. این موضوع تا جایی اهمیت داشته که در احوالات مرحوم آیت‌ﷲ‌ حجت نقل شده است که در روزهای پایانی عمر شریفشان …

شبکه اجتهاد: باید اصطلاحِ “مشروعیّت” را در معنایی که در “فلسفۀ سیاست” رایج است، به‌کار برد که عبارت است از “حقّ حاکمیّت”. پس مراد، معنای لغوی مشروعیّت نیست؛ یعنی سخن در این نیست که “شروطِ دینی‌بودنِ حکومت” چیست. اگر “حقّ حاکمیّت/ مشروعیّت” را “مردم” به “حاکم” بدهند، یعنی حاکم به‌صورتِ “پیشینی”، حقّی نداشته و این حقّ، برخاسته از نظرِ مردم است. پس مردم، “منشأ حقّ حاکمیّت” هستند و حاکم، به “وکالت از مردم”، حقّ حاکمیّت دارد. اینجاست که اعطای حقّ حاکمیّت از سوی مردم به حاکم، تلازمِ قهری با “وکالت” دارد. امّا چنانچه بگوییم که مردم، منشأ “تحقّقِ حاکمیّت” هستند، …

شبکه اجتهاد: عقل در مقام تحقیق در «دین» و «در باره دین» و نیز در دینداری و مقام تحقق دین، کارکردها و کاربردهای بسیاری دارد که این کارکردها به اقسام مختلف و متنوعی قابل تقسیم است. در یادداشت حاضر، ضمن ارائه هشت تقسیم براساس یکی از فراگیرترین تقسیمات کارکرد عقل، یعنی کارکردهای عام و کارکردهای خاص، به شرح مختصر موارد پرداخته می‌شود. نگارنده ضمن اذعان به این نکته که بحث مستوفا از این موضوع در یک مقاله به انجام نمی‌رسد، در ادامه، طرحنامه‌ای را با عنوان «ساختار تفصیلی کارکرد و کاربرد عقل در دین‌پژوهی» که می‌تواند دستمایه‌ای برای پژوهشی جامع …

شبکه اجتهاد: رحلت علامه محمدرضا حکیمی ما را به بازخوانی گران‌سنگ‌ترین اثر برجای‌مانده از او یعنی موسوعه یا دایره المعارف الحیاه(زندگی) فرا‌ می‌خواند چرا که بهترین میراث عالمان دین برای مردمان، کُتب حیات‌بخش آنان است. کتاب الحیاه مطابق توصیفی که مرحوم علامه حکیمی از آن در آثار خود بیان‌ می‌دارد و بر آن تأکید‌ می‌نماید، مجموعه‌ای است علمی، پژوهشی و تخصصی که در آن تعالیم اسلام بر پایه قرآن کریم و حدیث شریف گردآوری و تدوین شده است. این گردآوری و تدوین به‌گونه‌ای انجام پذیرفته و عنوان گذاری شده است که راه یک زندگی آزاد و پیشرو را، هم برای …

شبکه اجتهاد: در جایی خواندم که به محمدرضا حکیمی لقب فیلسوف عدالت دادند، نمی‌دانم تا چه حد این حرف درست است اما آرمان و تمام دغدغه حکیمی، عدالت بود. مجلدات ۳ تا ۶ کتاب الحیات به بحث‌های اقتصادی پرداخته است. این کتاب، منبعی الهام بخش بود و من در دهه ۷۰ در تدریس مبانی اقتصاد اسلامی از آن زیاد استفاده کرده‌ام و آن را بارها و بارها خواندم و ذهنم را بسیار درگیرش کردم. شاید از نگاه برخی، الحیات نوعی نگاه چپ‌گرایانه به دین باشد که در دوران پارادایم سوسیالیسم از جذابیت زیادی برخوردار بود، اما از منطق روش استنطاق، …

شبکه اجتهاد: در روزگاری که حجم ابهامهای واقعی و یا غیرواقعی و پرسش‌سازی‌ها و شبهه‌سازی‌های طبیعی و یا مدیریت شده در باره قیام حضرت سید الشهداء ‌‌علیه‌السلام بسیار زیاد است، سزاوار است درنگی در باره چگونگی مواجهه با این پدیده داشته باشیم. شکل‌های گوناگون دسته‌بندی شبهات و پرسشها پرسش‌ها و شبهه‌های عاشورایی از منظرهای مختلف قابل دسته‌بندی است. اگر بر پایه سه مؤلفه مهم انگیزه، تبار و موضوع آنها را دسته‌بندی کنیم، می‌توانیم به چنین گونه‌شناسی برسیم: ۱- پرسش‌ها و شبهه‌های عاشورایی از نظر انگیزه که می‌توان آنها را به دو دسته غرض‌ورزانه و حقیقت‌جویانه تقسیم کرد. ۲- پرسش‌ها و …

شبکه اجتهاد: شاید هیچ عمل مستحبی به اندازه اقامه عزا بر حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام مورد تاکید پیشوایان دینی ما نبوده است. تاکید و تشویقی که نسبت به بزرگداشت قیام عاشورا و یادآوری حوادث کربلا صورت گرفته است، هم از نظر کمّیت و شمار توصیه‌ها و هم از نظر کیفیت و مفاد وعده‌ها، شگفت‌انگیز است. گذشته از سیره عملی پیامبر و امامان معصوم در ذکر مصائب امام حسین علیهم‌السلام و گذشته از آن که حتی انبیای پیشین نیز ذاکر و عزادار این حادثه بی‌نظیر تاریخی بوده‌اند، احادیث و روایات پرشماری در این باره به دست ما رسیده است که بی‌تردید از …

شبکه اجتهاد: در هر جامعه‌ای طبقه‌ای حضور دارند که این طبقه نخبگان نامیده می‌شوند. نخبگان در جامعه دارای نفوذ کلمه هستند. در بخشی از جامعه علاقه‌مندانی دارند و از موقعیت اجتماعی خاصی برخوردارند. علما، دانشمندان، اساتید، کسانی که از آنها به عنوان گروه‌های مرجع یاد می‌شود، کسانی هستند که می‌توانند نقش فراوانی در جامعه ایفا کنند. اگر نخبگان در جامعه‌‌ای شرایط زمانه را به خوبی درک کنند و از جایگاه اجتماعی خودشان اطلاع کافی داشته باشند و بتوانند وظیفه و رسالت خودشان را در جامعه ایفا کنند می‌توانند نقش موثری در هدایت توده‌های مردم داشته باشند، هم به جامعه خدمت …

شبکه اجتهاد: مرثیه‌سرایی و عزاداری برای سیدالشهدا، به دلیل اهداف بلند و نقش سازنده فردی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی آن، از جایگاه ویژه‌ای در سخن و سیره اهل بیت برخوردار است؛ اما باید توجه داشت که این حرکت پر برکت، مانند همه اقدامات مفید و سودمند، بدون آفت نیست. بی‌تردید شیاطین جن و انس تلاش می‌کنند تا هر حرکت سازنده فرهنگی را دچار آفت نمایند تا آن را بی‌اثر کنند، یا لااقل از آثار و برکاتش بکاهند و از این رو، هر چه فعالیت‌های فرهنگی مؤثرتر باشد، آفات خطرناک‌تری آنها را تهدید می‌نماید. بدین جهت، نقش فوق‌العاده سازنده فرهنگ عاشورا …

اختصاصی شبکه اجتهاد: با ورود ماه محرم هرساله شاهد اشکالات و ایرادات و روشن‌فکری‌هایی نسبت به این مقوم اسلام و زنده کننده آن هستیم. گاهی به مصادیق شعائر حسینی ایراد می‌گیرند و گاهی نسبت به روضه‌ها و گاهی بود و یا نبود حضراتی در این واقعه را شاهد هستیم. قبل از کرونا به ایستگاه‌های صلواتی ایراد می‌گرفتند که مزاحمت ایجاد می‌کند و یا دسته‌های عزا به محیط‌زیست و درختان صدمه می‌زنند، یا چرا خرج سیاه‌پوشی شهر می‌کنند به فقرا کمک نمی‌کنند؟  هرکسی هر چه به ذهنش می‌رسید می‌گفت و می‌نوشت. حال که کرونا آمده است قالب ایرادات جدید شده است …

شبکه اجتهاد: پرداختن به موضوع بنی‌امیه در مطالعات عاشوراپژوهی و تشیع‌پژوهی به دو دلیل ضرورت دارد: ۱- شناخت بهتر آن چه ائمه اطهار علیهم السلام با آن ستیز می‌کردند و در نتیجه کوشش برای دوری جستن از آن امور. این موضوع برای ما پیروان اهل بیت علیهم السلام که دین خود را از ائمه اطهار علیهم السلام می‌گیریم دارای اهمیت بسیار است، زیرا به شناخت بایدها و نبایدهای دینی ما کمک می‌کند و در حقیقت وجه هنجاری شناخت بنی‌امیه به شمار می‌رود. ۲- شناخت واقعیات جامعه‌ای که اهل بیت علیهم السلام در آن می‌زیستند، آگاهی از این که بنی‌امیه که …

شبکه اجتهاد: با وجود اینکه سالانه ده‌ها کتاب درباره واقعه کربلا و قیام حضرت ابا عبدالله (روحی له الفداء) در ایران و جهان تشیع و اسلام منتشر می‌شود اما متأسفانه هنوز پژوهش تاریخی درباره عاشوراء چنانکه باید در همه ابعاد آن گسترش پیدا نکرده است. یکی از این موارد بازسازی مقاتل کهن است، نوشته اخباریان و مؤرخان سده‌های دوم و سوم قمری. تاکنون مقتل ابومخنف به شکل ناقصی بازسازی شده منتهی همین کار را باید درباره سایر مقاتل انجام داد. نویسنده این سطور این توفیق را داشت که تعدادی محدود از مقاتل امام حسین (ع) را از سده‌های دوم و …

شبکه اجتهاد: ما از دو درگاه‌‌ می‌‌توانیم درباره «علم دینی» و مدعایی که در این باب هست بحث کنیم. یکی از مسیر بحث از ماهیت علم و تعریف آن بر اساس مباحث جدید فلسفه علم است که کسانی دنبال یافتن نقطه نفوذی در آن برای وارد کردن امکان وجود «علم دینی» (علوم طبیعی یا علوم انسانی) در حیطه «علم» هستند. غالب آن‌ها، تکیه‌گاهشان، رفتن به دنبال نظریات نسبیت گرایانه است که بتوانند نشان دهند اطمینانی به دانش رسمی به‌عنوان علم قطعی نیست و خود غربیان هم قطعیت علم را نقد کرده‌‌‌اند و …‌‌ می‌‌توان راه‌های دیگری را هم برای علم …

شبکه اجتهاد: امروز می‌توان با اطمینان بیشتری گفت که اگر در زمان انقلاب مشروطیت، آخوند خراسانی زعامت حوزه نجف و مرجعیت اعلای شیعیان را بر عهده نداشت، جامعه ایران با چالش‌های مهمی بر سر پذیرش برخی مفاهیم و محصولات دنیای مدرن مواجه می‌شد و این چالش در زمان رضاشاه با شدت بیشتری تعمیق می‌یافت. احمد کسروی به‌درستی اذعان کرده که: «اگر پشتیبانی‌های آخوند خراسانی و حاجی شیخ مازندرانی از نجف نبودی، اینان مشروطه را برانداختندی (تاریخ مشروطه ایران، امیرکبیر، ۱۳۷۰، ص ۴۳۰)… مشروطه‌خواهان را بیرون از دین و بابی می‌نامیدند. اگر این فتواهای علمای نجف نبودی کمتر کسی به یاری …

اختصاصی شبکه اجتهاد: ۱) اسلام دین خاتم است و از همین‌رو، مشتمل بر جامع‌ترین، گسترده‌ترین و کامل‌ترین قوانین برای تکامل حیات فردی و جمعی بشر در دو ساحت دنیا و آخرت می‌باشد. چنین ویژگی‌هایی اقتضاء «درک سیستمی»، شبکه‌ای و منظومه‌ای از اسلام را دارد. منظومه بودن اسلام به معنی پشتیبانی کردن اجزاء و ابعاد آن از یک‌دیگر است. به عنوان مثال؛ علم کلام آن پشتوانه و پشتیبان علم اصول فقه آن و علم اصول فقه آن پشتوانه و پشتیبان علم فقه آن و علم فقه آن پشتوانه و پشتیبان علم اخلاق آن و… می‌باشد و فقدان یا ضعف هر کدام …

شبکه اجتهاد: یکی از وظایف و اختیارات مقام رهبری بر اساس بند ۹ اصل ۱۱۰ قانون اساسی،‌ امضای حکم ریاست‌جمهوری پس از انتخاب مردم است. این صلاحیت در مراسمی با حضور مقامات عالی‌رتبه‌ی کشوری و لشکری تحت عنوان مراسم تنفیذ حکم ریاست‌جمهوری از طرف ولی‌فقیه برگزار می‌شود. از مفهوم امضاء در اصطلاح فقهی و حقوقی تحت عنوان تنفیذ یاد می‌شود. اگرچه این تعبیر در قانون اساسی ذکرنشده، امّا در ماده‌ی یک قانون انتخابات ریاست‌جمهوری اسلامی ایران مصوب (۱۳۶۴/۴/۵) مقررشده که دوره‌ی ریاست‌جمهوری ایران چهار سال است و از تاریخ تنفیذ اعتبارنامه به دست مقام رهبری آغاز می‌شود. در این زمینه، …

شبکه اجتهاد: «تاریخ معلم انسان‌ها است». این جمله کوتاه و آزموده شده‌ای است که امام خمینی (ره) بر اساس قرآن، احادیث و تجربه بشری به یادگار نهاده است. یکی از دوران‌های مهم تاریخی که باید بسیار مورد مطالعه و عبرت آموزی واقع شود، جریان مشروطیت است؛ انقلاب بزرگی که به ثمر هم رسید، اما با دسیسه‌های دشمنان و اختلاف و ساده‌لوحی دوستان به شکست انجامید و بلکه به ضد خود تبدیل شد. عبرت آموزی از تاریخ مشروطیت امام خمینی که بارها به عبرت آموزی از تاریخ مشروطیت و بوی‍‍‍ژه سرنوشت شیخ فضل‌الله نوری، تاکید کرده است، در یک نمونه فرموده …