دیدگاه (گفت‌وگو/یاداشت)

شکه اجتهاد: برخی از روشن‌فکران بر این عقیده‌اند که اعتقاد به پولطلا، یعنی بازگشت به صدر اسلام و دوران بدوی گذشته؛ در حالی که دنیا امروزه پیشرفت کرده و نسخه جدیدی را برای نظام پولی ایجاد کرده که در قالب بانک، عینی شده است. بعد برای این‌که این سخن را توجیه شرعی کنند، این‌گونه مغالطه کرده و می‌گویند: در صدر اسلام از الاغ و قاطر و اسب برای جابجایی و حمل و نقل استفاده می‌شد، اما امروزه بشر به پیشرفت رسیده و وسایل جدیدی را برای حمل و نقل اختراع کرده است. وضعیت پولی و بانکی امروز، ناشی از پیشرفت …

ایشان بسیار اهل بحث و تدریس بود و استقامت ایشان بر مطالعه و این‌که از فرصتشان حداکثر استفاده را می‌بردند قابل وصف نیست و اصلاً از مطالعه خسته نمی‌شدند. در مسائل عبادی به نماز شب بسیار مقید بوده و به طلبه‌ها می‌فرمود نماز شب را فراموش نکنند و بر نماز جماعت هم تأکید داشت. اختصاصی شبکه اجتهاد: در میان اساتید حوزوی گاه افرادی هستند که علاوه بر سخت‌کوشی و جدیت در راستای تدریس دروس حوزوی، به مسائل تربیتی و اخلاقی طلاب نیز پرداخته و می‌پردازند و نسبت به آن دغدغه دارند. از میان این افراد می‌توان به آیت‌الله شیخ محمد …

شبکه اجتهاد: با مجاهدت‌های علمی وحید بهبهانی و شاگردان او، در حوزه‌های علمیه، دیگر به صورت رسمی، از اخباری گری خبری نیست. اما به نظر‌ می‌رسد برخی از باورهای اخباریون – و لو در قالب جدید – مورد پذیرش اصولیون قرار گرفته است. از جمله شاخصه‌های مکتب اخباری، رویکرد حداکثری به تصحیح روایات است. این رویکرد، گاه در قالب بی نیازی به علم رجال خود را نشان‌ می‌دهد، و گاه در قالب ادعای صحت روایات کتب اربعه، و گاه در قالب ادعای صحت روایات بسیاری از کتب روایی (برای نمونه نک: خاتمه وسایل الشیعه). این باور اخباریون، هرچند در ظاهر …

شبکه اجتهاد: نقش و جایگاه مردم در نظام مردم‌سالاری اسلامی، موضوعی مهم و بنیادی در نظام اندیشه‌ی سیاسی انقلاب اسلامی است. از جمله نکات و پرسشهای قابل تأمّل در این موضوع، این موارد است: ۱- منشأ، خاستگاه و مبنای پذیرفتن خواست و رضایت عامه‌ی مردم در نظام مردم‌سالاری اسلامی چیست؟ ۲- چرا در این نظام، به سازوکارهای ناظر به آراء عمومی مانند انتخابات توجه میشود؟ آیا این توجه، منبعث از پذیرفتن ــ به اصطلاح‌ــ یک «بدِ ضروری» و «پذیرش یک اجبار سلبی» است یا بر اساس نوعی «نگاه ایجابی» به رأی مردم است؟ در این یادداشت، به این دو پرسش …

اختصاصی شبکه اجتهاد: اگر بخواهیم با کارنامه درخشان و نقش کلیدی امام حسن عسکری (ع) درزمان کوتاه امامت و عمر بیست‌وهشت‌ساله آن حضرت آشنا بشویم امکان‌پذیر نیست مگر آنکه بدانیم حیات سیاسی اسلام در مدت دویست و پنجاه سال یعنی از سال یازدهم هجرت تا سال دویست و شصت چند بار رقم خورد و آن حضرت در چه دوره‌ای از تاریخ سیاسی اسلام قرار داشت؛ چراکه تاریخ سیاسی اسلام از سال یازدهم تا سال دویست و شصت، چهار بار رقم خورد و هر دوره سخت‌تر و سیاه‌تر گردیده است. اما هدف مشترک همه این دوره‌ها، حذف و نابودی اهل‌بیت علیهم‌السلام …

خدمات شرکت‌های بیمه با معیارهای اسلامی فاصله دارد و این نگاه که بیمه را مصداق یکی از عقود شرعی بدانیم، نگاه انفعالی است و باید مدلی را طراحی کنیم که بتواند ملاک و ضوابط اسلامی را رعایت کند و مبنای شرکت‌های بیمه، تعادل و کمک جمعی به جامعه باشد و سود و ضرر برای همه باشد. اختصاصی شبکه اجتهاد: به مناسبت روز بیمه، با حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر غلامعلی معصومی‌نیا، دانشیار دانشکده اقتصاد خوارزمی و مدیر گروه اقتصاد و بانکداری اسلامی دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی گفتگو کردیم. مشروح گفتگو با این مدرس حوزه علمیه قم از نگاه شما می‌گذرد. اجتهاد: دلیل …

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیا مراجع و علمای دینی نسبت به امور عمومی جامعه باید اظهارنظر کنند یا بهتر آن است که سیاست سکوت در پیش گرفته و مقبولیت خود را برای روزی دیگر که امور دینی در خطر است نگه دارند؟ گروهی معتقدند ایشان نسبت به مسائل عمومی جامعه نباید موضعی اتخاذ کنند تا در بزنگاه‌هایی که اسلام در خطر است با نفوذ کلامشان اسلام را حفظ کنند، چراکه اگر علماء در مسائل جاری جامعه ورود کنند دیگر کلامشان به هنگام مشکلات اساسی نفوذ لازم را نخواهد داشت. علاوه بر آن شاید حضرات آقایان در برخی از زمینه‌های تخصصی، اساساً …

عقلا اصل بیمه را پذیرفته و آن را نوعی عقد می‌دانند که چارچوب عقود را هم دارد. در قرآن هم تأکید شده که اوفوا بالعقود که منظور هر عقدی است، در عرف هم پذیرفته‌شده و ممنوعیت‌هایی مثل ربا و… در آن نیست پس می‌توان مشروعیت آن را ثابت کرد. اختصاصی شبکه اجتهاد: عقد بیمه از عقودی است که در زمان شارع وجود نداشته است. مواجهه فقها با این عقد اما متفاوت است؛ برخی آن را پذیرفته و برخی آن را در صورت بازگشت به سایر عقود، مورد قبول قرار می‌دهند. حجت‌الاسلام والمسلمین مجید رضایی اما آن را عقدی عقلایی می‌داند …

اختصاصی شبکه اجتهاد: اعتراض و اغتشاش پدیده‌ای است که ابعاد مختلفی از جامعه را درگیر می‌کند. این چالش به همراه خود مسائلی را در پی دارد که فقه باید نسبت به آن‌ها حکم شرعی مربوطه را بیان کند. در هفته گذشته حجه‌الاسلام احمد رهدار در دانشگاه باقرالعلوم(ع) به ارائه نظریه در این خصوص پرداخت، با توجه به مطالب وی، این مسئله را از چند جهت می‌توان پیگیری نمود. حاکم جامعه در مورد حاکمیت نکاتی وجود دارد:  آیا پیدایش این چالش منتسب به شخص یا نهاد خاصی است؟ گمانه‌زنی‌ها در این خصوص بسیار است برخی دولت را پشت این چالش می‌دانند …

اختصاصی شبکه اجتهاد: به مناسبت سالروز اعلام مرجعیت آیت‌الله خامنه‌ای، حجت‌الاسلام مصطفی دُرّی، مدرس سطح عالی حوزه علمیه قم، به بحث در رابطه با صلاحیت ایشان برای مرجعیت که در طول این سال‌ها محل نزاع موافقان و مخالفان بوده است می‌پردازد. یک بار در سال ۱۳۶۸ و به هنگامه رأی‌گیری در رابطه با تعیین جانشین بنیان‌گذار انقلاب اسلامی و بار دیگر در سال ۱۳۷۳ و به‌وقت معرفی مراجع پیشنهادی از سوی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بحث صلاحیت آیت‌الله سید علی خامنه‌ای برای اجتهاد و مقام مرجعیت مطرح گردید. در آن زمان اگرچه تعداد مخالفان چندان کمتر از موافقان نبود، …

رهبر معظم انقلاب در بحث قائل به بررسی تمام اقوال یا حتی احصاء مهم‌ترین اقوال در مسئله با طرح تفصیلی ادله آن نیستند لذا سه یا چهار قول مهم در مسئله را مطرح کرده و نقد می‌کنند در نهایت جمع‌بندی می‌فرمایند. لذا برای کسی که کار فراوانی قبل از درس نکرده باشند نیز مطلب کاملاً قابل فهم است و در درس ایشان مطلب گم نمی‌شود. اختصاصی شبکه اجتهاد: سالروز اعلام مرجعیت مقام معظم رهبری، بهانه‌ای شد تا به ویژگی‌های درس خارج فقه ایشان که نزدیک به سی سال از آغاز آن می‌گذرد بپردازیم. در این خصوص با حجت‌الاسلام محمد صالح …

درس فقه ایشان و مباحث فقه ایشان یک درس کاملاً استاندارد و بر طبق موازین فقهی ما و موازین فقه شیعه است و از عمق خوبی برخوردار است، مبانی فقهی، مبانی اصولی و مبانی رجالی در درس‌های مختلف متفاوت است و این هم چیز پذیرفته‌ای است ممکن است نظرات متفاوت باشد و لکن از حیث رتبه، رتبه درس فقه ایشان یک رتبه قابل‌قبول و موفق در بین درس‌ها و بحث‌های فقهی ما است. اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از امتیازات درس فقهی مقام معظم رهبری این است که با حوصله و با دقت بسیار خوبی به سراغ منابع اصلی و روایات در …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در جستجو برای شناخت بیشتر از آقای بهرامپور به وب‌سایت رسمی ایشان برخوردم که نوشته‌است: (کوشش و هدف اعلای ایشان ناظر به آسان‌سازی فهم قرآن برای عامه‌ی مردم است.) تقریباً تمام برنامه ایشان در این بخش (حدود ۲۳ دقیقه) را هم به‌دقت گوش کردم چون بعداً توضیح داده‌‌‌اند که در مطالبشان تقطیع صورت گرفته است. ابتدا خلاصه‌ای از مطالب جناب بهرامپور را در برنامه تلویزیونی معارفی از قرآن (آفتاب شرقی) شبکه یک، ۵ آذرماه ۱۳۹۸می‌خوانیم: «این سربازهای مسلح دشمن، این‌ها که آشوب کردند حکمشان این است از نظر قرآن… نگویم، به قرآن خیانت کردم… نگفت ان یقتلوا…فرمود: …

اگر می‌بینیم سال‌ها در مرحله سوم انقلاب که تشکیل دولت اسلامی است مثلاً در حوزه بانکداری و اقتصاد درجا می‌زنیم، به خاطر این است که روحانیت به‌درستی نقش خود را انجام نداده و آرام‌آرام به حاشیه رانده شده است. بخشی از این حاشیه رانده شدن روحانیت، به خود این قشر برمی‌گردد و بخشی هم به خاطر این است که روحانیت خوب متشکل نشده و به صورت نظام‌مند به عرصه اجرایی ورود پیدا نکرده است. اختصاصی شبکه اجتهاد: مجلس شورای اسلامی یکی از مراکز بسیار تأثیرگذار در نهاد جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود و بایسته است که در چنین مرکزی …

یکی از ویژگی‌های قشر روحانیت نسبت به دیگران این است که توانمندی فقهی آنان می‌تواند در امر مساعدت در قانون‌گذاری کمک کند. طبیعی است برخی از مشاغلی که ارتباط چندان با فعالیت‌های حقوقی و قانونی ندارند از این توانمندی کمتر بهره دارند، مگر این‌که در رشته‌های خاصی که توانمندی حقوقی آن‌ها را افزایش می‌دهد وارد شده باشند. اختصاصی شبکه اجتهاد: هرچه از زمان انقلاب اسلامی گذر می‌کنیم تعداد حضور روحانیون در مجلس شورای اسلامی کمتر می‌شود. برخی این امر را به فال نیک گرفته و نشانگر تخصصی شدن ذهنیت مردم نسبت به مجلس می‌دانند. در مقابل اما برخی دیگر، آن …

اگر اصل انعکاس شخصیت روحانیت و استفاده از لباس روحانیت و کاراکتر روحانیت در فیلم‌ها و سریال‌ها را بخواهیم متوقف بر این کنیم که مجوزی داده شود یا محدودیت‌های فراوانی برای آن گذاشته شود به‌تدریج برنامه‌نویس و کارگردان به خاطر این محدودیت‌ها، بخش قابل‌اعتنای این کاراکترها را استفاده نخواهند کرد. اختصاصی شبکه اجتهاد: چندی پیش، خبری منتشر شد مبنی بر اینکه مجوزهای فیلم‌نامه‌هایی که در آن‌ها نقش روحانیت وجود دارد به‌عهده حوزه علمیه گذاشته شده است. شبکه اجتهاد البته پیش از این نیز به این موضوع پرداخته بود و با موافقان و مخالفان این مسئله گفتگو کرده بود. دکتر محمدحسین …

شبکه اجتهاد: مسئله‌ی چندهمسری یکی از مسائل فقهی است که در قرآن کریم مطرح شده و فقها درباره‌ی مستحب بودن یا نبودن آن نظرات گوناگونی دارند. چندی پیش پیرو انتساب برخی دیدگاه‌ها به حضرت آیت‌الله خامنه‌ای پیرامون مسئله‌ی چندهمسری، دفتر معظم‌له توضیحاتی بدین شرح منتشر کرد: «در نظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بنابر ادله‌ی معتبر دینی چند همسری مردان، مباح اما غیر مستحب است، اما از آنجا که مطابق دلایل قرآنی جواز آن مشروط به اطمینان از رعایت عدالت بین همسران شده است، بنابراین هر گاه از نظر عقلایی عدم تحقق رعایت عدالت بین همسران محتمل باشد، ازدواج مجدد شوهر جایز …

اگر بحث مجوز فیلم‌های دارای شخصیت روحانی از حوزه بخواهد اجرا شود الزامات زیادی دارد و مطمئن نیستم که ظرفیت کنونی حوزه بتواند کمک کند. البته آینده آن را نمی‌توانم پیش‌گویی کنم، ولی در کوتاه‌مدت منجر به نتایج ویژه‌ای نمی‌گردد، با توجه به این‌که فقدان ظرفیت را می‌پذیریم و حداقل در کوتاه‌مدت منجر به چالش‌هایی خواهد شد، مثل انباشت انتظارات و انتقادات از حوزه و رویکردهای سلبی. حوزه این تصور را دارد که هیچ‌گونه نقدی در رسانه نسبت به آن به وجود نیاید. هم‌چنین هیچ پیش‌آمادگی برای حوزه جهت انجام این کار وجود ندارد؛ لذا این انتظارات افزایش پیدا می‌کند. …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در یادداشت‌های پیشین عرض شد که ریشه بسیاری از سردرگمی‌های اندیشمندان ما در باب تحول حوزه، آموزش و پرورش و نیز نظام دانشگاهی، در فقدان بصیرت‌های مربوط به «اقتصاد آموزش» یا «حکمرانی آموزش» نهفته است؛ سردرگمی‌هایی در مواجهه با انقراض سنت‌های کارامد حوزوی، مسأله کنکور، ارتباط صنعت و دانشگاه و … . از منظر دانش اقتصاد، آموزش یک محصول یا خدمت است که بازار خاص خود را دارد و بازارها نیز قوانین و احکامی، که از نگاه ما در اقتصاد اسلامی، به علت عمومیت فوق العاده این احکام، می‌توان – و بلکه باید – «قواعد فقهیه»ای بر …

شبکه اجتهاد: فقدان توصیف دقیق از یک واقعه و افتادن در چارچوبهای تضاد و تقابل، مشکل همیشگی ماست. یکی از بزرگترین مشکلات این است که ائمه را به ائمه صلح و قیام تقسیم کرده و بعد آن را توجیه کرده‌ایم. زمینه‌های شکل‌گیری صلح امام حسن(ع) در سالهای ۳۸ تا ۴۱ هجری قمری و در جنگهای فرسایشی داخلی، حداقل نود هزار نفر کشته شده بودند و جامعه به آستانه فروپاشی نزدیک شده بود. در آن زمان شاهد دو نوع حکومت بودیم؛ حکومتی که بعد از حکمیت بین شام و مصر تقسیم شده و به طور غیررسمی از خلافت جدا شده بود، …

شبکه اجتهاد: درتقویم شیعی بیست وششم ربیع الاول، روز امضای پیمان صلح میان امام حسن مجتبی علیه السلام با معاویه است؛ حادثه بسیار مهم و درس آموزی که نه تنها چنانکه باید شناخته نشده است، که حتی متاسفانه دچار کج فهمی و قدر ناشناسی تاریخی هم گردیده است. این اشتباه بزرگ ازمردمِ زمان خود آن بزرگوار آغازشد و هم اکنون نیزکاملاً برطرف نگردیده است. معروف است که کوته نظران ِبلند ادعای همان دوران هم امضای این پیمان را موجب ذلت اسلام می‌نامیدند و در سلام‌های نیش آلود به امام او را «مُذِلُّ المُومِنین» خطاب می‌کردند! و این نشانه اوج مظلومیت …

اختصاصی شبکه اجتهاد: به مناسبت سالروز صلح امام حسن مجتبی (ع) با معاویه، مهرداد غلامی، دانش پژوه حوزه علمیه قم، به واکاوی سادات حسنی و نسل آنها پرداخته است. خواندن یادداشت وی، خالی از لطف نیست. سادات جمع سیّد و در لغت عربی در اصل سَیوِد بوده و به معنی آقا و سرور است؛ و در اصطلاح عام به کسانی گفته می‌شود که از طرف پدر از نسل «هاشم» (جد پیامبر اسلام محمد بن عبدالله) باشد یا به عبارتی دیگر از قبیله بنی هاشم باشد. سیادت به فرزندان محمد (ص) از طریق فاطمه دختر محمد (س) و علی (ع) پسر …

در کتاب اغانی ابوالفرج اصفهانی تمام تواریخ فوت مقنیان، درباریان، رقاصان، خنیاگران و موسیقی‌دانان دربار خلافت عموی و عباسی به طور دقیق گزارش شده است. بعد از مرگ این افراد، بازار به حالت تعطیل در می‌آمد و سیاه‌پوش می‌شد. در واقع برای جامعه، افرادی که مورد توجه دربار خلافت، حکام و پادشاهان بوده است احترام قائل بودند اما اهل‌بیت(علیه‌السلام) و عترت پیامبر که همیشه در طول تاریخ اموی و عباسی افرادی مغضوب و مطرود بودند و کسانی بوده‌اند که مخالفین دستگاه خلافت بوده‌اند لذا مورخین و مردم عادی جامعه به آنان توجهی نداشتند و در پی ضبط تاریخ ولادت و …

شبکه اجتهاد: نزدیک کردن مذاهب اسلامی یکی از پروژه‌هایی است که کشور ما سالیان متمادی برای آن هزینه معنوی و مادی صرف کرده است. اکنون در پایان سی‌وسومین کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی، بی‌مناسبت نخواهد بود اگر منتقدان، چه مخالف و چه موافق، یک باز بازخوانی انتقادی از این جریان داشته باشند، که صد البته پرداختن به این موضوع با رویکرد آسیب‌شناسانه از سوی آگاهان، هر چند ممکن است خوشایند برخی نباشد، یک فرض به‌شمار می‌آید. به طور کلی دو رویکرد در خصوص جریان تقریب و وحدت امت اسلامی در کشور ما وجود دارد؛ یکی آن را ضروری و واجب می‌داند …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در شبکه‌‌ها آمده بود که آیت‌الله خویی فقه را به انحراف کشانده است. ایشان بها را به سند روایات می‌داد در حالی که باید به محتوا و متن حدیث توجه ویژه کرد این اندیشه به یکی از اساتید نجف که با او مصاحبه شده است نسبت داده شده است. (در شبکه اجتهاد بخوانید) در پیوند با متن فوق یادکرد، چند نکته لازم است: ۱) توجه‌ به متن روایات و وثوق به محتوا به جای توجه ویژه به سند در استنباط احکام صدها سال است که مطرح است و نسبت دادن آن به فاضلی معاصر نشان از بی‌خبری …

هرکس ازنظر آشنایی با قواعد اجتهاد مسلط‌تر باشد، فهم او نیز در استنباط آسان‌تر خواهد بود، چراکه رکن اصلی در اجتهاد، استنباط از کتاب و سنت است و این بدون تسلط بر ادبیات عرب امکان‌پذیر نیست. آشنایی با این قواعد مستلزم بر تکلم عربی نیست، بلکه عرب‌زبان نیز می‌بایست با ادبیات آشنا باشد؛ چون تکلم به عربی، مساوی با مسلط بودن بر قواعد عربی نیست و هیچ فقیهی نمی‌تواند مگر آن‌که بر قواعد ادبیات عرب مسلط باشد. اختصاصی شبکه اجتهاد: فارغ از دعوای گویا تمام نشدنی عرب و عجم، این نزاع به طریق علمی در میان فقه‌پژوهان نیز مطرح است …

اختصاصی شبکه اجتهاد: چند سوال ساده از منظر حقوق عمومی در خصوص مصوبه افزایش قیمت بنزین در ذهنم آمده است که فارغ از هرگونه جبهه‌گیری سیاسی آنها را مطرح می‌نمایم. سوالات فقط و فقط جنبه حقوقی دارند. ۱- آیا شورایعالی سران‌ سه‌ قوه برای بررسی موضوعات دارای آیین نامه خاصی می‌باشد؟ لطفا بر اساس اصل اصیل ‌شفافیت مخصوصا در خصوص اسناد حقوقی منتشر گردد. مرادم اسناد بیان کننده تشریفات رسیدگی به موضوعات در این شورا هست و نه حتی مستند و مبنای تشکیل این شورا. آیا مذاکرات این شورا قابلیت انتشار دارد؟ ۲- مصوبات این شورا علی القاعده پایین‌تر از ‌قانون‌ اساسی و قوانین مصوب …

اختصاصی شبکه اجتهاد: به مناسبت ولادت امام جعفر صادق(ع)، محمد باوی‌پور از دانش‌آموختگان علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان و دانش‌پ‍‍ژوه رشته تاریخ اسلام مؤسسه عالی حوزوی امام رضا قم، به بررسی بحران رهبری در جامعه شیعه امامیه در زمان امام صادق(ع)، پرداخته است. اعتقاد به امامت از اصول اعتقادی شیعه به شمار می‌رود؛ اما عدم شناخت صحیح مصداق امام در دوره‌هایی از تاریخ تشیع، به سبب عواملی، انشعاباتی را در شیعه به وجود آورد. در اواخر دوره‌ امامت امام صادق (علیه السلام) و اوائل امامت امام کاظم (علیه السلام)، شاهد گرایش برخی شیعیان به امامت برخی از فرزندان امام …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در این روزها بحث چند همسری در فضای ایران داغ شده است. البته که این موضوع، دارای چنان اهمیتی است که در صورت عدم رعایت جوانب مربوطه؛ از نگاه شهید استادمطهری «بدنام کردن اسلام» است؛ و از نگاه ‌آیت‌الله جوادی آملی «برهم زدن اساس دین» است. اجازه دهید در ضمن چند مطلب، موضوع را ارزیابی نماییم. مطلب اول؛ چند همسری در قرآن استدلال به قرآن برای اثبات چند همسری: ‌«فَانکِحُوا مَا طَابَ لَکُم مِّنَ النِّسَاءِ مَثْنَى وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَهً»(نساء/۳) مفاد آیه این است با آن زنانی که می‌پسندید ازدواج کنید. دو، یا سه …

مقایسه کردن جمعیت شرکت‌کننده امروز به نسبت اوایل انقلاب یک مقایسه کامل و جامع نیست؛ چراکه شرایط زمانی اوایل انقلاب با امروز جامعه بسیار متفاوت است که باید در این مقایسه مدنظر قرار بگیرد. اولاً وسایل ارتباط‌جمعی و فضای مجازی که امروز گسترش پیدا کرده و در دسترس همگان قرار گرفته است در اول انقلاب وجود نداشت؛ یعنی شرایط زمانی امروز با اوایل انقلاب متفاوت است. ثانیاً امروز در ۹۰۰ نقطه از کشور نماز جمعه برگزار می‌شود که اول انقلاب این توسعه وجود نداشت. در شهرهای بزرگ و شهرستان‌ها نماز جمعه برقرار بود. در کل مجموعه را بخواهیم مدنظر قرار …