یادداشت فقهی و اصولی

شبکه اجتهاد: فلسفه وجودی انقلاب و جمهوری اسلامی، فهم و اقامه شریعت واحکام اسلامی در مقیاس تمدنی است. روشن است که  اگر بخواهیم نظام مقدس جمهوری اسلامی، -به عنوان داعیه‌‏دار پرچمداری دین در عرصه ملی و جهانی- به حرکت رو به پیش خود، با اقتدار و صلابت بیشتر ادامه دهد، ‏بایست به لایه‏‌های عمیق‌‏تر تمدنی وارد شده و عرصه فرهنگ، …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در سال‌های اخیر، تلاش‌هایی برای ارتقاء فقه از سطح احکام فردی و عبادی به سطح سیاست‌گذاری عمومی و طراحی ساختارهای اجتماعی صورت گرفته است؛ تلاشی که از آن با عنوان فقه نظام‌ساز یا فقه حکمرانی یاد می‌شود. یکی از چهره‌های شاخص این حوزه، استاد عبدالحسین خسروپناه است که دیدگاه او درباره «فقه حکمرانی» واجد نوآوری‌هایی قابل توجه، …

شبکه اجتهاد: در عصر رسانه‌ای کنونی که یک «کلیک» می‌تواند مصالح امت اسلامی را زیر و رو کند، هر اقدام دینی، به‌ویژه در بستر جهانی حج، نیازمند سنجش دقیق فقهی، سیاسی و تمدنی است. بازداشت حجت‌الاسلام قاسمیان پس از انتشار ویدیویی انتقادی در مکه، تنها یک حادثه شخصی یا سیاسی نیست؛ بلکه آزمایشی تمام‌عیار برای نظام تحلیل ما در فقه …

شبکه اجتهاد: مسئله افتاء، استفتاء و شرایط آن، از دیرباز در فقه شیعه مورد بحث و بررسی بوده است. در دوران صفویه و با اوج‌گیری منازعات میان اخباریون و فقها، مباحث تقلید و اجتهاد وارد مرحله‌ای جدید شد و نظرات گوناگونی در این زمینه مطرح گردید. در این میان، حیدر حب‌الله، متفکر معاصر شیعی، با ارائه دیدگاهی نوین در باب …

شبکه اجتهاد: صدسال از آن روز فرخنده می‌گذرد که مشعل دانش در سینه قم افروخته شد؛ صدفی گشوده بر گوهر فقه و خرمنی پر زر و زیور از حکمت و اصالت. حوزه، این میراث‌دار قرون، در آفرینش اندیشه، در پاسبانی سنت و در باروری معرفت، صدها برگ زرین به دفتر تاریخ افشانده است. در کنار این شکوه شکوفنده، ندایی به …

شبکه اجتهاد: چند سالی است که در مطالعات اسلام‌ شناسی اقبال مجددی به ابن تیمیه و افکار و آثار او دیده می‌شود. ابن تیمیه زندگی کم و بیش جالب توجهی داشته و به دلیل موقعیت ممتاز تاریخی که در آن بسر می‌برده و نیز پاره‌ای از موضعگیری‌های سیاسی و دینی او و همچنین تعدد آثارش می‌تواند موضوع جالب توجهی برای …

شبکه اجتهاد: حضرت آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی از مراجع و بزرگان حوزه علمیه نجف اشرف، ازجمله اعاظمی هستند که دارای مکتب فقهی می‌باشند. نص گرایی، متن محوری، اصل قدرمتیقن، اصل عدم نفوذ کسی در حق دیگری و عدم توجه شهرت و آرای علمای سلف، ازجمله مبانی آرای فقهی ایشان به شمار می‌رود؛ اما علاوه بر مبانی فقهی ایشان، قرائنی وجود …

اختصاصی شبکه اجتهاد: سرزمین پر یُمن یَمَن، سرزمین گنج‌های با ارزش‌ است. احتمالاً نخستین تصویر از گنج‌های یمن در ذهن ما، همان عقیق خوش‌رنگ یمانی باشد. تصویر ذهنی دیگر ما از یمن، مردمانی دلاور و ظلم‌ستیز است که به رسمِ دیرینهٔ خود، خنجر یمانی را زیر کمربندهایشان می‌بندند. تردیدی نیست که ارجمندترین گنج این کشور، همین مردم بی‌نظیرند. اما با …

اختصاصی شبکه اجتهاد: یادداشت پیش‌روی به اجمال نشان می‌‌دهد نظام پولطلا، ظرفیت‌های تمدنی قابل توجهی را پیش پای جمهوری اسلامی قرار خواهد داد و می‌تواند گسست‌های اجتماعی موجود در جامعه ایران را در فضای جدیدی بازسازی کند. نظام پولطلا و عدالت اجتماعی هدف نهایی از تشکیل حکومت اسلامی و مقصد انبیای الهی ایجاد عدالت اجتماعی است. بنابراین تمامی سیاست گذاری‌های …

شبکه اجتهاد: یکی از ابعاد مهمی که باید از نگاه حدیث پژوهان در مسیر اصالت‌سنجی نصوص احادیث مخفی نماید، پژوهش‌های مقایسه‌ایِ مشابهت‌هایِ لفظی و معنایی بین احادیث است. البته این دست پژوهش‌ها امر جدیدی نیست و از دیرباز مورد توجه دانشمندان اسلامی بوده است. برخی نیز تلاش‌های خوبی برای دست‌یابی به چهارچوبی مشخص در این زمینه انجام داده‌اند. البته باید …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در میان غبار فراموشی اسناد تاریخی، کشف تازه‌ای در دل آثار فقهی شاگرد برجسته میرزای شیرازی، آیت‌الله سید محمدباقر درچه‌ای، پرده از واقعیتی مهم برمی‌دارد: اعتقاد میرزای شیرازی به ولایت مطلقه فقیه، نه تنها در قالب حکم تحریم تنباکو که در دل مباحث علمی‌اش نیز قابل اثبات است. گزارشی که پیش‌روی شماست، از خلال رمزگشایی دقیق از …

شبکه اجتهاد: آن‌گاه که گام در وادی اندیشه شهید صدر می‌نهی، نه صرفاً وارد اقلیم دانش، که گویی وارد حریم شناختى نظام واره می‌شوی که در آن عقل با عرف پیوند خورده و وجدان با واقعیت آمیخته است. قاعده فهم عرفی در دستگاه فکری او، نه قاعده‌ای ایستا و جامد، بلکه هسته‌ای زنده و پویاست که از آن در دستان …

شبکه اجتهاد: معمولاً با دوگانه حسنی_حسینی / ساباط_عاشورا در الگوگیری مواجه بودیم؛ حالا که بیش از یک دهه و در چند دولت است راه مذاکره و توافق طی می‌‌کنیم خوب است به الگوی برتر آن از باب «یتبعون احسنه» بپردازیم: حدیبیه _ ساباط! یعنی معاهده‌ای از سنخ حدیبیه پیامبر(ص) با مشرکان یا از جنس امام مجتبی(ع) با معاویه؟! واضح است …

شبکه اجتهاد: در میان قله‌های بلند اندیشه اسلامی معاصر، یکی از چهره‌هایی که هنوز آن‌چنان‌که باید شناخته نشده، شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر است؛ اندیشمندی که نه‌تنها در جغرافیای فکری جهان تشیع، بلکه در ساحت اندیشه دینی جهانی جایگاه ممتاز و یگانه‌ای دارد. در حالی‌که بسیاری از متفکران مسلمان در محدوده‌ای خاص از دانش دینی تأثیرگذار بوده‌اند، شهید صدر با …

اختصاصی شبکه اجتهاد: با تاکید و تصریح مقام معظم رهبری دربارۀ سرمایه‌گذاری در تولید و تحذیر ایشان از حرکتِ سرمایه‌ها به سمتِ بازار ارز و طلا، ابهامی دربارۀ مسئله‌ای است که چند وقتی است توسط جمعی از افراد به‌عنوان پول‌طلا پیگیری می‌شود مطرح شده است. ایشان تصریح دارند که «اگر سرمایه در راه تولید به کار رفت، دیگر به سمت …

اختصاصی شبکه اجتهاد: شبهه‌ای مطرح می‌شود که اگر حجاب حکم شرعی است و بر همین اساس حکومت اسلامی موظف است حجاب را الزامی کند، پس چرا سایر احکام اسلامی را الزامی نمی‌کند؟ «به عنوان نمونه افراد مستطیع را شناسایی کرده و ایشان را از طرق مختلف الزام به سفر حج کند، مثل اینکه از حساب‌های بانکی ایشان پول برداشت کرده …

شبکه اجتهاد: قانون‌گذاری مبتنی بر فقه، با توجه به مراحل کلیدی آن، به‌طور گسترده‌ای پیچیده است. این فرآیند سه مرحله‌ی مهم دارد که هر یک دارای اهمیت ویژه‌ای است و نیازمند توجه و تلاش فقیه، قانون‌گذار با بکارگیری هوش مصنوعی است. برای تعمیق و گسترش این مبحث، می‌توان هر مرحله را به دقت بررسی کرد. مرحله اول: پیشا قانون‌گذاری در …

شبکه اجتهاد: در مصاحبه‌ای که اخیراً منتشر شده است، جناب استاد سیدمصطفی محقق داماد، در تلاشی فقاهت‌گونه سعی در نقد آنچه حجاب اجباری خوانده می‌شود داشته‌اند. در ادامه نکاتی از اظهارات ایشان ارائه می‌شود که مورد تأمل قرار گرفته و امید است جناب محقق داماد نسبت به آن‌ها پاسخگو باشند و اصلاحات لازم را در بیانات خود اعمال نمایند. ۱. …

شبکه اجتهاد: بحث مالکیت داده‌ها علی‌رغم اینکه ممکن است به نظر برسد که موضوع جدیدی است، در حقیقت بحثی قدیمی است که مصادیق جدیدی در دنیای مدرن پیدا کرده است. برای تبیین این موضوع، اطلاعات مربوط به افراد به دو قسم اطلاعات تکوینی، انتسابی و اطلاعات تولیدی و فعالیت‌محور تقسیم می‌شود. قسم اول: اطلاعات تکوینی و انتسابی این دسته از …

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام نبویان اخیرا درباره قانون حجاب اظهاراتی کرد که دچار مغالطاتی آشکار است و نمی‌توان دراین‌باره چشم‌پوشی کرد. چرا که جامه شرعی به منکر بیّن و حرام سیاسی پوشاندن است. ایشان تزاحمی قطعی میان اجرای قانون حجاب با حفظ نظام تلقی کرده و سپس فتوا به بطلان اجرای آن داده است. چند نکته دراین‌میان قابل تأمل است: …

شبکه اجتهاد: اگر منظور از تفقه، تفقه در همهٔ مجموعه و تمام منظومهٔ دین باشد، جایگاه والای کتاب کریم در این بین بسیار واضح و آشکار و بی‌نیاز از بیان است، اما آنچه در این مختصر به آن پرداخته می‌شود، تأثیر مهم قرآن مجید در استنباط احکام فرعی فقهی است و به عبارت دیگر مقصود بررسی جایگاه قرآن در تفقه …

شبکه اجتهاد: فقه را چه می‌بینی؟ دانشی خاموش در سایه‌سار گذشته، در بند اوراق زرد و مجلدات کهن؟ یا جانی تپنده که در هر عصر نفسی تازه می‌کشد و در هر زمان، افقی نو می‌گشاید؟ اینک بر سر گردنه‌ای ایستاده است که پیش‌تر از آن نگذشته؛ چشم در چشمِ پدیده‌ای بی‌سابقه دوخته است: هوش مصنوعی، آیا این پدیده، حریفی است …

اختصاصی شبکه اجتهاد: ولایت مطلقه فقیه بدین معنا که فقیه بر تمام شؤون اجتماعی و حاکمیتی ولایت داشته و ولایتش مقید به حوزه‌ای خاص نیست، جایگاه محکم و با سابقه‌ای در فقه امامیه دارد. پیشینه و گذشته نظریه ولایت مطلقه فقیه در فقه شیعه، همواره یکی از مهمترین گلوگاه‌های مباحثات موافقین و مخالفین این نظریه بوده است. این امر نه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: دانش فقه، به جهت جایگاه و کارکردی که در حیات و جامعه انسانی دارد، اگر مهم‌ترین دانش در مجموعه دانش‌های اسلامی نباشد، در زمره مهم‌ترین آن‌ها قرار دارد. امروزه و در پرتو حکومت و نظام اسلامی، فقه به‌مثابه نرم‌افزار اداره جامعه و حکومت، اهمیت و محوریت ویژه‌ای یافته است. نظام اسلامی در ایران، نظامی با محوریت فقه …

شبکه اجتهاد: پیش از آن‌که اخباریان، جایگاه دانش اصول فقه در اجتهاد را به چالش بکشانند، اغلب فقیهان، هرچند اصول فقه را به عنوان یکی از دانش‌های ضروری برای اجتهاد معرفی می‌کردند اما اهمیت آن را بالاتر  از همه دانش‌های دیگر قرار نمی‌دادند. در این دوره، بسیاری از فقیهان، عامل دیگری به نام “قوه رد فرع بر اصل” را بزرگ‌ترین …

شبکه اجتهاد: دیدگاه علامه محمدتقی جعفری در تفسیر آیه «الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ…» مقصود از قوام قیم به اصطلاح فقهى و حقوقى نیست، زیرا قیم کسى را می‌گویند که اختیار تصرف در مال و توجیه زندگى کسى دیگر را در اختیار داشته باشد، مانند قیم صغیر و قیم دیوانه و سفهاء و غیر ذلک. و مسلم است که مرد به‌هیچ …

شبکه اجتهاد: شناخت دقیق جایگاه فقه در زمان حاضر مستلزم بررسی روند تاریخی و مسیرهایی است که فقه طی آن‌ها شکل گرفته است. برای این که به درستی بدانیم در فقه چه جایگاهی داریم، ناچاریم که بفهمیم چگونه به جایی که در آنیم، رسیده‌ایم. این فهم و خودآگاهی از وضعیت فعلی فقه، و در گام بعدی آینده پژوهی فقه، از رهگذر …

شبکه اجتهاد: سید حسن نصرالله، فرزند حوزه‌های علمیه شیعه است، اما آیا این دستگاه تربیتی، الگویی همچون او را به‌عنوان یک استاندارد و نُرم می‌پذیرد؟ یا آنکه نسبت او به حوزه علمیه صرفاً در ابعاد معنوی و تلبس به عبا و عمامه تعریف می‌شود و فهم سیاسی، رهبری میدانی، فراست و هوشیاری او در عرصه‌های حساس مبارزه و سیاست، محصولی …

شبکه اجتهاد: پنج سال از نگارش یادداشت «بلاتکلیفی مکلفین در مسئله موسیقی» گذشت و ابهامات فقهی پیرامون موسیقی، قوی‌تر بروزرسانی می‌شود. ابهاماتی که تمامی ندارد مراجع عظام تقلید، همواره به سوالات موسیقیایی پاسخ داده‌اند؛ اما این پاسخ‌ها غالباً ابهام استفتاء کننده را برطرف نمی‌کند. چرا؟ چون مفهوم “عرف” و “لهوی” که در پاسخ‌ها به آن اشاره می‌شود، به اندازه کافی …

شبکه اجتهاد: این یادداشت به نکاتی چند پیرامون قاعده ملازمه و درک عقل نسبت به ملاکات احکام شرعی، ناظر به مناظره اخیر اساتید معظم علیدوست و اسلامیان اشاره کرده است که در ادامه از نگاه می‌گذرد. ۱. اظهارنظر در رابطه با قاعده ملازمه و کاربست فقهی آن بدون در نظر گرفتن مبانی اصولی و کلامی مؤثر در آن، امری غیر قابل …