اجتهاد و اصول فقه

شبکه اجتهاد: استاد محمدرضا حکیمی، از تبار معدود متفکرینی است که هرچند در حوزه علمیه نشو و نما یافت اما هرگز خود را در مسائلی نظیر فقه فردی محصور نکرد بلکه با نگاهی متفاوت به بازخوانی و تأمل در تراث اسلامی پرداخت و فریاد عدالت و انسانیت برآورد. بی‌راه نیست که او را «فیلسوف عدالت» می‌خوانند؛ چه‌ اینکه محوری‌ترین کلیدواژه‌ها در بیان و بنانش عدل و انسان بود و یکی از کلیدی‌ترین آیات قرآن را: «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَینَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ»(الحدید/۲۵) می‌دانست. حکیمی که از همان دوران ابتدایی تحصیل به ادبیات هم اهتمام ویژه‌ای داشت، …

اینکه احکام امضایی صرفاً امور عرفی یا عقلایی است اگر به این معنا باشد که این احکام را نباید به شارع مقدس نسبت داد. احکام امضایی گاه فرازمان و فرامکان است نظیر وفای به پیمان‌ها مشروعیت معاملات تشکیل خانواده و صد‌ها تعین دیگر و عموم گزاره‌های اخلاقی متعلق حکم. اصل این‌گونه احکام تابع تکامل یا انحطاط جوامع نیست. لکن شکل‌های اجرای احکام (شیوه‌های اجرایی) می‌تواند تابع تکامل جوامع باشد. بدون تردید این بخش از گزاره‌ها از ثابتات احکام نیست. اختصاصی شبکه اجتهاد: احکام امضائی بخش عمده‌ای از احکام شرعی هستند که پیش از آمدن تشریع الهی در بین عرف عقلا …

شبکه اجتهاد: بی‌تردید شیعه، در پیدایش و گسترش علوم اسلامى نقش مؤثّرى داشته است، بعضى معتقدند که علوم اسلامى از آنها نشأت گرفته، حتّى کتاب یا کتاب‌هایى در این زمینه نوشته شده و اسناد و مدارکى ارائه داده اند، ولى ما می‌گوییم حدّاقل، آنها در پدید آوردن این علوم سهم بسزایى داشته اند، و بهترین شاهد و گواه این مسأله کتاب‌هایى است که از علماى شیعه در علوم و فنون اسلام دیده می‌شود.[۱] لذا ده‌ها هزار کتاب از سوى علماى شیعه درباره عقائد اسلامى و فقه و اصول و تفسیر و حدیث و فلسفه و رجال و درایه و تاریخ …

شبکه اجتهاد: شیخ طوسی یکی از معدود فقهای صاحب روش و سبک فقهی است که سالیان متمادی، فقهای متأخر را به پرورش و تکامل روش‌های فقهی خویش واداشت و توانست در این راه به نوآوری‌ها و اصلاحاتی دست زند که از زوایای مختلف قابل بررسی است. در واقع، بدون کم کردن از محتوای عمیق و مبانی فقهی مستحکم وی به صراحت‌ می‌توان گفت که تکامل و جاودانگی فقه شیعه در گرو روش‌های پایدار و بدیع وی در فقه بوده است. (۱) الف. فقه و منابع استنباط احکام فقهی شیخ طوسی، پس از نگارش آثاری چون النهایه، تهذیب و الاستبصار، حدوداً …

توجه داشته باشید که کارآمدی، فعلیت لولاالمانع است؛ مثلا اگر متفکری را زندانی کنند، دیگر کارآمد نیست؛ اما در این ناکارآمدی، او مقصر نیست. متاسفانه با تأسی به علوم مدرن در ایران و جداسازی نهادی به‌نام دانشگاه و حوزه از یکدیگر، فاصله زیادی بین علوم انسانی و اسلامی افتاده است. در این جبر تاریخی، نمی‌‌توانیم بگوییم علم فقه در حوزه‌های ایران، مانند قدیم، اثرگذار نیست و نقش ندارد؛ چون ممکن است در یک قسمت دیگر، بین علوم اسلامی و سایر علوم دیوار کشیده باشند و علم فقه در این باره مقصر نباشد. اختصاصی شبکه اجتهاد: با گذشت قرون متمادی از …

شیخ ابوجعفر محمد بن طوسی مشهور به شیخ طوسی و ملقب به شیخ الطائفه از جمله شخصیت‌هایی است که نهنگ‌وار اقیانوس‌های دانش را موج نوشی کرد و در هر وادی‌ای نشان از پیرِ دانش گرفت. به گزارش شبکه اجتهاد، کمتر نوشتۀ مستقل و جامع به بحث از ابعاد مختلف دانش و اندیشه‌های او پرداخته است و منهای مجموعه مقالات هزارۀ شیخ طوسی اثر دیگری در این باب نمی‌بینیم. کتاب طوسی‌پژوهی، دربردارندۀ ۳۵ مقاله در باب شرح حال و آثار شیخ طوسی است که توسط جمعی از نویسندگان به کوشش مهدی کمپانی زارع به همت خانه کتاب منتشر شده است. در …

شبکه اجتهاد: استاد سید حسن شیرازی در سال ۱۳۲۰ شمسی در خانواده علم و تقوا در شهر نجف به دنیا آمد. والد معظم ایشان، آیت‌الله العظمی سید عبدالله شیرازی، از مفاخر بزرگ جهان تشیع و از مشاهیر و شخصیت‌های پرآوازه حوزه‌های علمیه نجف اشرف و مشهد مقدس بود. سید حسن شیرازی که تربیت یافته پدر و مکتب نجف بود، دوران کودکی و نوجوانی را زیر نظر پدر گذراند و مقدمات دروس حوزوی، قرآن و حدیث را از ایشان آموخت. وی در محضر آیات عظام سید ابوالقاسم خویی، امام خمینی، میرزاهاشم آملی،  سید محمد هادی میلانی، میرزاعلی آقا فلسفی و سید …

اختصاصی شبکه اجتهاد: تاکنون تعاریف مختلفی از مکتب‌شناسی فقهی ارائه شده است؛ به نظر نگارنده، مکتب‌شناسی فقهی یعنی بحث از مبانی روش‌ساز که مراحل و ‌روش‌های اجتهاد هستند. این سه حیطه، بیشتر در بحث‌های مکتب‌شناسی وجود دارد؛ چون مکتب‌شناسی فقهی، یک امر اعتباری است و امری نیست که وابسته به‌واقع باشد؛ بنابراین تعریف این علم، وابسته به اغراض ما است و غرضمان یک شناخت هدفمند و نظام‌مند از اجتهاد است. حال برای نیل به این غرض، باید چه جاهایی و چه مطالبی را بررسی بکنیم؟ به نظر می‌رسد همۀ این‌ مباحث، در دو قالب کلیِ موضوع شناسیِ فقهی یا حکم …

اختصاصی شبکه اجتهاد: ازجمله ثمرات مهم سنخ شناسی مسئله اصولی، ورود و خروج دقیق به مسئله است. بدیهی است برای دستیابی به این مهم، ابتدا بایستی دانشمند اصولی دسته‌بندی صحیحی از مسائل علم اصول ارائه داده باشد. در ادامه قصد داریم یک نمونه کاربردی در این زمینه را بررسی کنیم. شهید صدر برای مباحث الفاظ علم اصول تقسیم‌بندی ارائه کرده است و مثال‌هایی برای هر دسته زده است. ایشان ذیل یکی از اقسام مباحث الفاظ علم اصول مبحثی را مثال زده‌اند (وضع و معانی حروف) و دیدگاه آخوند خراسانی را در آن مبحث نقد کرده‌اند که از نقد ایشان متوجه‌ …

حجت‌الاسلام والمسلمین رستم‌نژاد گفت: طرح اصلاح «برنامه آموزشی و درسی سطوح عالی حوزه‌های علمیه»، تاکنون ده‌ها و صدها جلسه کارشناسی را در چارچوب رهنمودهای مراجع عظام تقلید و رهبر معظم انقلاب و استفاده از آراء و نظرات کارشناسان، اساتید و فضلا، به خود اختصاص داده است. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی رستم نژاد، درباره طرح اصلاح «برنامه آموزشی و درسی سطوح عالی حوزه‌های علمیه»، اشاره کرد و گفت: این طرح از سال ۹۴ با نگاه اصلاحی و رفع مشکلات آموزشی و با ابتناء بر حفظ اصالت‌های حوزه و تحفظ بر سنت‌های اصیل آن، مورد عنایت خاص اعضای محترم …

شبکه اجتهاد: واقعه عاشورا بارها و بارها مورد پرسش و کاوش قرارگرفته و هر چه زمان می‌گذرد، ابعاد ناگشوده دیگری بر زوایای کاویده پیشین آشکار می‌شود اما در این میان، فلسفه و انگیزه حرکت امام حسین(ع) به چالشی سخت در میان محققان تبدیل شده و تحلیل‌گران از هر سو با زاویه‌ای خاص به آن نگریسته‌اند. این نوشتار بر آن است تا نشان دهد که نهضت حسینی را باید در وسعتی فراخ‌تر از یک دوره و شرایط زمانی خاص و با نگاهی ژرف‌تر از یک رویکرد مشخص نگریست. با این افق نگاه، نه تنها عناصر این واقعه بهتر قابل فهم است …

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین محمد قائینی، استاد شناخته شده دروس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، اگرچه در زمره سنتیان این حوزه به شمار می‌آید، اما تحقیقات وسیعی در حوزه‌های نوپدید فقهی دارد. وی که سابقه شاگردی بزگانی همچون آیات عظام خوئی، منتظری، وحید خراسانی و تبریزی را در کارنامه دارد، در گفتگوی اختصاصی با اجتهاد، به بررسی فقهی عزاداری امام حسین (ع) پرداخت و از تعارض آن با عناوینی همچون ایذاء مؤمن و هتک سخن گفت.

اختصاصی شبکه اجنتهاد: حجت‌الاسلام‌ والمسلمین رضا اسلامی، عضو هیئت‌علمی پژوهشکده حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و پژوهشگر قدیمی فقه و اصول در حوزه علمیه قم است

اختصاصی شبکه اجتهاد: به مناسبت ایام محرم، با حجت‌الاسلام والمسلمین محمد باقری شاهرودی، استاد کهنه کار حوزه علمیه قم، در رابطه با برخی امور موهن عزاداری و همچنین تعارض برخی شیوه‌های عزاداری با ایذاء مؤمنین گفتگو کردیم. عضو هیئت استفتاء مرحوم آیت‌الله تبریزی معتقد است افراد توهین کننده را باید نصیحت کرد، اما برخی توهینها، موجب ارتداد است. اذیت نیز اگر به مقدار متعارف باشد، مشکلی ندارد!

۳۰ سال قبل پیشنهاد دادم که مباحثات شورای نگهبان فیش‌بندی و به ابواب سنتی فقه تبدیل و به زبان عربی هم انجام شود در این صورت عروه الوثقی زمان ما خواهد بود زیرا تمامی مباحث مستحدثه در آن مورد توجه است. نوشتار و تبویب جدید فقه لازم است گرچه کار سختی است. به گزارش شبکه اجتهاد، استاد شیخ محمد سند در نشست علمی «فلسفه حقوق جزا از دیدگاه اسلام و غرب» که از سوی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه برگزار شد، گفت: تجربه بشر نشان داده و اسلام هم تاکید دارد که پیشگیری از جرم بهتر از مجازات است؛ همین قاعده …

استاد سیفی مازندرانی معتقد است: اصل اینکه رسول اکرم(ص) و امیرالمؤمنین(ع) الزام به حجاب اسلامی‌ نمی‌کردند ثابت نیست. ‌ولی برفرض عدم ثبوت، باید گفت: ترک فعل از جانب معصوم همانند فعل ایشان محاملی دارد؛ و در مفروض محاملی وجود دارد، مانند: عدم آمادگی و تحمل الزام به حجاب از جانب عموم زنان؛ لذا خوف بر کیان و بیضۀ اسلام وجود داشت؛ چون زمان حکومت رسول خدا(ص) و امیرالمؤمنین(ع) اوائل عهد اسلام بوده است؛ و اما سائر امامان معصوم(علیهم‌السلام) مبسوط الید نبوده‌اند و یا اینکه بی‌حجابی – به‌گونه‌ی مبتذل و فساد انگیز با انواع آرایش – در آن زمان شایع و …

شبکه اجتهاد: مدرسه و مکتب فقهی امام خمینی (ره) ویژگی‌های ارزشمند متعددی دارد که به مثابه مقوم‌ها و مؤلفه‌های فقه آن فقیه بزرگ و مرجع تقلید والا مقام‌ می‌باشند. حضرت امام فقیهی اصولی است که علاوه بر سالها تدریس کتابهای رایج در سطوح عالیه حوزه‌ها، سه دوره تدریس خارج اصول در حوزه علمیه قم داشته و به موازات دو دهه تدریس خارج اصول، یک دوره کامل مسائل اصول فقه را به قلم خود نوشته که در معرفی‌های پیشین از آنها سخن گفته شده است. داشتن آثار متعدد فقهی مؤلفه دیگر شخصیت فقهی امام خمینی است؛ به این معنا که ایشان …

مدیر پایگاه مدرسه فقاهت گفت: متن تقریر ۸۳ هزار و ۷۱۷ جلسه دروس سطوح عالی حوزه‌های علمیه در سایت مدرسه فقاهت به آدرس www.eshia.ir منتشر شده است. به گزارش شبکه اجتهاد، جواد جوادی با اشاره به ارائه ۸۳ هزار جلسه تقریر دروس حوزوی در سایت مدرسه فقاهت، اظهار داشت: این دروس شامل ۳۵۴ عنوان درسی، نزدیک به ۱۹۶ نفر از مراجع معظم تقلید، اساتید شاخص و برجستگان علمی حوزه در موضوعات خارج فقه و اصول، تفسیر، فقه معاصر و مستحدثه، کلام و فلسفه، نهج البلاغه، رجال است. وی با اشاره به حدیث نشر علوم از قم به دیگر شهرها، گفت: …

«قواعد فقهی قضاوت» جدیدترین کتاب حجت‌الاسلام والمسلمین سید کاظم مصطفوی است که به زبان عربی تدوین‌ یافته و از سوی انتشارات حوزه‌های علمیه منتشر شد. به گزارش شبکه اجتهاد، «قواعد فقهی قضاوت»، جدیدترین کتاب حجت‌ا‌لاسلام والمسلمین سید کاظم مصطفوی، استاد خارج فقه حوزه علمیه قم و جامعه المصطفی ‌العالمیه است که به زبان عربی تدوین‌ یافته است. بر اساس این گزارش، عنوان کامل کتاب «القواعد الفقهیه و ضوابطها الخاصتان بفقه القضا و محاکمات الشرعیه» می‌باشد که در ۲۸۵ صفحه و قطع وزیری انتشار یافته است. این مجموعه با مقدمه‌ای در موضوع شرایط قضا آغاز می‌شود و آن‌گاه در بخش اصلی …

دومین همایش «واکاوی اصالت  میراث حدیثی شیعه» به همت موسسه امام‌هادی (ع) در سالن همایش‌های مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه برگزار شد. در این همایش علاوه بر سخنرانی اساتیدی چون ابوالقاسم علیدوست، رضا مختاری و سید محمدکاظم طباطبایی، از کتاب «زیارت عاشورا از آغاز تا امروز» رونمایی شد. همچنین تقریظ مرحوم آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی که گفته می‌شود ۲۰ روز قبل از فوت، بر این کتاب نوشتند، قرائت شد. به گزارش شبکه اجتهاد، استاد ابوالقاسم علیدوست هم در این همایش، طی سخنانی، عصر حاضر را عصر «تراث سوزی» نامید و اظهار داشت: ما در دوران «تراث سوزی» و «حدیث سوزی» مدرن …

شبکه اجتهاد: دومین همایش «واکاوی اصالت  میراث حدیثی شیعه» به همت موسسه امام‌هادی (ع) در سالن همایش‌های مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه برگزار شد. در این همایش علاوه بر سخنرانی اساتیدی چون ابوالقاسم علیدوست، رضا مختاری و سید محمدکاظم طباطبایی نژاد، از کتاب «زیارت عاشورا از آغاز تا امروز» رونمایی شد. همچنین تقریظ مرحوم آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی قرائت شد.  

استاد شهیدی گفت: اینکه شایع شده طبق نظر آیت‌الله سیستانی مرد نمی‌تواند همسرش را به حجاب اجبار کند، درست نیست. اگر این مساله به حد جرح برسد است امرش به ید ولی‌امر است و شوهر حق ندارد برای منع از حجاب، مرتکب جرح شود. لکن منع عملی از منکر که اکراه عرفی بر حجاب است ولو با تضییع بر زن ولو بر اینکه درب را ببندد و نگذارد بیرون برود، قطعاً جایز است. به گزارش خبرنگار اجتهاد، استاد محمدتقی شهیدی، شاگرد مبرز مرحوم آیت‌الله میرزا جواد تبریزی است و یکی از مهم‌ترین کرسی‌های تدریس خارج فقه حوزه علمیه قم را …

استاد و نویسنده برجسته حوزه علمیه مشهد، هدف و غایت فقه کلامی را استوار سازی عقیده پیروان عترت و شناسایی کسانی که از سنت دور افتاده‌اند دانست و گفت: فقه کلامی در چارچوب اثبات مرجعیت علمی اهل‌البیت علیهم‌السلام می‌باشد و ما را از مقوله فقه به مقوله اعتقادات رهنمود می‌سازد لذا اساتید و علما به این روش و رویکرد فقه کلامی در حوزه‌های علمیه بیشتر اهتمام ورزند. به گزارش خبرنگار اجتهاد، استاد سیدعلی شهرستانی در نشست علمی «نگرشی به فقه کلامی» که با حضور فضلا و طلاب حوزه علمیه مشهد برگزار شد، به تبیین سه روش فقهی برای گفتمان در …

استاد رضا استادی با اشاره به اینکه فلسفه اجازات و تصحیح کتب، مصون ماندن از تحریفات است، اظهار کرد: منبر و تبلیغ، مداحی، امور حسبیه و وجوهات نیز اجازه‌ می‌خواهد که مهم‌ترین بخش اجازات، اجازه اجتهاد است، اما امروزه برخی خودشان را بدون اجازه به عنوان مجتهد به جامعه معرفی‌ می‌کنند. به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی نقد و بررسی کتاب «اجازات العلما» با حضور استاد رضا استادی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و دیگر اساتید از سوی سازمان علمی وفرهنگی آستان قدس رضوی- نمایندگی قم برگزار شد. در این نشست کتاب دو جلدی «اجازات العلما» حاوی اجازه علما …

استاد احمد مبلغی گفت: آیت‌الله بروجردی در دو بخش تحول ایجاد کرد یکی فقه الاقوال و دیگری فقه النصوص و همین تحول سبب شده تا ایشان مکتبی متمایز از دیگر فقها داشته باشد. به گزارش شبکه اجتهاد، استاد احمد مبلغی، عضو مجلس خبرگان رهبری در نشست علمی «حوزه صد ساله» به بررسی مکتب آیت‌الله العظمی بروجردی پرداخت و گفت: مکتب آیت‌الله بروجردی عمدتا متاثر از تحصیلات و تدریس ایشان در حوزه علمیه اصفهان است تا نجف، گرچه زمانی که ایشان به نجف رفت مرحوم صاحب کفایه اصلی‌ترین درس اصول را داشت و ایشان در درس مرحوم آخوند شرکت داشت. استاد …

پتانسیل رشد میان‌مدت تا بلندمدت بخش بانکداری اسلامی در عراق با وجود مشکلاتی که در این بخش وجود دارد، مثبت است. این تقاضا توسط جمعیت عمدتاً مسلمان کشور که ضریب نفوذ بانکداری در بین آنها بسیار پایین است، پشتیبانی خواهد شد. به گزارش شبکه اجتهاد، عراق از جمله کشورهایی است که در ماه‌های اخیر و به دلیل افزایش قیمت نفت به درآمد بالایی دست پیدا کرده و براساس آمار پایگاه اقتصادی استاتیکا، عراق با پیش‌بینی رشد ۹,۵ درصد بعد از غنا در رتبه دوم بیشترین رشد اقتصادی در سال ۲۰۲۲ جای دارد. این درآمد بالا و بازگشت اقتصاد این کشور …

سید عبدالسلام الوجیه، دبیر کل رابطه علماء الیمن، نویسنده‌ و پژوهشگری پر کار بود که در راه نشر میراث شیعیان زیدیه یمن در چند دهه اخیر بیشترین تلاش را انجام داد و ده‌ها اثر گرانسنگ زیدیه را تحقیق و منتشر کرد. وی یکی از شاخص‌ترین شخصیت‌های حامی نهضت حوثیان یمن و از دوستداران انقلاب اسلامی ایران بود. به گزارش شبکه اجتهاد، چهاردهم تیرماه ۱۴۰۱ خبر فوت عالم برجسته یمنی، استاد عبدالسلام الوجیه در سن ۶۵ سالگی به دلیل بیماری، در صنعاء منتشر شد و سید عبدالملک الحوثی رهبر جنبش انصار الله یمن در پیامی درگذشت این عالم مجاهد را تسلیت …

کتاب «الابانه» تالیف ابوجعفر محمد بن یعقوب هوسمی، اثری مهم در فقه زیدیه از قرن پنجم هجری، برای اولین بار به صورت تحقیق شده بر اساس چهار نسخه منتشر به قلم سیدعلی موسوی‌نژاد و محمدعلی صالحی منتشر شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، پس از شکل گیری مذهب زیدیه در قرن دوم هجری، شخصیت‌هایی همچون زید بن علی (م۱۲۲ق) و نواده او احمد ین عیسی بن زید (م۲۴۷ق) با انبوهی از روایات فقهی، زمینه را برای تدوین کتاب‌های فتوایی زیدیه فراهم کردند. در سده سوم هجری بر اساس فتاوا و آراء امام زیدیه قاسم بن ابراهیم رسّی (م۲۴۶ق) چندین کتاب فقهی …

شبکه اجتهاد: تاریخ تحولات کشور بعد از دوران استبداد ناصری و به طور خاص از زمان مشروطه را اگر دنبال کنیم، شاهد این هستیم که این دیار همواره و در بازه‌های زمانی کوتاه با شوک‌های سیاسی دست و پنچه نرم کرده و افراد مؤثر در اداره کشور زیر و رو شده‌اند، اما هنوز آن چالش اساسی که سر شیخ فضل‌الله نوری را بالای دار برد به قوت خود باقی است و تنها صورت‌بندی مفاهیم است که تغییر کرده. جلال آل احمد گفته بود که «از روز اعدام مرجع شهید شیخ فضل الله نوری بود که نقش غرب زدگی را همچون …

برنامه «المقابله» در شبکه الجزیره میزبان مفتی سلطان‌نشین عمان، شیخ احمد بن حمد الخلیلی بود تا در مورد زندگی خود، اعتقادات اباضیه و تجربیاتی که به عنوان مفتی اعظم عمان پشت سر گذاشته است، صحبت کند. به گزارش شبکه اجتهاد: الخلیلی در رابطه با ارتباط خود با سلطان فقید عمان، قابوس بن سعید، تأکید کرد که وی به بسیاری از موارد مانند نوشیدن مشروبات الکلی، بی‌حجابی و موارد دیگر انتقاد داشته و با وجود انتقاداتش، مورد آزار و طرد قرار نگرفته است و سلطان قابوس نیز به نوبه خود شنونده نصیحت‌های او بوده است. عمان و مذهب اباضیه مفتی اعظم …