دیدگاه و گزارش

عرف تخصص کافی برای استنباط در فقه را ندارد و از قواعد و اسلوب اجتهاد پیروی نمی‌کند و هرچه خود می‌پسندد را نتیجه می‌گیرد. این اختصاص به عرف جامعه هم ندارد؛ بلکه یک متخصص و پژوهشگر نیز بعد از استدلال‌های فقهی دقیق ممکن است نتیجه‌ای بگیرد که عرف می‌گوید و حتی تصریح بدان کند که عرف چنین می‌پسندد؛ لذا این دو در یک راستا هستند. البته باید توجه داشت که صعب و سخت شدن دین غیر از عرفی شدن است و راحتی مردم، معنایش عرفی شدن نیست. اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی قاسمی در سال‌های اخیر بیشتر در فقه …

مدرسه تابستانی «عیون تربیت» از سوی مرکز تخصصی آخوند خراسانی (ره) و مدرسه عالی فقاهت عالم آل محمد (علیهم‌السلام) با حضور علمی اساتید و جمعی از فضلای حوزه علمیه در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی در حال برگزاری است. به گزارش خبرنگار اجتهاد، کارگاه تحلیل و نمایه‌سازیِ تربیتی احادیث بر اساس روایات عیون أخبار الرضا (علیه‌السلام) با نظارت علمی استاد مجتبی الهی خراسانی (مدرس خارج فقه تربیت و رئیس میز تخصصی توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی) با امتیاز «فراگیری روش تحلیل تربیتی احادیث»، «تسلط بر شبکه مفاهیم و معارف تربیتی» و «کسب آمادگی جهت تحقیقات حدیثی _ تربیتی» برپا شده …

عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه در تبیین سیره فقهی آیت‌الله خامنه‌‌ای گفت: مشابه روش حضرت امام در ایجاد ارتباط بین آیات و روایات را رهبر معظم انقلاب دارند که از جمله مباحث مهم در این زمینه تحلیل واژگان است. به طور مثال ذیل آیه جزیه اکثریت فقها کتاب را به تورات و انجیل معنا کرده و حتی علامه حلی آن را مجمع علیه دانسته است اما رهبر انقلاب تعبیر تورات و انجیل از «من الذین اوتوا الکتاب» را از باب غلبه وجود‌ می‌دانند؛ چرا که در جزیره العرب آن زمان دو گروه مسیحی و یهودی بودند اما طبق قاعده …

حجت‌الاسلام رضا غلامی ضمن اشاره به اهمیت و ضرورت ایجاد تحول در فقه تصریح کرد: امروز همچنان فقهایی در حوزه‌های علمیه زیست می‌کنند که عقل در فقه را همچون اکل میته تلقی می‌کنند و تا می‌توانند از خیزش آن در فقه جلوگیری می‌کنند. به نظر می‌رسد مخالفان توسعه محدوده عقل در فقه تمدنی نگرانی‌هایی دارند که جا دارد به آن‌ها توجه نمود و نگرانی‌های منطقی را رفع کرد. به گزارش شبکه اجتهاد، نشست «گستره عقل در فقه تمدنی» با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین رضا غلامی، رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانیِ اسلامی صدرا و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات …

استاد درس خارج حوزه علمیه قم تاکید کرد: حضرت آقای سیستانی در رساله خبر واحد در تعادل و تراجیح و در جاهای دیگر، تصریح می‌کنند به این‌که هر روایتی که مخالف روح شریعت باشد، قابل قبول نیست. ایشان در این دو صفحه صریحاً و واضح می‌فرماید روح شریعت مثل کرامت انسان و عدالت. هر روایتی با کرامت انسان، با عدالت سازگاری نداشت، حجیّت ندارد. به گزارش شبکه اجتهاد، محمد عندلیب همدانی، استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم، به سؤالات کسانی پاسخ داد که کرامت ذاتی انسان و لزوم برخورد تند با پیروان سایر ادیان ابراهیمی و غیرابراهیمی جز اسلام …

استاد محقق داماد در بیان مثالی ساده در فقه مقاصدی می‌گوید اگر شلاق زدن به خانم بی‌شوهری که ارتباط نامشروع داشته است موجب شهرت و رسمی شدن فاحشه‌گری او شود، این کار خلاف است. وی همچنین بیان داشت که ازدواج دوم مرد در صورت ضرر روحی و روانی به زن اول او باطل است. شبکه اجتهاد: فقه مقاصدی در یک تعریف ساده، فقهی است که در هنگام استنباط احکام شرعی به مقاصد شارع توجه ویژه‌ای دارد. به عنوان نمونه، اگر معتقد باشیم که مقصود شارع مقدس اسلام از تحریم ربا پیشگیری از ظلمی ‌است که در ربا وجود دارد، درک …

فقه راهبردی پس از موقعیت شناسی، مسیر حرکت جریان فقاهت و اجتهاد را از بالا و در سطح کلان مدیریت می‌کند سپس راهبرد مناسب را در اختیار فقه قرار‌می‌دهد. در غیر این صورت فقه دستخوش جهت‌دهی سایر نظامات و الگو‌ها خواهد شد و دیگران برایش نسخه پیچی خواهند کرد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت الاسلام والمسلمین دکتر علی نهاوندی، استاد حوزه علمیه قم و مدیر گروه پژوهشی فقه ارتباطات، هنر و رسانه مرکز فقهی ائمه اطهار (ع) در یک نشست علمی، با حضور جمعی از فضلا و دانش‌پژوهان مدرسه عالی فقاهت عالم آل محمد (ع) مشهد، از ضرورت ارتقا فقه …

استاد خارج فقه حوزه علمیه قم گفت: لازم است به ظرفیت‌های فقه توجه کنیم چون ظرفیت‌های زیادی در آن نهفته شده است و می‌‌تواند به سوالات ما پاسخ بدهد و تا می‌توانیم باید از فقهِ عذر، یعنی فقه اصول عملیه فاصله گرفته و به سمت فقه کشف برویم. همچنین ما یک اجتهاد به معنی اخص و یک اجتهاد به معنی اعم داریم و معتقدیم این فقه در فهم همه گزاره‌های دینی مورد نیاز است بنابراین اگر کسی واقعاً بخواهد فهمنده دین باشد باید از این روش یعنی اجتهاد به معنی اعم استفاده کند. به گزارش شبکه اجتهاد، استاد ابوالقاسم علیدوست، …

همایش بین‌المللی «ظرفیت‌شناسی اصول فقه در حل مسائل نوپدید با رویکردی مقارن» به همت پژوهشکده فقه و حقوق دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با سخنرانی اساتید احمد، ابوالقاسم علیدوست و مهدی هادوی تهرانی در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، با ظهور انبوه فراوان از موضوعات نوپدید و دستاوردهای علمی و فنی در زمینه‌های مسائل پزشکی و  انواع معاملات جدید و وجود شبهه در کارایی ادله و منابع لفظی در قرآن و سنت از جهت شمول مطلقات و عمومات نسبت به مصادیق مستحدث و نیز تعیین قلمرو عرف در استنباط‌ها و خصوصا در نظام‌سازی‌ها …

آنچه مورد نفی قرار گرفته این است که مثلا تمام احکام و مسائل اقتصادی از سوی ائمه(ع) به صورت دسته‌بندی شده در اختیار ما قرار گرفته باشد. کسانی که قائل به وجود فقه نظام هستند، مقصودشان مجموعه دسته‌بندی شده و منظم از مسائل موجود و در دسترس است که امکان آن بیان گردید. به گزارش شبکه اجتهاد، سومین کرسی علمی گروه اصول فقه مرکز فقهی ائمه اطهار (علیهم‌السلام) با حضور استاد ابوالقاسم علیدوست و استاد جعفر نجفی بستان با موضوع «فقه نظام در کشاکش نفی و اثبات» به صورت حضوری و مجازی با حضور طلاب و فضلای حوزه علمیه برگزار …

عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی گفت: فقه نباید به موضوعات نگاه انفعالی داشته باشد بلکه باید ریل گذاری اصلی و جهت‌گیری کلی را انجام دهد چراکه هر موضوعی در ساحت دین ارزشی دارد و اگر نتوانیم رابطه بین آنها را پیدا کنیم و رتبه‌بندی موضوعات را بشناسیم دچار مشکل‌ می‌شویم. به گزارش خبرنگار اجتهاد، نودودومین جلسه «شنبه‌های فقهی» با ارائه اسماعیل پرور، عضو هیئت علمی گروه اصول فقه فرهنگستان علوم اسلامی و از شاگردان استاد سید منیرالدین حسینی شیرازی با موضوع «بررسی موضوع شناسی و موضوع سازی در فقه» در جمع فضلای حوزه علمیه قم برگزار شد. از آن …

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار (ع) گفت: من هر چه بیشتر روی کتاب مناهج امام کار می‌کنم در می‌یابم امام این کتاب را به عنوان یک متن درسی نوشته‌اند چون قلم شان در مناهج با قلم شان در کتاب البیع خیلی فرق می‌کند، اما در ذهن آقایان نمی‌آید که یک بار این مناهج را باز کنند، یا به گروهی بدهند آن را ببینند و متن درسی قرار دهند. متأسفانه در اثر این بی‌توجهی مسئولین حوزه، اصلا محلی از اعراب برای مکتب قم باقی نمانده است! به گزارش خبرنگار اجتهاد، استاد محمدجواد فاضل لنکرانی در درس خارج اصول در سخنانی پیرامون …

استاد محمدتقی سبحانی گفت: نظریه فقه کلامی به نوعی اثبات مرجعیت انحصاری اهل بیت(ع) از خلال دانش فقهی است و ما چگونه می‌توانیم از درون فقه با مقایسه اندیشه‌ها و آراء فقیهان در مسائل مختلف در نهایت به این اصل اساسی امامتی برسیم که تنها راه انتقال میراث سنت به نسل‌های بعد باید اهل بیت(ع) و امامت معصومین(ع) باشند، پس بر اساس این معنا نظریه فقهی کلامی یک رویکرد امامت‌پژوهی هم هست. به گزارش خبرنگار اجتهاد، آیین رونمایی از مجموعه آثار و تکریم تلاش علمی استاد محقق «سیدعلی شهرستانی»، با حضور حجت‌‌الاسلام والمسلمین احمد مروی، تولیت آستان قدس رضوی، نمایندگانی …

فقیهان برای استدلال بر حجیت شهرت فتوائیه به ادله‌‌هایی تمسک کرده‌اند، از جمله فحوای ادله حجیت خبر واحد که به بیانات متعددی عنوان شده، از جمله: هرچه مفید ظن است، حجت است و ظن حاصل از شهرت به مراتب بیشتر است؛ یا ملاک حجیت خبر واحد، طریقیت است و شهرت این طریقیت را به طریق اولی دارد. همچنین شهادت عدلین حجت است و در شهرت شهادت بیش از دونفر عادل در یک مساله وجود دارد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، یکی از مباحث کلیدی در مسیر استنباط این است که بزرگان علم در هر مقامی کدام سو حرکت کرده‌اند؛ پذیرش افراطی …

شبکه اجتهاد: یکی از مسائل مهم دوران معاصر که در دامنه علم اصول مطرح می‌شود، مسئله «تمسک به اطلاقات و عمومات در موضوعات مستحدثه» است. درباره این مسئله، تحقیقاتی در دروس اعلام و برخی مقالات و مکتوبات وجود دارد که به آنها اشاره می‌شود. استاد گنجی در درس اصول سال جاری، ذیل مبحث «مطلق و مقید» در سه جلسه به این مسئله پرداخته و برخی از موانع را طرح و بحث کرده‌اند. استاد قائینی با تفصیل بیشتری به این موضوع وارد شده و در ابعاد مختلفی به موانع تمسک، امکان تمسک و وجوه مؤیده پرداخته‌اند که در جلد اول کتاب …

شبکه اجتهاد: کتاب «تحف العقول» یکی از مستندات «وسائل الشیعه» است. مرحوم شیخ حر عاملی «تحف العقول» را از کتب مشهور شیعه می‌شمارد و روایات آن را حجت می‌داند. استاد سید احمد مددی یکی از علمای متوجه به جریان تاریخی حدیث و کتاب‌های آن است. از این رو بر آن شدیم تا تحلیل ایشان را در این زمینه ارائه نماییم. روش‌‌هاى کتاب شناسى شناخت یک کتاب گاهى به شواهد خارجى است؛ مثل توصیفات نجاشى، شیخ، علامه و دیگران. از این روش ما چیزى نداریم، تنها از قرن دهم به بعد اسم ایشان را داریم. پس از مرحوم مجلسى و شیخ …

در جهان مسلمانی، پیرامون عدالت چند اندیشه شکل گرفته است: اینکه عدالت اصلاً هدف نیست و راه دادن آن به فقه، انحراف است؛ دوم: عدالت، هدف است اما حصولی و پسادینی است؛ و سوم: عدالت، هدف است اما پیشادینی، و قوانین باید کاشف از عدالت باشد؛ لذا اگر جایی با عدالت، ناسازگار بود، باید اندیشید و چاره‌ای یافت. اکنون که اندیشه سوم را پذیرفتیم، باید کارکردهای عدالت را بررسی کنیم که آیا عدالت فقط یک قاعده است یا یک پارادایم، گفتمان یا رویکرد؟ به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی «قاعده عدالت در فقه» با ارائه استاد ابوالقاسم علیدوست، عضو جامعه …

آیت‌الله جوادی آملی با بیان اینکه ظرفیت حوزه را خود «علم» تأمین‌ می‌کند و اگر ظرفیت علمی بیشتر بشود، بسیاری از مشکلات، حل خواهد شد، اظهار کرد: زمان و مکان در اجتهاد دخیل است و موجب‌ می‌شود ظرفیت حوزه خودش را نشان‌ ‌دهد و بالا‌ برود و از همین راه‌‌ها، علم و نیازهای روز ترقی‌ می‌کنند. به گزارش خبرنگار اجتهاد، بیست و چهارمین اجلاسیه نشست دوره‌ای اساتید سطوح عالیه و خارج حوزه علمیه قم، با موضوع «حوزه‌های علمیه؛ ظرفیت‌ها و مشاکل» روز چهارشنبه، سوم خرداد ۱۴۰۲ در مسجد امام حسن عسکری (علیه‌السلام) با سخنرانی حضرت آیت‌الله جوادی آملی برگزار گردید. …

هدف از تشکیل این پرونده، پرداختن به زوایایی از کتب اربعه است که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. به قطع نزد کمی از دانشیان، این زوایا دیری است که پرداخته شده و مورد مطالعه قرار گرفته؛ اما فقط کمی از ایشان چنین‌اند. اختصاصی شبکه اجتهاد: کتب اربعۀ حدیثی شیعه (الکافی، من‌ لایحضره ‌الفقیه، تهذیب ‌الاحکام و الاستبصار ‌فیما اختلف ‌من ‌الاخبار) را می‌توان ارکان اربعۀ حدیث شیعه به ویژه در میدان فقه دانست. مطالعات و پژوهش‌ها و جستارهایی که پیرامون این کتب انجام شده، بسیار فراوان است؛ اما این پرونده به عرصه‌های مغفول و کمترکارشدۀ این کتب در حد توان …

اختصاصی شبکه اجتهاد: دکتر مجید معارف، استاد تمام و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران است. او دکترای خود را در رشته علوم قرآن و حدیث از دانشگاه تربیت‌ مدرس اخذ کرده و رساله خود را با عنوان «پژوهشى در تاریخ حدیث شیعه» تدوین نموده است. وی از سال ۱۳۷۲ تاکنون به‌فعالیت در دو عرصه آموزش و پژوهش مشغول است و سمت‌هاى معاونت پژوهشى و ریاست دانشکده الهیات و معارف اسلامی و سردبیرى مجله پژوهش دینى را عهده‌دار بوده است. فعالیت‌های زیادى از دکتر معارف در حوزه علوم حدیث، مقالات و تألیف مداخل، حوزه علوم قرآن و پژوهش‌هاى علمى وجود دارد؛ …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در عصر چاپ و دیجیتال و دسترسی آسان به اطلاعات، کمتر کسی زحمت کنکاش در نسخه‌های خطی را به خود می‌دهد. محمدباقر ملکیان، از آن افراد اندک است. فعالیت‌های نسخه‌پژوهانه و حدیثی_رجالی وی، سبب شد تا با او درباره‌ی اوضاع نسخه‌های کتاب مهم من‌لایحضره‌الفقیه به گفت‌وگو بنشینیم. ملکیان از راه‌های نرفته و کاستی‌های پژوهشی در این عرصه می‌گوید و البته شکوائیه‌هایش را نیز پنهان نمی‌کند. او تصریح دارد در مورد چاپ کتب اربعه شیعه، کم‌کاری زیادی داریم به‌جز تعداد انگشت‌شماری، هنوز مصادر روایی ما مصادر اولیه، مانند کتاب‌‌های صدوق، کتاب‌‌های شیخ و دیگر کتاب‌‌ها، چاپ منقح و …

اختصاصی شبکه اجتهاد: مصطفی موحدی‌فر، دانشجوی دکتری مطالعات اسلامی در دانشگاه بیرمنگام است. او سه سال است که در مقطع دکتری تحصیل می‌کند و پیش از این در دانشگاه قرآن و حدیث پیرامون منابع «من لایحضره الفقیه» و «قرائن صحت قدمائی» در مقطع ارشد فعالیت داشته است. در این نوشتار، گزارش بخش‌هایی از «سلسله نشست‌های درایات» با موحدی‌فر را می‌خوانیم. دورنمایی از موضوع در آکادمیای غرب دغدغه من از درگیر شدن با موضوعات نقد سنتی و نقد تاریخی حدیث، برمی‌گردد به جنبه «متدهای تاریخی نقد حدیث». من وقتی روی پروژه منابع من لایحضره الفقیه کار می‌کردم، هنوز با منابع غربی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: الکافی تألیف ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق رازی بغدادی، معروف به شیخ کلینی است. این کتاب اولین کتاب از کتب اربعه شیعه و در زمره مجموعه‌های حدیثی مورد اعتماد نزد شیعیان شمرده می‌شود. کلینی در مقدمه اثر خود اصول و پیش‌شرط‌هایی را که در تألیف کتاب رعایت کرده، ذکر کرده است. ما در این نوشتار برای یافتن شواهدی به جهت اثبات دیدگاه خاص او، منتخبی از احادیث و سرفصل‌های بخش‌های اصلی و فرعی کتاب را بررسی خواهیم کرد. سپس به‌اختصار به اهمیت کتاب الکافی نزد شیعیان و برخی شروح آن اشاره می‌کنیم. این پژوهش منحصراً روی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: کتاب «صافی در شرح کافی» (ملا خلیل قزوینی) از جهات مختلف بسیار حائز اهمیت است. این کتاب، تنها کتاب فارسی است که به صورت کامل، الکافی را شرح کرده است. ما فقط دو شرح داریم که به صورت کامل الکافی را توضیح داده باشد؛ یعنی هر سه قسمت اصول، فروع و روضه را شرح زده باشد. یکی مرآه العقول مرحوم مجلسی دوم است و دوم همین کتاب صافی در شرح کافی. این دو کتاب از این جهت نمونه و سرآمد سائر شروح هستند. باقی شروح و حواشی که تالیف شده، بخشی از کافی و بعضا بخشی از …

آنچه بیش از همه در بحث اصول نقش متعارف را برجسته می‌سازد در بحث جمع عرفی است که بسیاری از مواقع می‌توانیم مطلق را بر متعارف حمل کنیم. نکته‌اش هم این است که اگر مدار جمع عرفی را اظهر و ظاهر بدانیم، ولو مطلقات و عمومات افراد نادر را هم شاملند، ولی ظهور مطلق و عموم نسبت به افراد نادر، ظهور ضعیفی است. در نتیجه می‌توان به عنوان جمع عرفی، به قرینۀ ظهورات قوی‌تر از ظهور دلیل در شمول دلیل در ظهور در افراد نادر، رفع ید کرد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، استاد سید محمدجواد شبیری زنجانی، در ماه مبارک …

رحیم‌پور ازغدی با اشاره به مباحث مرتبط شهید صدر درباره مسأله اجتهاد و فقه، ایده صدر در این موضوع را اینطور معرفی می کند: شهید محمدباقر صدر مطرح می‌کند خدای متعال در مناسبات اقتصادی، سیاسی، حقوقی، قضایی،‌ خانواده، بهداشت و مانند این‌ها چیزهایی به عنوان درست و نادرست مطرح کرده است باید ببینیم این احکام الهی را برای فهم دقیق‌تر و امکان استمرار دین تا ابد چطور دسته‌بندی کنیم. به گزارش شبکه اجتهاد، نشست «نگاهی به اندیشه صدر» به مناسبت چهل و سومین سالگرد شهادت آیت‌الله سید محمد باقر صدر با سخنرانی استاد حسن رحیم‌پور ازغدی به صورت برخط برگزار …

حجت‌الاسلام والمسلمین الهی خراسانی تفسیر ترتیبی را با تفسیر موضوعی شهید صدر دارای ارتباط طولی عنوان کرد و گفت: تفسیر ترتیبی در مقدمه تفسیر موضوعی، نیازمند استفاده مفسر از اصول فقه است. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی در نهمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی تفسیر موضوعی شهید صدر با عنوان «کارآیی دانش اصول فقه در تفسیر موضوعی (با تأکید بر دیدگاه‌های علامه شهید صدر)» که در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار و به صورت مجازی منعکس شد، بحث خود را به سه قسمت عمده کارآیی دانش اصول فقه در مجموعه استنطاق و استنباط معارف اسلامی، …

تقیه راهکاری عقلانی، عقلایی و دینی، برای حفظ جان، مال و آبرو است و تا هنگامی که تقیه به وسیلهٔ کتمان و‌ توریه ممکن باشد نوبت به تقیه به معنای خاص نمی‌رسد. تقیه سیاسی و تعایش سلمی در عصر عدم بسط ید معصوم و به ویژه در عصر غیبت، حیرت و اضطرار یک تبصره و استثناء نیست؛ بلکه شیوه‌ای اساسی و راهبردی بنیادین در مقام تعامل و همزیستی مسالمت آمیز است. به گزارش خبرنگار اجتهاد، استاد محمد عندلیب همدانی، مباحثی در مورد «تقیه» را در درس فقه و آنگاه با نگاه اصولی در درس اصول، طی حدود سیصد جلسه در جمع …

شبکه اجتهاد: دانش فقه، علم به احکام شرعی، حقوق و وظایف مکلفان در عرصه‌های مختلف حیات انسانی است و قلمرو آن از گهواره تا وفات انسان را شامل می‌شود. بر این اساس، دانش فقه، مهمترین دانش عملی اسلام و مؤثر در نظامات رفتاری فرد و جامعه است. دانش فقه، تاریخی به درازای فرهنگ و تمدن اسلامی دارد. با نزول وحی آغاز شد و در عصر صادقین(علیهماالسلام) تفصیل یافت و در قرون بعد، به دانشی نظام‌مند و روشمند مبدّل شد. از این رو در ابواب مختلف طبقه‌بندی و سازماندهی شد. ابوابی که کاملا متناظر با حیات فردی و اجتماعی انسان مسلمان …

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌‌الاسلام والمسلمین مهراب صادق‌نیا متولد دزفول است. او سال ۶۴ برای تحصیل علوم دینی راهی حوزه علمیه قم شد و پس از اتمام دروس سطح از اساتید نام آشنایی چون حضرات آیات مکارم شیرازی، وحید خراسانی، شیخ جواد تبریزی و فاضل لنکرانی بهره برد. این دانش‌آموخته حوزه که دکتری جامعه‌شناسی فرهنگ را از دانشگاه علامه طباطبائی اخذ کرده و مطالعاتی در حوزه ادیان دارد، در گفتگوی پیش‌رو تأکید دارد همواره عنصر انعطاف در فقه شیعه وجود داشته و توانسته در طول قرن‌ها نقش‌آفرینی کند. این استاد حوزه و دانشگاه معتقد است: اگر فقه موجود به عنصر انعطاف …