دیدگاه و گزارش

استاد حوزه علمیه نجف معتقد است برای شناخت هر موضوع باید به متخصص آن موضوع مراجعه شود، چون کار فقهی بدون موضوع شناسی مانند تراشیدن سر بی صاحب است! به گزارش خبرنگار اجتهاد، نشست علمی «جایگاه و ضرورت تحقیق مسائل مستحدثه و لغزشگاه‌های فقه مستحدث در نظریه‌پردازی‌های فضلای معاصر» با سخنرانی آیت‌الله شیخ محمد سند (استاد مطرح خارج فقه و اصول حوزه علمیه نجف و از شاگردان حضرات آیات شیخ مرتضی حائری، میرزا هاشم آملی، گلپایگانی و آیت‌الله وحید خراسانی) از سوی «معهد الاجتهاد الفعال» در قم برگزار شد. در این نشست که با حضور طلاب و فضلا در بیت …

اختص.اصی شبکه اجتهاد: حجت‌الإسلام والمسلمین محمدعلی خادمی کوشا، مدیر گروه «دانش‌های وابسته به فقه» در پژوهشکده فقه و حقوقِ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است

این بحث از آنجا حائز اهمیت است که به «تکامل روش تفقه» معطوف بوده و دارای ابداعات و افق گشایی‌های متعددی است که بر پایه‌ها و ریشه‌های علم «اصول» و - در مرتبه بعد- «فقه» تأثیرگذار است.

از مجموع بیانات حضرت امام این گونه می‌توان فهمید که در حل معضلات فقهی و قانونی ایشان دو نوع راه حل دارند: یکی مسأله ولایت فقیه و حکم حکومتی است و دیگری بحث زمان و مکان و تغییر در فتوا است. امام خمینی (ره) در جایی می‌فرمایند: اگر فقه‌تان را اندکی تغییر بدهید بعضی مشکلات حل خواهد شد.

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی، پژوهشگر حوزه علمیه قم و استادیار دانشکده علوم حدیث در این گفتگو از رابطه فقه و تمدن و نقشی که دانش فقه در پی‌ریزی تمدن اسلامی دارد،

فقیه کارش تایید و رد و نقض است، نه این که روش‌های متنوع تولید را بیان کند اما اگر روش تولیدی بیان کرد می‌تواند تشخیص بدهد حق بر چه اساس می‌تواند باشد. ما ظرفیت فقه را باید بدانیم و مسولیتش را هم باید بدانیم. نه از فقه انتظار مدیریت داشته باشیم. نه از فقه انتظار تربیت داشته باشیم. بین این‌ها باید تفاوت قائل شد.

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین محمد باقری شاهرودی استاد سرشناس و قدیمی سطوح عالی حوزه علمیه قم، عمر خود را صرف تدریس و تحقیق در کتب حوزوی نموده است. عضو سابق حلقه استفتاء مرحوم آیت‌الله تبریزی بهترین لذت خود را در زندگی، کنکاش و تحقیق در این عرصه می‌داند. به نظر وی، آسیب‌شناسی کتب حوزوی ملازم با تغییر آن‌ها نیست. او همگان را بیش از تحوّل، به پاسداشت این کتب توصیه می‌کند، کتبی که دست امام زمان (علیه‌السلام) را پشت سرخود دارد. اجتهاد: بایسته‌های ساختار مطلوب دانش اصول فقه را در چه اموری می‌دانید؟ باقری شاهرودی: بزرگان ما برای تألیف …

استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم با انتقاد از بی‌مهری به تأثیر عقل در استنباط احکام شرعی، گفت: در تمام نصوص دینی یک روایت متقن در مذمت عقل نداریم و کسانی که مدعی ناتوانی عقل در درک احکام هستند این ادعای خود را در نوشته‌هایشان نقض کرده‌اند.

شبکه اجتهاد: آیت‌الله شبیری در حجیت اجماع، مسلک تقریر را پذیرفته‌اند. لذا شرط حجیت اجماع را احراز اتصال آن به زمان حضور معصوم علیه‌السلام مى‌دانند تا با تقریر معصوم، اعتبار فتواى مجمع علیه اثبات گردد. حال اگر شرط اتصال احراز گردید، در حجیت اجماع، ایشان فرقی بین اجماع مدرکی و غیر مدرکی نمی‌گذارند.

اختصاصی شبکه اجتهاد: متن زیر حاصل گفتگوی منتشر نشده با مرحوم آیت‌الله محمدمهدی آصفی از علماء و مجتهدین حوزه علمیه و از شاگردان حضرات آیات خویی، حکیم و امام خمینی است که پس از تحریر و تنظیم، فشرده‌ای از گفتگو با حذف پرسش‌ها تقدیم می‌شود.

صاحب کفایه همان تعریف مشهور مسأله اصولی را ارائه داده و ذیلی به آن اضافه کرده است تا بتواند از این معاذیر و ایرادات فرار کند اما برخی بزرگان اصول مانند محقق اصفهانی اشکالات مبنایی به این اضافه صاحب کفایه وارد کرده‌اند.

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین سید منذر حکیم، رئیس پژوهشکده «الذریه ‌النبویه» در حوزه علمیه قم و پایه‌گذار گروه فقه تخصصی خانواده در جامعه ‌المصطفی ‌العالمیه است.

اختصاصی شبکه اجتهاد: سؤال مهمی که در رابطه با روش مقارن در اصول‌فقه و فقه مطرح است، این است که آیا این روش، ادلّه جدید را برای فقه شیعی به ارمغان می‌آورد یا آن‌که به ترمیم و تکمیل ادلّه آن می‌پردازد. این پرسش را با حجت‌الاسلام‌ والسلمین احمد مبلغی، رئیس سابق دانشگاه ادیان و مذاهب و از پیشگامان تقریب مذاهب در حوزه علمیّه در میان گذاشتیم.

ما ابتدا باید ابعاد نظام اجتماعی را کشف کنیم که آنها ابواب فقه اجتماعی ما خواهند بود، حال دولت مسئولیت اقامه این ابعاد را بر عهده دارد، اما این به معنای آن نیست که باید مباشرتا همه این ابعاد را خودش پیاده بکند. برخی را باید مباشرتاً و برخی را از طریق سیاستگذاری و برخی موارد را هدایت کند.

شهید آیت‌الله صدر در نوشتاری ضمن تبیین جهت گیری‌ها‌ی آینده حرکت اجتهاد تصریح می‌کند: انقباض و رسوخ نگاه فردی به شریعت حتی روش فهم نصوص شرعی را هم تحت تأثیر خود قرار داده است .

اختصاصی شبکه اجتهاد: روش‌هایی که در این رساله به‌صورت بسته‌های روشی، عرضه شده است، تلاشی برای دقیق‌سازی و شاخص‌سازی در فرآیندهای استنباط در سه محورِ «مسئله شناسی، دلیل‌یابی و قرینه‌یابی» است که در ۱۴ بستۀ روشی که حاوی ۱۲۰ دستورالعمل علمی برای رسیدن به استنباط روشمند می‌باشد، ارائه شده است.

تمام عملیات استنباط، عملیات کشف است و فقیه هم در هر ساحتی قرار بگیرد، کاشف است و قانون‌گذار نیست./ برای حضور فعال در مطالعات میان رشته‌ای و مباحث نظام سازی باید سهم فقیه، از سهم دیگران معلوم بشود.

ابوالقاسم یعقوبی در بخشی از این کتاب با اشاره به رویکرد انتقادی مرحوم سید مصطفی خمینی نسبت به علم اصول، آورده است: سید مصطفی خمینی شیوه‌های پالایش و پیرایش دانش اصول را در سه چیز می‌داند: ۱ـ مرزبندی مسائل کلامی و فلسفی با مسائل علم اصول، ۲ـ اهمیت دادن به سیر تاریخی مسائل اصولی ۳ـ بهره گیری از کارشناسان.

شبکه اجتهاد: در بین مرجحاتی که برای رفع تعارض ذکر شده، مرحوم آقای خویی فقط دو مرجحِ مورد اتفاق علماء یعنی موافقت با کتاب و مخالفت با عامه را پذیرفته است و در میان آن دو، موافقت با کتاب را بر مخالفت با عامه ترجیح داده است[۱]

این پژوهش در حوزه فقه، با تکیه بر عمومات برخی از محکم ترین ادله فقهی همچون ادله احترام انسان، ادله ممنوعیت تنبیه و آزار و شکنجه، اصل برائت و قواعد اقرار، و نقد مبانی ادعایی تجویز شکنجه، ناتوانی این مبانی، بر تخصیص و نقض عمومات فوقانی حاکم در حیثیت و تمامیت جسمانی و روانی شهروندان را اثبات می‌کند.

اختصاصی شبکه اجتهاد: سال‌ها حضور آیت‌الله مصطفی اشرفی شاهرودی در حوزه علمیّه مشهد، او را به یکی از بزرگان و زعمای این حوزه بدل نموده است. مستشکل درس حضرت امام (رضوان‌الله‌تعالی‌علیه) این روزها علاوه بر تدریس خارج اصول، خارج فقه خود را به بررسی مسائل مستحدثه اختصاص داده است.

شبکه اجتهاد: حذف یا بقاء مباحث بی‌ثمر یا کم‌ثمر در دانش اصول، موضوعی است که به‌شدت مورد نزاع حوزویان است. حجت‌الاسلام والمسلمین علی شفیعی، سعی در اتّخاذ موضعی میانه دارد. مدیر گروه فقه‌کاربردی پژوهشکده اسلام‌تمدنی، مشکل دانش اصول را نه در حذف مباحث بی‌ثمره و نه در بقاء آن‌ها می‌داند. دغدغه او عدم هماهنگی مباحث فعلی دانش اصول با مقتضیات جوامع انسانی است.

اختصاصی شبکه اجتهاد: دفتر تدوین متون درسی حوزه علمیه، سال‌هاست که به غرض تدوین متونی جدید برای فصول درسی حوزه‌های علمیه تشکیل‌شده است. کتاب‌هایی که این دفتر تاکنون موفّق به تدوین آن شده است، کمتر در مجامع حوزوی مورد اقبال قرارگرفته‌اند

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین سید میرتقی حسینی گرگانی، از اساتید سطوح عالی حوزه علمیه قم، سالیانی است به مباحثی تقریبی چون اصول و فقه مقارن پرداخته است و کتابی نیز در همین موضوع، به نام «نبراس الاذهان فی اصول فقه المقارن» تألیف نموده‌اند. با وی در رابطه با بایسته‌های اصول و فقه مقارن به گفتگو نشستیم.

از جمله مواردی که باید به مسائل اصول فقه افزوده شود، بحث شئون بیان‌کنندگان شریعت است. بخش عظیمی از فقه ما باید به وظیفه مبینان شریعت بپردازد. در کتاب «فقه و مصلحت» یکسری شئون برای مبینان شریعت برشمرده‌اند. سؤال این‌جاست که آیا ما باید در همه مسائل با همین اصول فقه پیش برویم؟ آیا مثلاً متد استنباط ما در روایات جهاد و صلح غیر از متد استنباط ما باشد در روایات عبادات و معاملات؟

در تحقیقات هیچ فقیهی از فقهای اسلام ـ شیعه و سنی ـ آن هم در عرصه اقتصاد، در آن ترازی که آقای صدر (قدس‌الله ‌روحه) اقدام فرمودند و ارائه کردند، استنباط فقه نظام نداریم. البته علمای ما در مسائل اقتصادی تحقیقات زیادی داشتند اما در هیچ‌یک از تحقیقات، یک نظام منسجم مبتنی بر منابع دینی، آن هم به‌طور کامل و براساس روش‌های متعارف استنباط عرضه نشده است.

شبکه اجتهاد: آیت‌الله سیدکمال حیدری در کربلا متولد شد. وی در درس برخی از علمای نجف از جمله آیت‌الله شهید صدر و آیت الله خویی حاضر شد. سه تن از برادرانش به‌دست رژیم بعثی عراق به شهادت رسیدند و خود نیز تحت تعقیب قرار گرفت و در همان سال‌های اولیه پیروزی انقلاب اسلامی ایران، عراق را به مقصد ایران ترک کرد. در قم، فقه، فلسفه، عرفان را ادامه داد و اکنون به تدریس خارج فقه و شرح فصوص الحکم ابن عربی و غیره می‌پردازد. نگرش‌ها و دیدگاه‌های متفاوت او در زمینه علوم اسلامی گاه جنجال‌برانگیز و خبرساز بوده است.

شبکه اجتهاد: در کتاب «قاعده فقهی عدالت» که در سال ۱۳۹۲ منتشر شد به سه رویکرد فقهی به عدالت اشاره کردم: ـ عدالت به‌مثابه قاعده فقهی؛ ـ عدالت به‌عنوان یکی از مقاصد شریعت؛ ـ عدالت معیار در نظام‌سازی و فقه حکومتی.

گرچه امام باقر(ع) اندیشه عموم را به چالش کشید و اندیشه مرجعیت اهل بیت علیهم السلام را به طور آشکار ارائه کرد و در سخت‌ترین مجالس از نگر سیاسی بر آن تصریح کرد، اما ایشان و امامان بعدی در حالت‌های عادی نسبت به این مبنا شدیداً در تقیه بودند

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام و المسلمین محمد قائینی از نجف‌زادگانِ ساکن قم است. شاگردی در محضر اساتیدی همچون آیت‌الله خویی در نجف و آیات منتظری و تبریزی در قم، او را به یکی از بهترین اساتید خارج فقه و اصول حوزه علمیّه قم بدل کرده است. می‌خواستیم با ایشان در مورد امکان نظام‌سازی از ساختار فعلی دانش اصول سخن بگوییم؛