اجتهاد و اصول فقه

شبکه اجتهاد: «آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی» (۱۲۳۸-۱۳۱۵ هجری شمسی) در زمانه‌ای پرتنش از تاریخ ایران می‌زیست، دوره‌ای که با وقوع انقلاب مشروطه، زوال سلسله قاجار و برآمدن رضاشاه همراه بود. حاج شیخ عبدالکریم چندماه پس از کودتای سوم اسفند۱۲۹۹ و چهار سال پیش از آغاز سلطنت رضا شاه، از اراک به قم آمد و حوزه علمیه این شهر را تأسیس کرد و به «آیت‌الله مؤسس» مشهور شد؛ نهادی که سال‌ها بعد زمینه ساز تحولی بزرگ همچون انقلاب اسلامی شد. بررسی شیوه مدیریت و رویکرد سیاسی ایشان در کنار چگونگی تأسیس حوزه علمیه قم، موضوع گفت‌و‌گوی ایران با حجت‌الاسلام …

شبکه اجتهاد: چیستی مکتب قم و مکتب نجف و ویژگی‌های روش‌شناختی این دو مکتب در دانش فقه و اصول موضوع گفت‌وگو با استاد علیدوست است. او آیت‌الله بروجردی را به‌عنوان نماد مکتب قم و آیت‌الله خویی را به‌عنوان نماد مکتب نجف در نظر می‌گیرد و بحث خود را حول نگرش‌های اجتهادی آن‌ها مطرح می‌کند. علیدوست البته خود تمایل به مکتب قم دارد و گاهی هم از منظر مدافع قمی‌ها سخن می‌گوید و نگرانی‌هایی در این باره دارد که در گفتگو با مباحثات مطرح می‌کند. عضو جامعه مدرسین قم و استاد درس خارج حوزه از نبود ارتباط‌های علمی بین حوزه قم …

شبکه اجتهاد: حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی در سال ۱۲۳۸ هجری شمسی در شهر مهرجرد میبد یزد، متولد شد. او در اردکان و یزد تحصیلات مقدماتی و سطوح فقه و اصول را به پایان برد. در ۱۰ سالگی پدرش روی در نقاب خاک کشید و عبدالکریم مدتی نتوانست درس را ادامه داده و مجبور شد خانواده را اداره کند. چند سال بعد راهی یزد شد تا در حوزه علمیه این شهر ادامه تحصیل دهد. وی تا ۱۸ سالگی در یزد ماند و به تحصیل علوم اسلامی پرداخت. در همین زمان به همراه مادرش با کاروان زیارتی به کربلا مشرف شد. …

استاد حوزه علمیه ضمن تبیین برخی ویژگی‌های تفسیر علی بن ابراهیم قمی و شرایط استفاده از آن گفت: در کتب روایی قدیمی، روایاتی ذکر شده که برخی بدون ملاحظه شرایط روز ترجمه و نشر عمومی می‌دهند که این کار خلاف مصالح جامعه است. به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله رضا استادی در ادامه سلسله مباحث تفسیری خود در دارالقرآن علامه طباطبایی(ره) به بررسی تفسیر علی بن ابراهیم قمی پرداخت و با بیان اینکه وی معاصر امام حسن عسکری(ع) بوده است گفت: وی شناخته شده و از شخصیت‌های مهم است و اخیرا هم در قم، همایش بزرگداشتی برای وی برگزار شد. استادی …

باید بپذیریم که این دو بزرگوار بر اساس پیچیدگی‌های زمان، تقسیم کاری را انجام داده بودند و رفتار یکی مکمل رفتار دیگری است که این درست است؛ خوب اگر این طور باشد، بنابراین آن راهی که امام علی(ع) برای حفظ و تقویت جامعه در پیش گرفته بودند، مقصود و مطلوب فاطمه زهرا(ص) بود و آن چه را هم که حضرت فاطمه زهرا(س) در پیش گرفته بودند، مقصود و مطلوب امام علی(ع) بود. شبکه اجتهاد: در مورد شخصیت حضرت زهرا(س) باید گفت این شخصیت کوثر است و کوثر یعنی خیر کثیر؛ الف و لام که بر سر آن می‌آید به این …

شبکه اجتهاد: میراث معرفتی گران‌قدر احادیث اعتقادی در نظام آموزشی حوزه مغفول مانده است و طلاب علوم دینی عموماً، به صورت رسمی و سیستماتیک، با میراث حدیث اعتقادی شیعه آشنایی پیدا نمی‌کنند. کم‌توجهی به میراث حدیث اعتقادی ریشه‌های تاریخی دارد. کلام امامیه از مدرسه بغداد به بعد، بر اساس عقل خودبنیاد و غیر محتاج به نقل بنا گردید و در مکتب ری و حله نیز همین روند ادامه یافت. در حال حاضر آموزش‌هایی که طلاب در حوزه اعتقادات می‌بینند، در حد بالایی متأثر از میراث کلامی حوزه حله است. آموزش‌های مزبور، در ادامه این سنت هزارساله، بر پایه متون آموزشیِ …

حجت‌الاسلام محمود کریمیان با بیان اینکه شیخ صدوق، محدث و فقیه تمام‌عیار شیعه است گفت: بر خلاف تصور اولی و عمومی، نقل روایات شیخ صدوق از اهل سنت نه‌تنها ضربه به شیعه نمی‌زند بلکه موید آن است. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمود کریمیان، محقق و حدیث‌پژوه حوزه علمیه نهم بهمن در نشست «بررسی دید‌گاه‌های شیخ صدوق درباره اهل سنت و احادیث آن‌ها» در مرکز حدیث حوزه علمیه قم با طرح این سؤال که چرا لازم است ما به دیدگاه محدثین بزرگ شیعه مانند شیخ صدوق در مورد اهل سنت بپردازیم گفت: محدثین بزرگ شیعه، در قرن چهارم و …

همزمان با آغاز ایام الله دهه فجر انقلاب اسلامی درختواره دانشنامه علمی حضرت امام خمینی(قدس سره) به همت محققان مرکز تحقیقات کامپیوتری نور با ۱۴۸۹ مطلب بر روی پیشخوان فضای مجازی منتشر شد. به گزارش شبکه اجتهاد، مدیر محتوایی پایگاه حوزه نت، هدف از تولید این دانشنامه علمی را جمع آوری و عرضه یکجا هرآنچه یک مسلمان آزاده می‌بایست در مورد حضرت امام(ره) بداند عنوان کرد. حجت‌الاسلام‌هادی دهقان افزود: عرضه بیش از ۱۴۰۰ مطلب شامل؛ مقاله، گزیده کتاب، پرسش و پاسخ، چکیده پایان نامه به منظور تسهیل در امر تحقیق و پژوهش محققان حوزه و دانشگاه در زمینه امام خمین(ره) …

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام محمد باقری شاهرودی، می‌توانست به‌سان هم‌دوره‌ای‌های خود، سال‌ها پیش تدریس خارج فقه و اصول را آغاز کند، اما تقویت دوره سطح حوزه علمیه را مهم‌تر دید، لذا در این سال‌ها، هیچ‌گاه تدریس در دوره سطح را رها نکرد. از این استاد قدیمی حوزه علمیه قم، در مورد امکان نیل به تمدن اسلامی با رویکرد نص‌گرایانه موجود در فقه فعلی سخن گفتیم. این سؤال ازاین‌رو مطرح می‌شود که بسیاری معتقدند با رویکرد نص‌گرایانه به فقه و بدون توجه جدی به سیره فعلی عقلا، نیل به تمدن اسلامی ممکن نبوده و فقه موجود نمی‌تواند، تمدنی متناسب با نیازهای …

مدیر حوزه‌های علمیه گفت: نباید در نظامات اجتهادی ساده‌انگاری شود؛ با این نگاه که باید باب اجتهاد را تسهیل کرد نباید از اصل و میراث علمی خود دوری کرده و غافل شویم. به گزارش شبکه اجتهاد، نخستین جشنواره ادبی سید‌علی خان مدنی و سومین سمینار نقش ادبیات عربی در فرایند استنباط، ظهر امروز با حضور علما، اساتید، مدیران حوزه علمیه و دانش‌پژوهان در مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) برگزار شد. آیت‌الله علیرضا اعرافی مدیر حوزه‌‌های علمیه سراسر کشور، آیت‌الله رضا استادی دبیر شورای عالی حوزه و حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم علیدوست استاد درس خارج حوزه علمیه قم از سخنرانان این اختتامیه بودند. …

چه کسی اجازه می‌دهد چون او بدعت گذار است به او دروغ ببندی؟ وظیفه‌ات این است که در تعامل با مردم عادل باشی. وظیفه‌ات این است که در تعامل با مردم صادق باشی، حتی اگر دیگران در نظر با تو اختلاف داشته باشند. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین سید منیر خباز استاد حوزه علمیه قم و از شاگردان مطرح آیت‌الله سیدعلی سیستانی مرجع تقلید شیعیان، در سخنانی به تشریح حدیث معروف به «باهتوهم» و نظر آیت‌الله سیستانی درباره‌ی آن پرداخته است. متن سخنان وی بدین شرح است: روایتی هست که برخی برادران جوان ما نقل می‌‌کنند، و من می‌‌خواهم …

شبکه اجتهاد: در شریعت و منابع فقه مواردی را مشاهده می‌کنیم که احکام روی یک عناوینی آمده، مثل حکم حرمت که روی عنوان غنا یا شطرنج ذکر شده است. با مقداری تتبع می‌یابیم این عناوین خود زیرمجموعه‌ی عناوین دیگری هستند که آن را عناوین فوقانی می‌نامیم. شارع غنا را تحت عنوان لهو الحدیث، یا قول زور و بالاتر از آن تحت عنوان باطل قرار داده است. اینجا فقیه باید چکار کند؟ آیا بر همان عنوانی که در لسان ادله وارد شده جمود کرده و بگوید این غنا به عنوان خودش یعنی غنا بودن حرام است؟ یا اینکه باید تمام ذهن …

شبکه اجتهاد: اختتامیه اولین جشنواره ادبی سید علی‌خان مدنی و سومین سمینارنقش ادبیات عربی در فرایند استنباط با حضور علما، اساتید، صاب نظران و طلاب حوزه علمیه از سوی پژوهشکده ادیب فقه جواهری در سالن همایش‌های مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) قم برگزار شد. در این همایش آیت‌الله رضا استادی، آیت‌الله علیرضا اعرافی و حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم علیدوست به ارائه سخن پرداختند.

شبکه اجتهاد: سید داود ساجدی، عضو هیأت علمی فرهنگستان علوم اسلامی، یکی از قدیمی‌ترین شاگردان استاد سیدمنیرالدین هاشمی حسینی(ره) در گفتگویی به بیان خاطرات و ناگفته‌هایی از بدو تشکیل فرهنگستان علوم اسلامی قم پرداخته است. این مصاحبه در کتاب اندیشه منیر، ضمیمه تحول در علوم انسانی ماهنامه سوره اندیشه نیز به چاپ رسیده است. در مجموع گفتگوهایی که با افراد مختلف و شاگردان مرحوم سیدمنیرالدین حسینی الهاشمی شد، همگی متفق القول بودند که برای شناخت سیر کاری و علمی مرحوم حسینی، قبل از انقلاب تا سالهای ابتدایی دهه ۶۰ که (منجر به شروع فعالیت فرهنگستان شد) تنها گزینه شما هستید. …

هیچ عبادتی صحیح نیست مگر دلیلی از شارع بر صحت آن داشته باشیم؛ یعنی اصل اولی عدم صحت عبادت است مگر دلیلی بر صحت آن داشته باشیم؛ و در معاملات برعکس می‌باشد یعنی قاعده اولی آن است که معامله عقلایی صحیح است مگر دلیلی از شارع بر عدم اعتبار آن داشته باشیم. به گزارش شبکه اجتهاد، در راستای نشست‌های نظریه‌پردازی دینی، نشست علمی «تفاوت‌های روش اجتهاد در معاملات و عبادات» با ارائه حجت‌الاسلام والسلمین سعید ضیایی‌فر، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در موسسه فرهنگی فهیم با حضور اساتید، فضلا و طلاب حوزه علمیه قم برگزار شد. در …

حلقه روزانه علمی حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی با حضور برخی استادان و محققان حوزوی به بررسی موضوعات و مسائل مختلف علوم دینی می‌پردازد که حوالی اذان مغرب در دفتر این مرجع تقلید تشکیل می‌شود. به گزارش شبکه اجتهاد، گعده روزانه علمی حضرت آیت‌الله سید موسی شبیری زنجانی، از مراجع عظام تقلید حوالی اذان مغرب و حتی روزهای تعطیل در دفتر این مرجع تقلید تشکیل می‌شود. این جلسات با حضور برخی استادان و محققان حوزوی به بررسی موضوعات و مسائل مختلف فقهی، اصولی و رجالی می‌پردازد. در ادامه مباحثی از این حلقه علمی که به مباحث فقه حکومتی نزدیک است تقدیم …

شبکه اجتهاد: بیستمین نشست بررسی فقهی الزام حکومتی در مساله حجاب در پژوهشگاه فقه نظام قم با ارائه حجت‌الاسلام علی صالحی‌منش برگزار شد. در این نشست ححجت‎الاسلام دکتر حسین بستان عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به عنوان ناقد اول، حجت‎الاسلام سعید جوادی به عنوان ناقد دوم و حجت‎الاسلام چگینی به عنوان دبیر علمی حضور داشتند. تبیین ضرورت بحث از الزامات حکومتی نسبت به حجاب حجت‎الاسلام چگینی در ابتدای جلسه ضمن تشکر از حضّار جلسه به معرّفی این نشست و ارکان آن پرداخت و گفت: موضوع کرسی نشست امشب ما بررسی فقهی الزام حکومتی مسئله حجاب است که جلسه …

شبکه اجتهاد: ساده زیستی، تقوی و تواضع از ویژگی‌هایی است که در نزد اساتید برجسته حوزه علمیه نجف اشرف به عینه مشهود است. آنان سالهای سال را به درس و بحث علمی پرداخته‌اند و مورد رجوع طلبه‌های جویای فقه اهل بیت علیهم السلام از کشورهای مختلف هستند و در این حال مراقبت از سلوک شخصی و اجتماعی همواره مورد دقت آنان است. استاد شیخ باقر ایروانی که شلوغ ترین درس خارج حوزه علمیه نجف اشرف را بر پا می‌دارند، با صفا و سلوکی مثال زدنی، به دور از آرایه‌های رایج، شخصا به استقبال مهمان خود آمده و بدون حضور هیچ …

سومین شماره دو فصلنامه تخصصی «مطالعات فقه معاصر» با هدف نشان دادن ظرفیت گسترده دانش فقه و علوم مرتبط در عرصه‌های گوناگون از سوی موسسه مفتاح کرامت به‌تازگی روانه بازار نشر شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، سومین شماره دو فصلنامه تخصصی «مطالعات فقه معاصر» (بهار و تابستان ۱۳۹۶)، با مدیر مسئولی حجت‌الاسلام والمسلمین سیدجواد ورعی محقق و مدرس سطوح عالی حوزه علمیه قم چاپ و منتشر شد. بنابراین گزارش، در سومین شماره دو فصلنامه تخصصی «مطالعات فقه معاصر»، هفت مقاله از اساتید، صاحب‌نظران و پژوهشگران حوزه فقه و اصول، همراه با چکیده مقالات به زبان عربی و انگلیسی به چاپ …

از منظر آیت‌الله جوادی هر علمی که در جوامع بشری وجود دارد چون به نحوی به کشف فعل خداوند می‌پردازد لذا می‌تواند منبع معرفت دینی نیز باشد. از دیدگاه ایشان علوم دینی مانند فقه و اصول و تفسیر به بررسی قول خداوند و علومی مانند پزشکی و طب و … به بررسی فعل خداوند می‌پردازند. لذا هر دوی اینها جزء علوم دینی و علوم اسلامی هستند. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام سبحانی از جمله کسانی است که به این نظریه نقد و اشکالات متعددی دارد و اساسا این نظریه را محملی برای قبول تمام دانشهای تجربی و سکولار غرب میداند. …

استاد معظم معتقد بود هم حوزه و هم دانشگاه مستقیماً در حیطه تخصص خود باید وارد تشخیص موضوع بشوند که بتوانند مشکل مکلف را مستقیما حل کنند در غیر این صورت با اگر گفتن‌ها، نه تنها مشکل مکلف حل نمی‌شود بلکه او را به احکام الله بدبین می‌کنیم. به گزارش شبکه اجتهاد، چهل روز از رحلت آیت‌الله محی‌الدین حائری شیرازی، آن عالم وارسته و نیک نهاد می‌گذرد. اندیشمندی که همواره دغدغه‌هایی فراتر از زمان داشت و می‌گفت: آمده‌ام خودم را خرج تحقیق در علوم انسانی اسلامی نمایم. گویی رسیدن به قله کمالِ علمی را در گرو این می‌دانست که دانشگاه …

مرحوم آیت‌الله حائری حاصل تفکرات طولانی خود را در یک نظریه علمی درباره پول اسلامی جمع‌بندی کرد و معتقد بود تا پول اسلامی نشود، با این پول اعتباری نمی‌توان جلوی ربا را گرفت. مکرر می‌فرمود گردنه احد در انقلاب اسلامی علوم انسانی است. اگر شما نتوانید راه‌حل اداره اسلامی جامعه را به دست آورید، اداره اسلامی آن ممکن نیست. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدمهدی میرباقری، عضو خبرگان رهبری و رئیس فرهنگستان علوم اسلامی قم طی سخنانی، زوایای تازه‌ای از ابعاد شخصیتی آیت‌‌الله محی‌الدین حائری شیرازی امام جمعه سابق شهر شیراز ایراد کرد. به مناسبت چهلمین روز ارتحال …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین داود مهدوی‌زادگان عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در پاسخ به شبهه «عدم پویایی فقه در زمان کنونی»، طی یادداشتی در صفحه تلگرام خود آورده است: مبنای پویایی فقه علم فقه، دانش فهم شریعت الهی است و پویایی فقه حسب فرمایش امام خمینی(ره) در پیام تاریخی به روحانیت(مشهور به منشور روحانیت در اسفند ۶۷) مبتنی بر دو اصل است: ۱- عدم جدایی دین از سیاست، ۲- توجه به عنصر زمان و مکان در اجتهاد. اصل دوم، اسباب در زمان و مکان بودن فقه است و اصل اول، سبب پیشتازی فقه از زمان و …

حجت‌الاسلام‌ عبد‌الهادی مسعودی گفت: سنجش دیدگاه‌های فریقین در حدیث و دانش‌های آن، گذشته از آن که در تقریب نظری مسلمانان سودمند است، در گسترش دایره حدیث، چگونگی ارزیابی و نقد متون و ارزشیابی اسناد نیز کارگشا است. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام‌ والمسلمین عبد‌الهادی مسعودی، در نخستین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی «تأملاتی در حدیث‌شناسی مقارن» که در جمع پژوهشگران حوزه و دانشگاه در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی و برگزار شد، اظهار کرد: علوم حدیث ازجمله دانش‌های اسلامی است که فواید و برکات بسیاری در علوم و معارف اسلامی، به‌ویژه فقه دارد. قائم‌مقام رئیس دانشگاه قرآن و حدیث بیان …

شبکه اجتهاد: عباس فرامرزی حال و هوای حوزه‌ علمیه قم در یک روز برفی را به تصویر کشیده است، و با وجود سردی و برودت هوا تمامی کلاس‌ها دائر می‌باشند.

ابن تیمیه خود سراغ کتاب و سنت رفت و به مذاهب اربعه توجهی نکرد هرچند آنها را به عنوان عالم قبول داشت، ابن تیمیه برای بقیه مرجع علمی شد ولی چون مانند شیعه تجربه در اجتهاد نداشت، در این امر به شدت سطحی برخورد کرد، پس از آن فقه‌سلفی و غیرمقلد تولید شد به گونه‌ای که هر کسی می‌تواند با حداقل مطالعه در کتاب و سنت مجتهد مطلق شود. به گزارش شبکه اجتهاد، کارگاه بررسی و شناخت مبانی جریان‌های سلفیه تکفیری با موضوع «اختلافات اهل سنت با جریان‌های تکفیری؛ مبانی، عقاید و روش‌های استنباط» در مشهد برگزار شد. در این …

اختصاصی شبکه اجتهاد: ادله فراوانی از کتاب و سنت و عقل و اجماع بر حرمت اذیت کردن مؤمن دلالت می‌کند. برخی از این ادلّه همچون حکم عقل، البته از ایذاء مؤمن فراتر رفته و اذیت کردن هر انسانی را قبیح می‌شمارد. این ادلّه اگرچه در ناحیه فرد اذیت کننده، غیر بالغین را شامل نمی‌شود؛ زیرا اساساً تکلیفی ندارند تا اذیت کردن فردی توسّط ایشان مصداق حکم حرمت قرار گیرد، امّا در ناحیه فرد «اذیت شونده»، اطلاق (و در مورد برخی ادلّه مانند حکم عقل، عموم) آن، شامل غیر بالغین نیز می‌شود.[۲] به باور برخی فقها، این حکم حتی شامل غیر …

شبکه اجتهاد: شناخت مکاتب فقهی-اصولی به درک بهتر کلام فقها کمک شایانی می‌نماید. اما در عین حال، درباره این موضوع کمتر به صورت منسجم در کلام فقها بحثی به میان آمده است. آنچه در پی می‌آید بخش‌هایی از درس خارج حجت‌الاسلام سید محمدجواد شبیری زنجانی در تاریخ چهارشنبه، ۲۵مهرماه۸۶ است که اشاره‌ای به این موضوع دارد. این استاد حوزه علمیه قم با اشاره به تفکیک دو مکتب عمده فکری سامرا و نجف، مکتب قم را متأثر از هر دو مکتب می‌دانند. او همچنین در ادامه اشاره‌ای هم به سبک مرحوم آیت‌الله بروجردی نموده و برخی از مشخصات سبک ایشان را …

ویژه‌نامه بزرگداشت آیت‌الله طباطبایی یزدی، زندگینامه، سال‌شمار فعالیت‌های علمی و مروری بر نظرات اصولی، معرفی آثار، شرح و حاشیه و تعلیق بر عروه‌الوثقی و معرفی فهرست شاگردان،‌ از جمله سرفصل‌های این بخش هستند. به گزارش خبرنگار اجتهاد، بخش گوناگون فصلنامه «نقد کتاب فقه و حقوق»، (شماره ۹-۱۰)، ویژه‌نامه بزرگداشت آیت‌الله طباطبایی یزدی (صاحب عروه الوثقی) را منتشر کرد. این بخش به زندگینامه، آثار و شاگردان آیت‌الله سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، صاحب کتاب «عروه‌الوثقی» پرداخته است. «زندگی نامۀ مختصر و سال شمار فعالیت‌های آیت‌الله طباطبایی یزدی صاحب عروه الوثقی/ زهرا سادات موسوی درودی»، «معرفی حواشی، شروح و تعلیقات بر عروه الوثقی/ …

کتاب «خاطرات مستند سید‌ها‌دی خسروشاهی درباره دکتر حسن ترابی (رهبر فکری و معنوی حرکت اسلامی سودان)» از سوی انتشارات کلبه شروق در قم منتشر شد. نویسنده در این کتاب به زندگی، فعالیت‌ها، دیدگاه‌ها‌ و نظرات حسن الترابی پرداخته است. به گزارش خبرنگار اجتهاد، استاد خسروشاهی در مقدمه کتاب می‌نویسد: «درگذشت استاد شیخ حسن عبدالله الترابی، رهبر فکری و معنوی حرکت اسلامی سودان، در اسفند‌ماه ۱۳۹۴ موجب گردید که یادداشت‌ها‌ی پراکنده خود درباره زندگی و مبارزه او را مرور کنم و به خاطرات خود و مکاتباتی که با او داشتم، مراجعه نمایم که نتیجه آن دو مقاله تحت عنوان «حدیث روزگار» …