دیدگاه (گفت‌وگو/یاداشت)

اختصاصی شبکه اجتهاد: اخیراً سخنانی از جناب حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد علوی بروجردی منتشر شد که در آن پیرامون علوم انسانی اسلامی و نظامات اجتماعی اسلام مدعیاتی طرح نموده که تذکر چند نکته کوتاه و تبیین هر چه بیشتر موضوع را در اذهان ضرورت بخشیده است. باشد که سودمند افتد؛ اما قبل از آن ذکر این نکته لازم است که مدعیات و استدلالات طرح شده پیش از این بارها از سوی برخی از نویسندگان غیر حوزوی شنیده‌ایم که به آن‌ها پاسخ درخور داده شده است؛ اما آنچه پاسخ به سخنان حضرت‌عالی را ضروری می‌کند آن است که باز شدن باب گفتگو …

شبکه اجتهاد: ضمن تشکر از آیت‌الله علوی بروجردی بابت باز کردن باب گفت‎و‎گو، لازم است عزیزانی که آن بحث را استماع کردند این نکات را بدانند. امیدوارم باب گفت‎و‎گوی حضوری رسانه‎ای هم فراهم شود. ۱- اینکه بگوییم «اقتصاد دنیا بر عقلا بنا شده» که ظاهراً مقصودشان سیره عقلاست، سخن دقیقی نیست. گمان رفته تنها یک سیره عقلا وجود دارد. حداقل ایشان اقتصاد سوسیالیستی و کاپیتالیستی را قبول دارد یا نه؟ کدام سیره عقلاست؟ این نشان می‎دهد سیره عقلا در امور اجتماعی یکسان نیست. عقلانیت‎ها هم متصف به ایدئولوژی‎های مختلف هستند. حتی نظریه‎های تجربی مبتنی بر عقلانیت‎هاست. مثلاً مگر یک نظریه …

شبکه اجتهاد: جناب آقای علوی بروجردی مطالبی در نقد نحوه حکمرانی اقتصاد ایران بیان فرموده است که برخی از این نقدها وارد است و سخنان حقی است. از نرخ‌های بالای سود بانک‌ها گله کرده است، به نحوه برخورد بانک‌ها و نظام قضایی با بدهکاران بانکی اشکال جدی وارد می‌کند و بدهکاران بانکی را، خصوصاً افرادی که این تسهیلات را در امور تولیدی و صنعتی به کار انداخته اند، مجرم نمی‌شناسد. با اقتصاد دولتی مخالفت کرده و از سرمایه داری نیز حمایت کرده و علل فرار سرمایه از کشور را بررسی کرده که اغلب این مطالب حرف حق است و قابل …

شبکه اجتهاد: نگاه سیستمی به نظام اقتصادی در ۴۰ ساله بعد از انقلاب وجود نداشته است؛ این نگاه غالب در میان متولیان و عهده‌داران مدیریت اقتصادی وجود نداشته است. آیا شورای نگهبان در این ۴۰ سال دنبال کشف نظام بود و یا اصلا به آن معتقد بود یا کمیته‌های اقماری حتی از خود حوزه با این دید سراغ این موضوع رفتند؟ و یا فقط فکر کردند مشکل اقتصاد کشور فقط ربا است لذا با نگاه غیراتمیک و حکومتی به آن پرداختند. البته همه زحمت کشیدند ولی این تفکر که باید به نظام اقتصادی برسیم وجود نداشت. نظام اقتصادی که اصول …

شبکه اجتهاد: از شروط اساسی گفتگوی علمی، مفاهمه اصطلاحات است در غیر این صورت یکی برای اثبات مفهوم مورد نظر خویش دلایلی بیان می‌کند و دیگری آن را نفی می‌کند و بعد معلوم می‌شود که هر کدام مفهومی در ذهن داشتند و بر یک موضوع واحد سخن نمی‌گفتند. به قول مولانا: این یکی شیر است اندر بادیه و آن دیگر شیر است اندر وادیه/ این یکی شیر است که آدم می‌خورد و آن یکی شیر است کآدم می‌خورد. اقتصاد اسلامی چندین دهه است که از این امر رنج می‌برد. نافی و مثبت یک چیز در ذهن ندارند. مصاحبه‌‌ای اخیرا جناب …

شبکه اجتهاد: «اجتهاد» در مسائل فقهی دارای آسیب‌های فراوانی است که هر مستنبطی در معرض ابتلای به آنها قرار دارد، ولی برخی آنها در مسائل نوپدید بیشتر مشاهده می‌‌شود که به مهمترین آنها اشاره می‌‌شود: ۱ـ اشتباه در شناخت موضوعات از شایع ‌ترین لغزش‌ها در اجتهاد پیرامون مسائل مستحدثه، اشتباه در شناخت موضوع است. از آن‌ جایی که مسئله مستحدثه از امور نوپدید است و اثری از آن در متون دینی یافت نمی‌‌شود، بسیار اتفاق می‌‌افتد که فقیه در شناخت ماهیت و قلمرو موضوع اشتباه کرده و براساس این اشتباه به ادله نامربوط تمسک می‌ نماید و در نتیجه حکم …

شبکه اجتهاد: مسأله «تاریخمندی» فقه و احکام شرعی از سال‌ها پیش تا کنون همواره اختلاف برانگیز بوده و نوشته‌های نواندیشان دینی که در آنها بر ضرورت استفاده از شیوه «تاریخی»-البته به معنای خاص آن که پس از قرن هجدهم مورد توجّه قرار گرفت- تأکید کرده بودند تنور این مناقشات را گرم‌تر کرد، به گونه‌ای که در جهان عرب آثار بسیاری در این زمینه به نگارش درآمد و روشنفکران نیز جهت اثبات نگرش خود به فقه و شریعت، تحلیل‌های متفاوتی از احکام فقهی ارائه دادند که عمدتا رنگ و بوی تاریخی، سیاسی و اجتماعی داشت. در دیگر سو فقیهان سنّتی کمتر …

اختصاصی شبکه اجتهاد: قاعده عدالت از قواعد بنیادین فقه شیعی است که به تعبیر شهید مطهری: اولاً در مورد آن غفلت یا غفلت‌هایی صورت گرفته (اسلام و مقتضیات زمان: ۱۳۹) و ثانیاً اگر مباحث مربوط به آن تعقیب می‌شد و بعضی مشکلات پیش نمی‌آمد، شیعه اکنون صاحب «فلسفه اجتماعی مدوّن» بود.(نقل به مضمون از بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی: ۲۷) تقریر مرحوم صانعی از این قاعده نوپا، منشأ چالشی‌ترین آراء فقهی ایشان است. فتاوایی که به اذعان خود ایشان گاهی در مقابل روایات متعدّد معتبرند (فقه: ۱۶۶) و گاهی در مخالفت با اجماع فقیهان همه مذاهب اسلامی. (فقه: ۳۹۲) مدخل …

اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از موضوعات اخلاقی فقهی در متون فقهی، تاکید بر مناسبات انسان‌دوستانه میان انسان‎‌ها، اعم از مسلمان و غیر مسلمان است. توجه به این موضوع از آنجا اهمیت دوچندان دارد که با توجه به وجود برخی تفاوت‌های میان حقوق افراد مسلمان و غیر مسلمان در فقه اسلامی، گمان می‌رود که به مناسبات انسانی در فقه کم توجه شده است. این در حالی است که افزون بر آنچه در متون ادله قرآنی و حدیثی آمده است، فقهاء نیز در توسعه نگاه انسانی و تاکید بر ابعاد مناسبات و پیوندهای انسان‌دوستانه در ابواب مختلفی از فقه نقش ایفا کرده …

شبکه اجتهاد: امام دوم ما شیعیان بزرگ مردی است که دوست و دشمن در مورد فضلیت‌های اخلاقی و صفات انسانی وی تردید ندارند؛ به گونه‌ای که همه مورخان، حتی آنان که آشکارا مواضعی خصمانه علیه اهل بیت پیامبر داشته‌اند، ناچار به اعتراف در مقابل بزرگی و کرامت او شده‌اند. مسعودی در مروج الذهب از عبد الله بن عباس نقل می‌کند که «من در مسجد بودم که معاویه در قصر خضرا تکبیر گفت و اهل قصر تکبیر گفتند پس از آن اهل مسجد به پیروى از اهل خضرا تکبیر گفتند و فاخته دختر قرظه ابن عمرو بن نوفل بن عبد مناف …

شبکه اجتهاد: چند روز قبل مناظره‌ای داشتم با مهدی نصیری؛ با موضوع «مناسبات حجاب و سیاست در ایران». دوست و دشمن دست به دست هم دادند که موضوع مناظره را تحریف کنند: عنوان «بحث درباره حجاب اجباری» ‌روی آن گذاشتند. موضع آقای نصیری به طور کامل دیده شد؛ الحمدلله! وضع بنده کاش فقط سانسور می‌شد؛ یکسره تحریف شد! شدم «طرفدار حجاب اجباری»!!! دریغ از ذره‌ای فکر! من راهکار دادم برای اینکه قانون حجاب بماند؛ اما زور و اجباری در کار نباشد؛ و حکومت تا حد امکان مداخله نکند. گفتم به جای نگاه کیفری و جزایی به قانون، بیایید فهم «قانون …

شبکه اجتهاد: چند روزی است که صدیق مکرم و هم مباحثه‌ای معظم، آقای سید‌هاشم ‌هاشمی گلپایگانی رخ در نقاب خاک کشیده و به ملأ اعلی پیوسته است. ایشان فرزند آیت‌الله سیدمحمد‌ هاشمی و نواده فقیه و عارف بلندآوازه آیت‌الله العظمی سید جمال‌الدین ‌هاشمی گلپایگانی است. پدر ایشان از عالمان نجف اشرف بود و از بزرگ‌ترین و شناخته‌شده‌ترین ادبا و شاعران نجف و عراق؛ و جدشان از شاگردان دوره اول نابغه بزرگ اصول و فقه، مرحوم نائینی بود. مرحوم نائینی علاقه فراوانی به سید جمال‌الدین داشت و این نکته از اجازه اجتهادی که به ایشان داده است، به‌خوبی برمی‌آید. اجازه‌ای مفصل …

شبکه اجتهاد: نوشتار ذیل نگاهی است که مدل‌های مختلف برخورد ما با غرب، و آنچه که کتاب عصر حیرت در این میانه عرضه می‌کند. ۱- همه ما می‌دانیم در صد و پنجاه سال گذشته، گیر ما سر مفهوم مدرنیته است. البته که همه چیز تغییر کرده است. زبان عوض شده، مناسبات اجتماعی و سیاسی تغییر کرده و افکار بشدت عوض شده است. آن چیزی که اسمش مدرنیته است، به هر حال بر فرهنگ عالم غالب آمده است. حالا هر چه هست، چند جور با مدرنیته برخورد کرده ایم. ۲- عده‌‌ای از اساس آن را الحاد دانسته و خوب و بدش …

شبکه اجتهاد: برنامه زاویه شبکه چهار سیما، پس از چند ماه وقفه، چهارشنبه‌شب گذشته، اولین مناظره خود را با موضوع «الزام حکومتی حجاب» برگزار کرد. این مناظره نشان داد که صدا و سیما اگر در مسائل جدی و مورد ابتلای جامعه ما باب بحث را باز کند، برنامه‌هایش مورد توجه قرار خواهند گرفت و بحثش -در داخل و خارج از کشور- دیده خواهد شد. به‌علاوه فضای جامعه نیز آماده گفت‌وگو در آن موضوع شده، فرصتی فراهم می‌آید و می‌توان بحث‌ها را، جدی و عمیق، ادامه داد. در این مناظره آقای مهدی نصیری در مقام مخالف الزام و آقای حسین سوزنچی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: جناب آقای سید کمال حیدری از فضلای معاصر قم، انسانی پرکار و مصمم، که دارای شبکه گسترده‏ای از سایت، کانال، موسسه علمی و شاگردان متعدد می‏‌باشند. یکی از فعالیت‏‌های ایشان، همکاری و فعالیت سابق وی در «شبکه الکوثر» بود که معارف شیعی را تبیین و به نقد وهابیت می‏‌پرداخت. از چند سال قبل (تقریبا تیر ماه ۹۲ تاکنون) اما، فایل‏‌های صوتی-تصویری (کلیپ‏های) متعددی از اظهارات ایشان در موضوعات مختلف دینی و فقهی منتشر می‌شود که بیانگر اتخاذ رویکرد و مبنایی جدید در حوزه تفکر و رفتار او است. در واقع ایشان از آن زمان تاکنون وارد فاز …

شبکه اجتهاد: قسمت اخیر برنامه زاویه اختصاص به بحث سیاست‌گذاری حجاب در ایران داشت که محوریت بحث درباره حجاب الزامی با حضور آقایان مهدی نصیری و حسین سوزنچی بود. جناب  نصیری در این برنامه در قامت مخالف الزام حجاب ادعاهایی مطرح کردند که مورد بحث و نظر بسیاری در فضای مجازی قرار گرفت. در میان نقدها و چالش‌های متعددی که به ادعاهای ایشان وارد شده و برخی نیز توسط ایشان پاسخ داده شده است، مناقشات مهم و قوی‌تری نسبت به طرح بحث ایشان وجود دارد (که برخی از آنها نیز توسط جناب سوزنچی در همان برنامه مطرح شد و به …

شبکه اجتهاد: امروزه در کنار فقیهان مقاصدگرای اهل سنّت همچون یوسف القرضاوی و احمد الریسونی، برخی از نواندیشان(۱) مانند محمد ارکون، محمد عابد الجابری، عبدالمجید الشرفی و شاگردانش، به سبب آن که علم اصول فقه رایج را ناکارآمد دانسته‌اند، دم از «مقاصد الشریعه» زده و علم مقاصد الشریعه را به عنوان بهترین گزینه برای جایگزینی با اصول فقه مطرح کرده‌اند.(۲) این در حالی است که تفاوت این گروه‌ها در مبانیشان گاه آنان را رو در روی یکدیگر قرار می‌دهد. البته این تقابل میان خود نواندیشان نیز قابل مشاهده است. برای نمونه محمد الطالبی که البته خود منتقد برخی آراء فقیهان …

شبکه اجتهاد: آقای نصیری در برنامه زاویه با حجاب قانونی مخالفت کرد. کل استدلال ایشان دو جمله است. اول اینکه با زور‌ نمی‌شود جامعه را با حجاب کرد چه آنکه تجربه رضاخان نیز همین نشان داده است. دوم اینکه مردم مخالفند. چند نکته در این رابطه: ۱- اول اینکه ما حجاب اجباری نداریم. الزام قانونی داریم. الزام قانونی خودش برآمده و با امضای رأی اکثریت است. اگر وجاهت دموکراتیک قانون‌گذاری را زیر سؤال ببریم سنگ روی سنگ بند‌ می‌شود؟ از فردا هر کس بگوید فلان قانون را مردم مخالفند چه کنیم؟ با کدام منطق باید بپذیریم شاخص اکثریت نزد شماست؟ …

شبکه اجتهاد: هر از چند گاه کلیپی از یکی از سخنرانان مذهبی پخش می‌شود که موجب استهزاء و انکار و حداقل باعث پرسش‌هایی می‌شود؛ در این موضوع توجه به نکته‌های زیر مفید است: ۱- باید منبع روایت معتبر باشد، یعنی کتابی باشد که: اولاً: انتساب کتاب به مؤلف قطعی باشد. ثانیاً: نویسنده حدیث‌شناس مورد وثوق باشد. ثالثاً: کتاب او نزد متخصصین فن دارای جایگاه والایی باشد، پس نقل روایت از هر کتابی صحیح نیست. ۲- علاوه بر اعتبار منبع باید سند روایت جداگانه از نظر علم رجال بررسی شود. ۳- آنگاه نوبت به بررسی معنای روایت می‌رسد که در این …

شبکه اجتهاد: یکی از تقسیم‌بندی‌های رایج دروس خارج مبتنی بر مکاتب یا مدارس فقهی و اصولی می‌باشد لذا برای شناخت شیوه درس خارج لازم است تا این مکاتب شناخته شوند. اگرچه بعضی منکر وجود مکاتب مختلف فقهی اصولی در حوزه علمیه می‌باشند لکن با توجه به تفاوت‌های مشهود در شیوه فقاهت و نحوه ورود و خروج در مسائل و مواجهه با ادله و تفاوت در روش تدریس و روش نگارش و حتی موضع‌گیری‌های سیاسی حداقل می‌توان از وجود مدارس فقهی اصولی در این زمینه خبر داد که براساس این مدارس فقهی اصولی سبک‌هایی در درس خارج پدید آمده است. تاریخچه …

شبکه اجتهاد: یکی از شیوه‌های رایج در حوزه تقریر یا نوشتن درس استاد است. نویسنده در این اثر به نقد و بررسی شیوه‌های مختلف تقریرنویسی و شیوه‌های درس خارج پرداخته و پیشنهاداتی جهت ارتقاء کیفیت درس خارج ارائه می‌نماید و در پایان به ریشه‌یابی توهم غلطِ «اجتهاد در عصر ما محال است» می‌پردازد. تقریر یا نوشتن درس استاد مفید است و مورد تأکید بسیاری از علمای گذشته و حال می‌باشد و اوّلین عالمی که اقدام به این کار کرد مؤلف مفتاح‌الکرامه بود که درس استادش علامه بحرالعلوم را تقریر کرد. به تدریج این کار در حوزه علمیه گسترش یافت و …

شبکه اجتهاد: از دو زاویه می‌توان درس خارج را بررسی کرد؛ زاویه اول، زاویه استادانی است که درس خارج دارند و در درس خارج می‌خواهند سیری را در پیش بگیرند تا طلبه به مطلوب و مقصود، نائل شود. زاویه دوم، زاویه طلاب است. با توجه به وضع موجود و نقایص این ساختار، طلبه چه راهی را باید پیش بگیرد تا به غایت درس خارج نائل شود؟ با توجه به اینکه مخاطب این نوشتار، عمدتاً طلاب عزیز هستند، مطلب را از زاویه دوم پی‌گیری می‌کنیم. مداری که در حوزه تعریف شده، به گونه‌ای است که خروجی‌های آن باید به مرحله رهبری …

شبکه اجتهاد: در مواجهه با درس خارج می‌توان دو نوع نگاه به درس خارج داشت؛ یکی نگاه فلسفی و دیگری نگاه برنامه‌ریزی درسی. در نگاه اول، هر فعالیت و عملی که از انسان سر می‌زند، دارای مجموعه ویژگی‌ها و علل و عواملی است و اقسام چندگانه علت درباره آن صدق می‌کند و دارای علت فاعلی، مادّی، صوری و غایی است. طبیعتاً اگر بنا باشد پدیده‌ای را به نام درس خارج به عنوان فعالیتی تبیین بکنید، باید علل چهار گانه را درباره آن در نظر گرفت. چه کسی این کار را انجام می‌دهد و فاعل درس خارج کیست و بر اثر …

شبکه اجتهاد: طلابی که قصد ورود به درس خارج دارند، باید از سبک‌ها و شیوه‌های متداول درس‌های خارج اطلاع داشته باشند؛ چرا که هر کدام از این روش‌ها و سبک‌ها، دارای نقاط قوت و ضعفی هستند و طلاب وظیفه دارند با تکیه بر نقاط قوت و رفع نقاط ضعف، مسیر درس خارج را تا رسیدن به نتیجه مطلوب هموار سازند. گاهی پیش می‌آید که طلبه‌ای، سالیان طولانی در درس خارج شرکت می‌کند، اما به دلیل آنکه تفاوت این روش‌ها را نمی‌داند، آن‌طور که باید و شاید، از درس‌ها بهره نمی‌برد یا در مسیر اجتهاد و به کارگیری روش‌ها دچار ضعف …

شبکه اجتهاد: گام‌هایش را تندتر کرد تا زودتر برسد. سر جایش نشست. استاد با حدیثی درس را شروع کرده بود. دفترش را باز کرد و حدیث را نوشت. استاد بحث را شروع کرد. نیم ساعتی گذشت. دفترش به پایان رسید. از بس نوشته بود، احساس خستگی می‌کرد! شاید این صدمین دفتری بود که پر کرده بود! نگاهی به دور و برش انداخت. بیشتر افراد، تندتند مطالب استاد را می‌نوشتند. نگاهش به حدیث افتاد: «قال علی علیه السّلام: ما من حرکهٍ إلّا وأنت محتاجٌ فیها إلی معرفهٍ». به فکر فرو رفت. آهی کشید و با خود گفت: ای کاش پانزده سال …

شبکه اجتهاد: سخن گفتن درباره تاریخ فقه شیعه به دلایل گوناگون دشوار به نظر می‌رسد. برای نمونه منابعی که جهت بررسی تاریخ فقه امامیه در دسترس قرار دارد بسیار اندک بوده و همگی مربوط به دورانی متأخرتر از عصر امام باقر(ع) و امام صادق(ع) هستند. یا آن که گمان می‌کنیم این مرزبندی میان مذاهب اسلامی در زمینه‌های گوناگون از جمله فقه از همان ابتدا مانند امروز مطرح بوده است. همچنین نکته‌ای که بر این دشواری می‌افزاید آن است که شناخت ما از وضعیت فقه در دوران پیش از عصر صادقین(ع) بسیار اندک بوده و جز چند روایت محدود از امامان …

شبکه اجتهاد: برخی روشنفکران عرب تمدن اسلامی را “تمدن فقه” توصیف کرده‌اند. این سخن از جنبه‌های مختلف سخن درستی است. از فقه در این تعبیر طبیعی است که تعبد شخصی به فروع فقهی مراد نیست. بلکه جنبه تمدنی فقه در اسلام است که مقصود است. روشنفکری دینی در ایران چند دهه‌‌ای است که در برابر توجه به جنبه‌های معنوی دین اهمیت فقه را کم جلوه می‌دهد. البته آنچه از گفتمان روشنفکری دینی در ایران بر می‌آید این است که منظورشان از فقه، فقه بمثابه دانش است. به نظر این باور ناشی از دو فهم نادرست است: یکی از خود اسلام …

اختصاصی شبکه اجتهاد: اشاره: برخی از واژگان به کار برده شده در این یادداشت من جمله دولت، بازار، کالای عمومی و کالای خصوصی در معنای اصطلاحی خود به کار رفته و دارای تعاریف، نظریات و مطالب مبسوط در اقتصاد بخش عمومی‌اند. لاجرم دانش خواننده محترم نسبت به آنها مفروض گرفته می‌شود. ۱. اهمیت مسأله شیوه تأمین مالی حوزه‌ها اگر شما بهترین مهندسان خودروساز را داشته باشید تا وقتی خودروسازی کشور در دست شرکت‌هایی خصولتی همچون ایران خودرو و سایپاست (با انحصاری که به واسطه دیوار تعرفه‌ای و … برای خود درست کرده‌اند) هیچ پیشرفتی که حاصل نمی‌شود بماند، استعدادشان هم …

شبکه اجتهاد: واقعه عظیم واقعه‌ای ‌است که نمی‌توان آن را ندید یعنی به گونه‌ای ‌است که آن واقعه خود را بر انسان آشکار‌ می‌کند، چندان که انسان ناگزیر از دیدن آن می‌شود و همچنین واقعه‌ای ‌است که نمی‌توان آن را دید یعنی عظمت آن چنان است که فراتر از ادراک و فهم همگان است و هرکس و یا هر گروه و جمع به رغم مواجهه‌ای ‌که با آن دارد آن را بدان گونه که در قامت آن باشد‌ نمی‌شناسد و یا آنکه آن را سخت‌ می‌تواند بشناسد. در منظومه شمسی خورشید واقعیتی بزرگ است چه کسی‌ می‌تواند آن را نبیند …

شبکه اجتهاد: مطهری، ساخته‌های فرهنگیِ ناظر به قیامِ امام حسین – علیه‌السلام – را آغشته به تحریف می‌دانست و این تلقّی را در کتابِ «حماسه حسینی»، بسط داد. او می‌گوید تحریف به‌معنیِ عملی است که در اثرِ آن، واقعیّتی به‌صورتِ واژگونه و ناصواب، به دیگران منتقل شود. به‌بیان‌دیگر، تحریف عبارت است از تصرّف و تغییر در روایتِ یک واقعیّت که موجبِ معکوس‌شدن یا دست‌کم مخدوش‌شدنِ برداشتِ مخاطب از آن واقعیّت گردد. تحریف، بر دو گونه است: تحریفِ لفظی و تحریفِ معنوی. تحریفِ لفظی آن است که در صورتِ واژه ها و و ظاهرِ عبارات، دست برده شود، به‌گونه ای‌که کلام، …