دیدگاه (گفت‌وگو/یاداشت)

شبکه اجتهاد: در یکی دو سال اخیر، با افراد متعددی، پیرامون پژوهش بر اساس رجال کشی برای پایان نامه‌‌های دانشگاهی و حوزوی، و نیز پژوهش‌‌های مستقل، گفتگو‌‌هایی داشته‌ام. این مختصر جمع‌بندی نکاتی است که به دوستان عرض کرده‌ام. بر اساس رجال کشی، چند پژوهش اساسی می‌توان انجام داد: ۱- بازسازی رجال عیاشی، و نیز رجال نصر بن صباح: البته گویا مرحوم آیت‌الله بروجردی کتاب «ترتیب اسانید کشی» را نوشته‌اند که بر اساس این (کتاب ترتیب اسانید کشی) می‌توان آسانتر هم رجال عیاشی را بازسازی کرد و هم رجال نصر بن صباح را؛ البته حجم رجال عیاشی بیشتر از رجال نصر …

اختصاصی شبکه اجتهاد: مدتی است ریاست انجمن اصول فقه عزم خود را جزم کرده تا روزی را به نام این علم در تقویم به ثبت برساند. اخیرا هم در این راستا دیداری با یکی از مراجع تقلید داشت تا موافقت ایشان را با خود همراه کند و به نظر می‌رسد این دیدارها ادامه خواهد یافت. در این دیدار حجه الاسلام محمدی علم اصول را علم پایه و مهم‌ترین علم حوزوی و نقش آفرین در سایر علوم خواند. در ادامه نیز از مخالفین و منتقدین اصول فقه گلایه کرده و گفت ایشان با عناوین مختلف مانند طولانی شدن دوره تدریس اصول …

من معتقدم که بیانیه را خارج از شعار و خارج از اینکه رهبری فرموده است و واقعاً صادقانه و عالمانه تبیین کنیم. البته اول باید خودمان به‌خوبی بیانیه را فهم کنیم. اختصاصی شبکه اجتهاد: بیانیه گام دومی رهبری، با تمجید و تعریف فراوانی از سوی طرفداران نظام و مسوولان کشور روبرو شد. در این بین اما کمتر به بخش‌های مرتبط با فقه و روحانیت در آن پرداخته شد. شبکه اجتهاد اما در راستای وظیفه رسانه‌ای خود، تلاش دارد تا پیوست‌های حوزوی و فقهی این بیانیه را به بحث بگذارد. بحث‌هایی که البته فارغ از تملق و مجیزگویی، به واکاوی علمی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله شیخ ذبیح‌الله ذبیحی قوچانی از فقهای متقی و صاحب کمال معاصر بود که در یکی از روستاهای اطراف قوچان به نام خیرآباد از بخش مایوان در سال ۱۳۲۹ هـ. ق متولد شد. تحصیلات حوزوی: در ۱۳ سالگی طلبه شد و دروس جامع المقدمات و برخی متون ادبیات عرب را در مدت ۳ سال در قوچان فرا گرفت در سال ۱۳۴۵ هق به مشهد آمد و تا سال ۱۳۵۱ هق در آنجا به تحصیل حوزوی پرداخت. در مشهد در مدرسه علمیه دو درب مجاور حرم مطهر رضوی سکونت یافت. ادبیات عرب را نزد ادیب محمدتقی نیشابوری معروف …

زنان با مردان در فتح قله‌های علمی تفاوتی نمی‌کنند در مورد زهرای مرضیه (س) چنین است؛ تمام مقاماتی که معصومین دیگر دارند را ایشان نیز داراست آن‌هم در ترازی بالاتر. قطعاً هر زنی در جامعه وظائفی دارد همان‌طور که مردان دارند و باید بین وظائف خود جمع کنند. ما زنانی را داشتیم که توانستند بین این دو مهم جمع کنند و به مقامات علمی حتی اجتهاد برسند. وجود هزاران محقق زن عدد کمی نیست که توانسته‌اند بین این دو جمع کنند. اختصاصی شبکه اجتهاد: بعد از انقلاب اسلامی، تحول زیادی در حوزه علمیه خواهران به وجود آمد تا آنجا که …

اختصاصی شبکه اجتهاد: متن پیش‌روی تبیین و بررسی آراء آیت‌الله سید محسن خرازی، استاد باسابقه خارج فقه و اصول و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، در باب «عقد بیمه» است. مقام اوّل: حقیقت تأمین ماهیت: تأمین عقدی مستقل است، لذا لزومی ندارد آنرا در تحت عقود زمان شارع در آوریم. تعریف: تأمین عقدی است بین مؤّمن و مستأمن که به موجب آن مؤمِّن متعهد می‌شود، خسارت محتمل به جان یا مال مستأمن را در قبال دریافت وجهی تأمین کند. معوّض: در عقد تأمین تعهد به تدارک خسارت است نه تدارک، و الّا لازم می‌آید در صورت عدم خسارت و …

اختصاصی شبکه اجتهاد: «تبلیغاتِ بازرگانی، نوعی شست‌وشوی مغزی است که هجومِ آن حساب‌شده و بیش از اندازه عمیق است». این پند را مارشال مک‌لوهان، نیل پستمن و دیگرانی می‌گویند که در جغرافیای رویش پیام‌های بازرگانی تلویزیونی نفس کشیده‌اند و روند رو به رشد آن را لمس کرده‌اند. پیرامونِ پیام‌های بازرگانی تلویزیونی که از سال ۱۹۴۱ در ایالات متحده با روی آنتن رفتن تبلیغ یک شرکت ساعت‌سازی رخ نمود (قریب به هشتاد سال قبل)، تاکنون ساختارِ فقهیِ شایسته‌ای چیده نشده است. اگر در پویاییِ فقه‌های مضاف کوششی صورت می‌گیرد، پیش از آن باید آن «اضافه» را دقیقاً موضوع‌شناسی کرد تا بدانیم …

استفتائات علما، علاوه بر آن که از جنبه فقهی اهمیت دارند، به دلیل توجه به مسائل جاری اجتماعی و حقوقی و سیاسی، حاوی نکاتی هستند که بکار تحقیقات تاریخی هم می‌آیند. طبعا اگر این استفتائات از چهره‌های برجسته باشد، از جنبه‌های دیگری هم مهم خواهند بود. در اینجا برخی از این استفتائات را از یک نسخه خطی از مرحوم وحید بهبهانی که مجدد شیعه در آغاز قرن سیزدهم به شمار می‌آیند، مرور می‌کنیم. شبکه اجتهاد: اسئله و اجوبه، یا «اجوبه المسائل» مجموعه‌‌ای از استفتائات از وحید بهبهانی (م ۱۲۰۶) است، فقیهی که احیای مکتب مجتهدین در مقابل اخباری‌ها، مدیون تلاش‌های …

همین نهج البلاغه‌­ای که به نظر کتابی قدیمی به نظر می­‌رسد را می­‌دهیم آقای ازغدی و می­‌گوییم برو در دانشگاه درس بده. ایشان چون شبهات روز، بستر فکری و درگیری­های که در جامعه فکری حوزه و جامعه فکری دانشگاه وجود دارد را می‌­داند، از همین نهج البلاغه پاسخ سوالات را درمی­‌آورد. از همین نهج البلاغه فلسفه حکومت دینی و اصل عدالت گستری و نظریه عدالت را در می‌­آورد، از نهج البلاغه نظریه و مدل نظریه پردازی را استخراج می­‌کند. اختصاصی شبکه اجتهاد: پژوهش، حلقه مفقوده قدیمی حوزه‌های علمیه است. از دیرباز در حوزه‌های علمیه، به آموزش بیش از پژوهش اهمیت …

اختصاصی شبکه اجتهاد: برای شناخت تاریخ شکل‌گیری نهاد روحانیت شیعی باید به تحولات فکری و دینی و سیاسی سده نوزدهم ایران و عراق توجه کرد. قبل از هر چیز مطالعه شکل‌گیری جریان اصولی در عراق و ایران از دوران وحید بهبهانی به بعد. شکل‌گیری نهاد روحانیت در شکل کنونی آن به سده نوزدهم باز می‌‌گردد و در این میان مهمترین عامل پیروزی اصولیان بود بر اخباریان و قدرت گرفتن تدریجی علمای اصولی در عتبات و بعد در ایران. مناسبات آنان با قاجار خود در پیوند با این مسئله بود گرچه این مناسبات همیشه هموار نبود. تحولات سیاسی منطقه و از …

ما باید ثابت کنیم که نظامی که با فقه پدید آمده است، اولاً فقه نظام ساز بوده است و ثانیاً همان فقه دائماً به اقتضاء زمان و مکان بر نظام نظارت داشته باشد. چون همان‌طور که مرحوم امام فرمودند زمان و مکان دائماً موضوعات را تغییر می‌دهند درنتیجه احکام نیز تغییر پیدا خواهد کرد. پس فقه باید دائماً مراقب این نظام باشد و موضوعاتی که در این نظام دخیل است را دائماً به اقتضاء شرایط زمانی و مکانی بسنجد و اگر تغییراتی در موضوعات رخ می‌دهد، احکام آن را هم متناسب با آن موضوعات تنظیم و استنباط کند. اختصاصی شبکه …

دین مجموعه‌ای نظام واره است که باید جامعه را به هدف مشخصی هدایت کند؛ در عین حال تعبیر نظام، نظام‌مندی و نظام‌وارگی تعبیری است که در ادبیات ما به چشم می‌خورد و حضرت زهرا(س) و حضرت علی(ع) به آن اشاره جدی دارند؛ رهبر معظم انقلاب نیز در این راستا بحث فقه حکومتی، فقه نظام، نظام‌وارگی فقه، رویکرد اجتماعی به فقه، رویکرد حکومتی به آموزه‌های دینی را مدنظر قرار می‌دهند و بر این باور هستند که تحقق نظام معرفتی دین در جامعه مبتنی بر رویکرد نظام‌وارگی و تمدنی است. اختصاصی شبکه اجتهاد: دین اسلام دین جامع و خاتم است؛ یعنی اینکه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: تکتم آزاد، سال ۸۲ وارد حوزه شد و سطح ۲ را در مدرسه علمیه حضرت نرجس(س) و سطح ۳ را در جامعه المصطفی به اتمام رساند. از وی، پایان‌نامه سطح ۲، با عنوان «نقش تمدن اسلامی در رنسانس عقلی اروپا»، به صورت کتاب و همچنین مقالات علمی پژوهشی «تأثیر آراء ابن‌سینا در فلسفه اروپا در قرون وسطی» و «مبانی مشترک اصول فقه و هرمنوتیک کلاسیک» منتشر شده است. او که مشغول به تحصیل در دوره سطح ۴ است، از سال ۹۴ دبیری پژوهشی گروه فقه جامعه المصطفی را بر عهده دارد. استاد حوزه علمیه خواهران مشهد، در …

در حال حاضر، پایه‌گذاری این دهه‌ها عوارض و تبعات دارد. از عوارض و تبعاتش این است که باید زندگی مردم تعطیل بشود. مردم باید جشن‌ها و عروسی‌ها و مجالس سرور خود را تعطیل کنند. ما باید ببینیم شیعه چه‌کار می‌کرده است؟ در قرون سابقه، در محرم و صفر، سیره شیعه بر اقامه عزا بوده؛ اما در غیر محرم و صفر دیگر به بقیه کارهای زندگی خود می‌پرداختند. ما نباید در غیر محرم و صفر از مردم توقع داشته باشیم که گوش به حرف ما کرده وزندگی معمولی خود را تعطیل کنند. این کار اتفاقاً ضررش بیشتر است. این کار مردم …

اختصاصی شبکه اجتهاد: حضور روحانیون در عرصه‌های اجرایی و مدیریتی و تصدی مناصب حکومتی، هرازچندگاهی، به بحث روز جامعه و تیتر اول رسانه‌ها تبدیل می‌شود. رویکرد تبلیغی و غیرعلمی اما به نظر می‌رسد این مسئله را هیچ‌گاه حل نخواهد کرد. حجت‌الاسلام اکبر فرجام، به‌عنوان کسی که قریب به بیست سال، مدیریت اجرایی حوزه علمیه خراسان را به‌عهده داشت، یکی از بهترین افرادی است که می‌تواند در این زمینه اظهارنظر کند. او در این یادداشت شفاهی، به بیان نظرات خود در رابطه با میزان حضور روحانیون در مناصب کشوری می‌پردازد. سخنان صریح وی، این یادداشت را خواندنی کرده است. روحانیون چه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله حاج شیخ عباس واعظ طبسی رحمت‌الله علیه از اساتید و مدرسان برجسته سطوح عالیه حوزه علمیه مشهد بود. ایشان همچنین سال‌های زیادی تولیت آستان مقدس امام رضا علیه‌السلام و مدیر عالیه حوزه علمیه مشهد بود. در زمان تولیت ایشان از ابتدای انقلاب اسلامی آغاز شد و تا هنگام وفات خدمات خالصانه زیادی به محضر مبارک امام رضا علیه‌السلام انجام داد. ایشان در قبل از انقلاب از چهره‌های شاخص و مبارز روحانی مقیم مشهد بود. تولد و خاندان علمی: در کتاب آثار الحجه تألیف مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ محمد شریف رازی نوشته است: پدر ایشان حجت‌الاسلام …

اختصاصی شبکه اجتهاد: مدتی است پیدا کردن حوزویانی که به فعالیت‌های اقتصادیِ غیرحوزوی اشتغال دارند، خیلی سخت نیست. کار کردن در تاکسی‌های اینترنتی، فعالیت در آرایشگاه، فروش مواد غذایی، ساخت انگشتر و … نمونه‌هایی از فعالیت‌های اقتصادی طلاب است. صرف‌نظر از بررسی نظری اشتغال طلاب و با عنایت به نتیجه عملی آن در بررسی‌های میدانی، سقط جنین علم را در این عرصه شاهدیم. به دو دلیل، اشتغالات تجاری با اشتغالات طلبگی نمی‌سازد: ۱- زمان‌بر بودن فراوانِ اشتغالات تجاری ۲- از بین رفتن تمرکز ذهنی جهت فراگیری علوم حوزوی به دلیل پیچیده شدن معادلات بازار از سویی و افزایش رقابت و …

تعبیر من راجع به فقه اسلامی این است که فقه موجود ما با همه موجودیت و کلیت خودش، در حقیقت فقه نظام است و قابل‌تقسیم به فقه فردی و فقه حکومتی نیست. همین فقه موجود، فقه نظام است؛ اما قرائت‌های آن، فردی است. از این قرائت‌های فردی تعبیر به فقه فردی می‌شود که یک تعبیر مسامحی است و الا معنا ندارد که فقه موجود را فقه فردی بنامیم؛ چون فقه در همه لایه‌های خودش ناظر به سیستم و حکومت و نظام است. اختصاصی شبکه اجتهاد: آغاز پنجمین دهه انقلاب اسلامی و بیانیه اخیر رهبری تحت عنوان «گام دوم»، نقش‌آفرینی فقه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: اسلام به‌عنوان یک دین تمدن ساز، در بین ادیان و مکاتب مختلف مطرح است. در دوران معاصر علیرغم تغییرات اساسی در جوامع و شکل‌گیری ساختارهای مختلف اجتماعی و هجمه‌های گوناگون به دین، ولی همچنان دین حضور مؤثر و پررنگی در زندگی افراد دارد. نهادهای دینی نقش بسزایی در روند تولید و بازتولید معانی دینی در عرصه‌های اجتماع ایفا می‌کند. از آنجایی که ادعای ایجاد تمدن نوین اسلامی مطرح است برای حرکت به سمت تمدن اسلامی باید طرح جامعی تدوین بشود، به‌گونه‌ای که به همه ابعاد فردی و اجتماعی نظر داشته باشد با توجه به سیطره عظیم تمدن …

اختصاصی شبکه اجتهاد: حدیث سهمی مهم در منظومه اندیشه دینی ما دارد. بدون مواجهه نقادانه با حدیث هیچ گونه اصلاح اندیشه دینی در اسلام ممکن نیست. در اسلام سنی و سلفی گرا جریان تدوین حدیث تحت تأثیر دو سازمان سیاسی و دینی رسمی و نهادی بوده: یکی در آغاز اسلام که حدیث در پیوند با نهاد قدرت خلیفگان و برای مشروعیت دهی به اعمال قدرت آنان به ویژه در عصر اموی و البته تا اندازه‌‌ای هم در آغاز عصر عباسی شکل گرفت. بیشتر این نوع احادیث که بخش مهمی از میراث حدیثی اهل سنت را شکل می‌‌دهد ساخته دوران اموی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام سید محمدصادق علم‌الهدی، اگرچه بیشتر به استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم شهره است، اما تحقیقات فراوانی نیز در طب اسلامی کرده است. از وی چندی پیش، یادداشتی در رابطه با طب اسلامی با عنوان «حجیت تعبدی به‌جای لابراتوار پزشکی!» منتشر شد. او در این یادداشت اما به شیوه اعتبارسنجی احادیث طبی می‌پردازد. ماجرای طب اسلامی و موافقان و مخالفانش، هنوز ادامه دارد. روایات طبی و معضل اعتبار! اخباری که در موضوع طب واردشده است، طبق بعضی تحقیقات با حذف مکررات به حدود شش هزار حدیث می‌رسد. این اخبار عمدتاً فاقد سند است و به تعبیر …

الآن واقعیتی وجود دارد که حوزه‌های خواهران، امکانات دارند و نسبتاً مبسوط الید هستند ولی ما خروجی قابل‌توجهی در حوزه خواهران نمی‌بینیم. حداقل این است که ما الآن نویسنده‌های خوب در حوزه‌های خواهران نمی‌بینیم. خواهرانی که بتوانند قلم بزنند و مقالات علمی بنویسند، کم هستند. چند درصد از مجلات تخصصی حوزوی را زنان تألیف می‌کنند؟ چند درصد نشست‌های علمی خوب و سطح بالا را زنان برگزار کردند؟ چند درصد ناقدین بحث‌های علمی ما را زنان تشکیل داده‌اند؟ چند درصد اساتید راهنما و مشاور ما را زنان برعهده‌گرفته‌اند؟ اساتید داور ما را چند درصد زنان تشکیل می‌دهد؟ وقتی مجموع این موارد …

اختصاصی شبکه اجتهاد: ماجرای طب اسلامی، چند ماهی است که عیان شده است. موافقان و مخالفان، همگی اسب خود را نعل کرده‌اند تا بر دیگری بتازند. یکی همایش می‌گذارد و موافقان طب اسلامی را به باد انتقاد می‌گیرد و آن دیگری، نامه می‌نگارد و مخالفان را مرعوب علوم جدید می‌انگارد. دکتر امیر جاویدی، بااینکه پزشک عمومی است اما سال‌ها بر روی طب اسلامی کارکرده است. او بسیاری از بیماری‌ها را از طریق طب اسلامی، شخصیت شناسی و چهره شناسی درمان می‌کند. او که سال‌ها در محضر اساتید متبحر طب اسلامی شاگردی کرده است، در این یادداشت شفاهی، سعی در دفاع از …

مسیر رسیدن به درجه اجتهاد، خیلی طولانی‌مدت است و نباید انتظار داشت که از این قریب یک دهه‌ای که دوره‌های تخصصی سطح سه و سطح چهار در حوزه‌های خواهران شکل‌گرفته است، خروجی مجتهده هم داشته باشد. البته نظر شخصی بنده این است که اصلاً حوزه خواهران نباید به آن سمت‌وسو حرکت کند. الآن در حوزه‌های برادران هم یک تقارن و تعادلی در حال برقراری است. چون ما بیش از مقداری که به مجتهد و مرجع تقلید نیاز داریم، به متخصصان گرایشی در حوزه‌های معارف اسلامی نیاز داریم. اختصاصی شبکه اجتهاد: بعدازانقلاب اسلامی، تحول زیادی در حوزه علمیه خواهران به وجود …

اختصاصی شبکه اجتهاد: علامه محقق، فقیه عالی‌قدر، مفسر کم‌نظیر، استاد معارف قرآن و عترت، متفکر و جامع معقول و منقول آیت‌الله حاج سیدمحمود مجتهدی سیستانی از شخصیت‌های کم‌نظیر شیعه در عصر حاضر بود. ایشان برادر کوچک‌تر مرجع عالی‌قدر آیت‌الله سیدعلی سیستانی (دامت برکاته) است. تولد: آیت‌الله سیدمحمود مجتهدی سیستانی در سال ۱۳۱۲ هجری شمسی در شهر مشهد در بیت علم و تقوا و معنویت متولد شد. تحصیلات حوزوی: وی، در حدود ۵ سالگی به مکتب رفت و سپس دوره تحصیل دبستان را تمام نمود و دروس حوزوی را تقریباً پس از مکتب آغاز نمود. جامع المقدمات و برخی متون عربی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: همواره ترجیع بند توصیه‌های مقام معظم رهبری به مسئولین کشور، استفاده از ظرفیت‌ها و توان بالای جوانان انقلابی بوده است. معظم‌له چندی پیش نیز در بیانیه گام دوم انقلاب، ضمن اینکه انقلاب را در «دوّمین مرحله‌ی خودسازی و جامعه‌پردازی و تمدّن‌سازی» دانستند، بر نقش محوری جوانان در تحقق این آرمان تاکید ورزیدند. چند روز پس از آن نیز در دیدار با اقشار مختلف مردم آذربایجان شرقی، ناظر به جوانان دو نکته مهم ایراد فرمودند. یکی اینکه «جوانان موتور پیشران کشور هستند و باید خود را از لحاظ روحی، معنوی، اخلاقی، علمی و توانایی‌های مدیریتی و تشکیلاتی آماده …

مریم احمدی با خاطرنشان کردن اینکه حوزه‌های علمیه پاسخگوی نیازهای جامعه امروز نبوده است، گفت: متأسفانه دروسی که وجود دارد تنها اختصاص به حوزه دارد و در آن نیازهای جامعه بسیار کمرنگ است درحالی‌که حوزه‌های علمیه نه ‌تنها نیازهای امروز بلکه نیازهای آینده را نیز باید مدنظر داشته باشد و اگر این روند ادامه پیدا کند فاصله آن‌ها با جامعه بیشتر می‌شود. اختصاصی شبکه اجتهاد: بعد از انقلاب اسلامی، تحول زیادی در حوزه علمیه خواهران به وجود آمد تا آنجا که امروز، حوزه علمیه خواهران، به ‌قطبی عظیم علمی با تعداد فراوانی از طلاب، تبدیل‌شده است. در این میان، برخی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: تاریخ حوزه‌های علمیه نشان می‌دهد که خواهران طلبه، هیچ‌گاه به لحاظ علمی، به جایگاه درخوری نرسیده‌اند. همین که برای تمثیل به اجتهاد خواهران، همواره به یکی دو مثال مانند بانو مجتهده امین و اخیراً بانو صفاتی اکتفا می‌شود و مثال‌های بانوان مجتهده مشهور، حتی به عدد انگشتان یک دست هم نمی‌رسد، مؤید این ادعاست. کدام کتاب فقهی یا اصولی یا فلسفی و کلامی مشهور را خواهران نوشته‌اند؟ کدام مجمع حدیثی مشهور، توسط خواهران جمع‌آوری شده است؟ کدام مقاله مورد اعتنا و جامع‌الاطراف توسط بانوان طلبه به نگارش درآمده است؟ پاسخ همه این سؤالات، «هیچ» است. اما چه …

مرحوم شیخ ابوالحسن مازندرانی که از تلامذه مرحوم شیخ زین‌العابدین مازندرانی بود نقل کرده است که ما در مرض وفات و بیماری جناب شیخ انصاری، همراه با استادمان شیخ زین‌العابدین، از کربلا به نجف رفتیم. شیخ مرحوم در بستر بیماری خوابیده بود و وقتی‌که بالین او رسیدیم، شیخ انصاری فرمود من از مال دنیا، غیرازاین انگشتر و پوستین، چیزی ندارم و هر دو را به شیخ زین‌العابدین مازندرانی بخشید. بعد فرمود: مقداری لباس هم دارم که البته مستعمل است ولی پاکیزه و شسته است. آن‌ها را هم بین طلاب تقسیم کنید. اختصاصی شبکه اجتهاد: سالگرد رحلت شیخ اعظم انصاری، فرصت …

مدیر گروه فقه جامعه المصطفی بانوان با اشاره به اینکه سرفصل‌های دروس خواهران با توجه به نیازهای آنان تنظیم گردد و از مطالب غیرضروری پرهیز شود، گفت: درعین‌حالی که رشته‌های تخصصی مانند تبلیغ، کلام و اصول در حوزه ایجادشده است، اما حوزه باید تخصص و شاخص‌تر در علوم مخصوص بانوان ورود پیدا کند. اختصاصی شبکه اجتهاد: بعد از انقلاب اسلامی، تحول زیادی در حوزه علمیه خواهران به وجود آمد تا آنجا که امروز، حوزه علمیه خواهران، به ‌قطبی عظیم علمی با تعداد فراوانی از طلاب، تبدیل‌شده است. در این میان، برخی با گسترش این حوزه مخالف‌اند و صرف بودجه برای …